ناوه‌ڕۆك
ناساندن
دیاردەی فێڵکردن لە تاقیکردنەوەکاندا (بە عەرەبی: غش فی الأمتحانات، بە ئینگلیزی: Falsification in the experiments)، ساختەکاری بریتیە لە فریودان واتای ئەوەیە مرۆڤ کەسێکی تر فریو دەدات و هەوڵی خۆی دەبات یان لە قازانجێک یان مافێک بێبەشی دەکات بە شێوازی بەدخوازانە و ساختەکاری. ساختەکاری یەکێکە لەو دیاردە نەرێنییانەی کە لە کۆمەڵگادا دەردەکەون، ئاماژەیە بۆ دوورکەوتنەوە لە بەها و پێوەرەکانی یاسای شەریعەت، کە کاریگەری نەرێنی لەسەر لایەنەکانی ژیانی کۆمەڵایەتی بەجێدەهێڵێت، ساختەکاری بە یەکێک لەو خراپەکارییە کۆمەڵایەتیانە دادەنرێت کە زیان بە کۆمەڵگا دەگەیەنێت و بەهاکانی دەشێوێنێت و هانی بڵاوبوونەوەی گەندەڵی دەدات بە شێوازی جۆراوجۆر ئامانج و دەستکەوتەکانی بەدەست دەهێنێت.
فێڵکردن لە تاقیکردنەوەدا
جۆرێک لە فێڵکردن لە تاقیکردنەوەکاندا، چ لە قوتابخانە یان زانکۆ، یان هەر تاقیکردنەوەیەک کە لە ڕێگایەوە ئاستی ئەکادیمی یان پراکتیکی خوێندکار دیاری بکرێت، فێڵکردن لە تاقیکردنەوەیەکدا پشت بەستن بە هەوڵی کەسانی تر و لێسەندنەوەیان، یان بە ئارەزووی خۆی یان بە پێچەوانەی ویستی خۆیەوە، بۆ ئەوەی نمرەی بەرزتر بەدەستبهێنێت و سەرکەوتن بەدەستبهێنێت، دیاردەی فێڵکردن لە تاقیکردنەوەکاندا دیاردەیەکی نەرێنییە کە لە قوتابخانەکاندا بەربڵاوە، یەکێکە لەو گرفتانەی کە پەروەردە و مامۆستایان ڕووبەڕووی دەبنەوە، زۆرترین کاریگەری لەسەر خوێندکار و لەسەر کۆمەڵگا هەیە، بەو پێیەی زۆرجار فێڵکردن لەگەڵ ڕەفتارە نەرێنییەکانی دیکەدا تێکەڵ دەبێت ڕەوشتی سەرزەنشتکراو، وەک درۆ و فێڵ و دزی، فێڵکردن لە تاقیکردنەوەکاندا خیانەتکردنە لە خۆت و خیانەتکردنە لەو مامۆستایەی کە چاودێری هۆڵی تاقیکردنەوەکان دەکات لەلایەکی ترەوە دزینی هەوڵی کەسێکی تر و بەدەستهێنانی ئیمتیازاتی نایاساییە وەک هەر ڕەفتارێکی نەرێنی، لە پاڵ فێڵکردندا ڕەفتاری تری نەرێنی تر دەردەکەوێت، وەک چۆن ئەو کەسەی کە ئەو کارە دەکات بە سروشتی ناچارە درۆ بکات و خۆی لە تۆمەتەکە بدزێتەوە.
مەترسییەکانی فێڵکردن لە تاقیکردنەوەکاندا
فێڵکردن لە تاقیکردنەوەکاندا چەندین مەترسی بەدوای خۆیدا دەهێنێت، لەوانە:
- شایەنی تووڕەیی خودای گەورە، وەک چۆن فێڵکردن لە هەموو بارودۆخێکدا حەرامە، ڕێگایەکە بۆ خودای گەورە بۆ ئەوەی فێڵبازەکە لە نیعمەت و وەڵامدانەوەی دوعاکان بێبەش بکات.
- ڕێگریکردن لە پڕۆسەی خوێندن و پێشێلکردنی یەکێک لە ئامانجەکانی، کە بریتییە لە هەڵسەنگاندنی خوێندکار و پێدانی ئەو نمرەیەی کە شایەنییەتی هەڵسەنگاندنی خوێندکارێکی فێڵباز، یەکسانە بە ساختەکردن و شێواندنی ئەنجامەکانی و تێگەیشتنی لە کەرەستەی وانەوتنەوە.
- تێکدانی سیستمی کۆمەڵایەتی خووی فێڵکردن لە خوێندکار پاڵدەنێت بۆ ئەوەی بەردەوام بێت لەو کارە لە تاقیکردنەوەکانی ئامادەیی و زانکۆدا، تەنانەت لە تاقیکردنەوەکانی وەرگرتنی کاریشدا ئەمەیە کە وای لێدەکات ببێتە تاکێکی نەرێنی لە کۆمەڵگادا، هەمیشە وابەستەی کەسانی تر بێت، نەک تایبەتمەندی بە داهێنان و بەرهەمهێنان، و خزمەت بە هیچ دامەزراوەیەک ناکات کە لە داهاتوودا تێیدا کار بکات بۆیە فێڵباز سەرچاوەی مەترسییە چونکە لە هەر شوێنێک بێت.
