ناوه‌ڕۆك
ناساندن
دەریای مەڕمەڕە (بە عەرەبی: معلومات عن بحر مرمرة، بە ئینگلیزی: Information about the Sea of Marmara)، دەریایەکە کە میراتێکی ڕەسەنی تورکی هەیە لە کۆندا بە دەریای مەرمەرا ناودەبرا (Probants)، بەڵام بەناوبانگترین ناوەکەی لە وشەی ڕۆمانی (Marmarus) وەرگیراوە، کە بە واتای مەڕمەڕ دێت. و بە درێژایی مێژوو بە بڵاوبوونەوەی دوورگە بچووکەکانی مەڕمەڕ تێیدا ناسراوە.
شوێنی جوگرافیای دەریای مەڕمەڕە
لە خوارەوە چەند زانیارییەکی جوگرافی سەبارەت بە دەریای مەڕمەڕە دەخەینەڕوو:
١-دەریای مەڕمەڕە دەکەوێتە باکووری ڕۆژئاوای تورکیا، بەشی ئاسیا لە بەشی ئەوروپی ئیستەمبوڵ جیا دەکاتەوە.
٢-دەریای مەڕمەڕە لە سروشتدا زۆر لە دەریای ڕەش دەچێت.
٣-دەریای ناوخۆیی مەڕمەڕە دەریای ڕەش بە دەریای ئیجە دەبەستێتەوە، هەروەها بەشی ئاسیای تورکیا لە بەشە ئەوروپییەکەی جیا دەکاتەوە دەریای مەڕمەڕە لە ڕێگەی گەرووی بۆسفۆرەوە بە دەریای ڕەشەوە بەستراوەتەوە، هەروەها بە دەریای ئیجە دەریا لە ڕێگەی گەرووی داردانێلەوە.
٤-شاری ئیستەمبوڵی تورکیا دەکەوێتە سەر دەریای مەڕمەڕە.
٥-لە بنی دەریای مەڕمەڕەدا داروپەردووی بەندەری تیۆدۆسیۆسی بیزەنتین کە لە نێوان سەدەی شەشەم و سێزدەدا چالاک بوو، هەروەها داروپەردووی کەشتی بیزەنتین و عوسمانی دۆزرایەوە، ئەمە جگە لە دۆزینەوەی داروپەردووی کەشتیەکان بۆ فەتحەکانی حەیرەدین باربارۆس، فەرماندەی بەناوبانگی عوسمانی.
ڕووبەری دەریای مەڕمەڕە
کۆی ڕووبەری دەریای مەڕمەڕە بە نزیکەی ١١ هەزار و ٣٥٠ کیلۆمەتر چوارگۆشە مەزەندە دەکرێت، درێژییەکەی ٢٢٥ کیلۆمەتر و پانییەکەی ٦٥ کیلۆمەتر لە زۆرترین پانیدا، لە کاتێکدا زۆرترین قووڵییەکەی ١٢٧٠ مەتر دەبێت.
گرنگی دەریای مەڕمەڕە
لێرەدا چەند زانیارییەک دەخەینەڕوو کە وایکردووە دەریای مەڕمەڕە بەم شێوەیە گرنگ بێت:
١-دەریای مەڕمەرە لە بواری ماسیگرتندا گرنگییەکی زۆری هەیە، چونکە زیاتر لە ٦٠٠ جۆر زیندەوەری زیندوو لە دەریادا دەژین. وەکو مۆری پشت ڕەش و هەندێک نەهەنگ و کیسەڵە دەریاییەکان.
٢-ئەو ماسییانەی لە دەریای مەڕمەڕە گیراون، لە ساڵی ٢٠١٠دا ٨.٣٨٪ی بەرهەمی ماسی تورکیایان پێکهێناوە.
٣-پشت بەستن بە دەریای مەڕمەڕە بۆ کارەکانی گواستنەوە لە نێوان ناوچەکانی ئەستەنبوڵ و بورسا و یالۆڤا لە ڕێگەی کەشتی گەشتیاری و یەختە لوکسەکانەوە.
٤-لە دەریاکەدا دوو دوورگەی هەن کە بریتین لە دوورگەکانی شازادەکان و دوورگەکانی مەڕمەڕە بە ناوەندێکی گرنگ دادەنرێت لە دڵی دەریاکەدا، بەو پێیەی بوونەتە یەکەم شوێنی گەشتیاری و شوێنی سەرەکی بۆ ژمارەیەکی زۆر لە گەشتیارانی عەرەب و بیانی.
٥-دوورگەی مەڕمەڕە گەورەترین دوورگەی تورکیایە و ڕووبەرەکەی نزیکەی ١١٧.١٨ کیلۆمەتر چوارگۆشەیە، سروشتێکی ئارامی هەیە، بەو پێیەی بەردی درەوشاوە و بریقەدار لەخۆدەگرێت کە لای باکووری بە شاخ و دارستانەکانی سنەوبەر لە باشووریدا دەڕازێننەوە.
٦-دوورگەی ئەفکا لەخۆدەگرێت کە کەناراوەکانی قەرەباڵغی شۆستەیی هەیە، بەو پێیەی زۆر بەناوبانگە، هەروەها دوورگەی ئەکینلیک کە بچووکترین دوورگەکانە و بە سیما کۆنەپەرستانەی تایبەتمەندە.
٧-دوورگەی پاشا لیمانی کە لە ژمارەیەک گوندی سەر کەناراوەکان پێکهاتووە، سیمایەکی لادێیی هەیە.
٨-شارەکانی ئیستەمبول، بورسا، یالۆڤا، بالیککەسیر، چانەکالێ، کۆجائێلی و تەکیرداغ لە ڕۆژهەڵات و ڕۆژئاوا دەوری دەریای مەڕمەڕە داوە.
٩-بەندەر هەیە بۆ گواستنەوەی سەرنشین و کاڵا و ماسیگرتن.
١٠-ژمارەیەک ڕووبار دەڕژێنە دەریای مەڕمەڕە، گرنگترینیان ڕووباری سوسورلوکە کە لە فەلاتی ئەنادۆڵەوە سەرچاوە دەگرێت و ڕووباری بێگا و گونێن لێیەوە لقیان هەیە.
١١-لە ساڵی ١٩٨٨ی زایینی بڕێکی زۆر غاز لە دەریادا دۆزرایەوە و بووە یەکەم کانگای غازی سروشتی لە تورکیا و بۆ یەکەمجار پڕۆژەی دەرهێنانی غازی مەڕمەڕە لە ساڵی ١٩٩٧ی زایینی دامەزرا.