- نەرمی مامۆستایان و چاودێران سەبارەت بە فێڵکردن لە تاقیکردنەوەکان و دانەنانی سزای ڕوون بۆی، تەواوی نەوەیەک دروست دەکات کە بە نابەرپرسیارێتی و بێباکی و گاڵتەکردن بە یاسا و ڕێساکان تایبەتمەندە، ئەمەش دەبێتە هۆی کێشەی کۆمەڵایەتی لە داهاتوودا.
هۆکاری فێڵکردن لە تاقیکردنەوەکاندا
بەشێک لە خوێندکاران لە تاقیکردنەوەکاندا پەنا بۆ فێڵکردن دەبەن لەبەر ئەم هۆکارانەی خوارەوە:
- خراپی دەستکەوتی ئەکادیمی خوێندکار و ئاگادارییەکەی لەوە، ئەمەش وای لێدەکات نمرەی بەرزتر بەدەستبهێنێت لە ڕێگەی ترەوە جگە لە خوێندن، لەنێویاندا فێڵکردن.
- بێباکی و نەبوونی بەرپرسیارێتی خوێندکار وای لێدەکات نەخوێنێت و ئامادەکارییەکی گونجاو بۆ تاقیکردنەوەکان بکات.
- متمانە نەبوونی خوێندکار بە توانا دەروونی و دەستکەوتەکانی.
- کێشەیەک هەیە کە پەیوەندی بە تێگەیشتنی خوێندکارەوە هەیە لە بابەتێکی دیاریکراو، یان کێشەیەک هەیە کە پەیوەندی بە مامۆستاکەیەوە هەیە.
- هەستکردن بە دڵەڕاوکێی زیادەڕۆیی لە تاقیکردنەوەکان، ئەمەش وا لە خوێندکار دەکات بە فێڵکردن لێی ڕزگاری بێت.
- بوونی ژینگەی گونجاو بۆ فێڵکردن ڕەنگە بێباکی چاودێر و فێڵکردنی خوێندکارانی تر پاڵنەرێک بێت بۆ گزیکردن لە تاقیکردنەوەکاندا.
- خوێندکار هەست دەکات مامۆستای بابەت جیاکاری لە نێوان خوێندکارەکاندا دەکات، ئەمەش وا دەکات فێڵکردن وەک ڕێگایەک وەربگرێت بۆ ئەوەی دادپەروەری لەگەڵ خۆیدا بکات.
- کەمی کاتی تاقیکردنەوەکان، بەو پێیەی ئەمە هەندێکجار هۆکارێکە بۆ فێڵکردن لە تاقیکردنەوەکاندا.
- ئارەزووی سەلماندنی توانای خوێندکار بۆ فێڵکردن و هەندێکجار بەکارهێنانی شێوازی جۆراوجۆر بۆ خۆشی، هەستکردن بە وروژاندن، یان بۆ سەلماندنی خۆی لەبەردەم هاوتەمەنەکانیدا.
چارەسەرکردنی دیاردەی فێڵکردن لە تاقیکردنەوەکاندا
چارەسەری دیاردەی فێڵکردن لە تاقیکردنەوەکاندا لە گرتنەبەری چەند ڕێکارێکدایە، لەوانە ئەمانەی خوارەوە:
- پەروەردەکردنی منداڵان بۆ ئەوەی هەست بە چاودێری خودا بکەن، چونکە ئەمە نەوەیەک بەرهەم دەهێنێت کە ئاگادار و خۆچاودێری و هەستیارە بەرامبەر بەم چاودێریکردنە تەنانەت لە نەبوونی چاودێری مامۆستاشدا.
- چالاککردنی ڕۆڵی دایک و باوک بۆ ڕزگاربوون لەم دیاردەیە، لە ڕێگەی ئەنجومەنی دایک و باوک و کۆبوونەوە خولییەکانیانەوە.
- هاندانی خوێندکاران بۆ خوێندن، و دانانی یاسای هاندان کە ئامانجیان پاداشتی خوێندکارە کاتێک ئەدای باشتر دەبێت، تەنانەت ئەگەر ئەم باشتربوونە کەم بێت. ئەمەش بەهای خۆ کۆششکردن لە خوێندکاراندا بەهێزتر دەکات و پاڵنەریان بۆ دروست دەکات.
- ناچارکردنی خوێندکاری فێڵباز بۆ پەیوەندیکردن لەگەڵ ڕاوێژکاری پەروەردەیی بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێک بۆ هەڵسوکەوتە هەڵەکانی پێش ئەوەی ببێتە هۆی درمیە بۆ هاوپۆلەکانی.
- دانانی سزای توند و ڕوون بۆ فێڵبازان.
- دروستکردنی مۆدێلی جیاواز بۆ تاقیکردنەوەکان.
