ناوهڕۆك
ناساندن
ژمارەی مانگەکان لە ساڵی کۆچیدا (بە عەرەبی: عدد أشهر السنة الهجرية، بە ئینگلیزی: Number of months in the Hijri year)، لە زۆرێک لە وڵاتانی جیهاندا پەیڕەوی ساڵنامەی جیاواز دەکرێت، کە هەندێک جار ئەو ساڵنامەیە تەنها ئەو وڵاتە یان چەند وڵاتێکی نزیک لێی پەیڕەوی دەکەن، لەم ڕوانگەیەوە یەکێک لەو ساڵنامە تایبەتانەی موسوڵمانان و وڵاتانی ئیسلامی وەریان گرتووە و کاری پێدەکەن ساڵنامەی کۆچیە.
ساڵی نوێی ئیسلامی چییە؟
ئەو ساڵەیە کە ساڵنامەکەی پەیوەستە بە سووڕی مانگەوە بۆ دیاریکردنی مانگەکان، کە موسڵمانان وەریانگرتووە و بەستراوەتەوە بە کۆچی پێغەمبەرەوە درودی خوای لەسەر بێت لە مەککەوە بۆ مەدینە، ساڵی کۆچی لە ٣٥٤ ڕۆژ پێکدێت، کە دەکاتە ١٢ مانگ، بە موحەڕەم دەست پێدەکات و بە زولحیجە کۆتایی دێت.
سەرچاوەی ساڵنامەی هیجری
ساڵنامەی هیجری لەلایەن عومەری کوڕی خەطابەوە دروستکراوە خوا لێی ڕازی بێت، کۆچی پێغەمبەر درودی خوای لەسەربێت، لە دوانزەی مانگی ڕەبیع الاولی ساڵی ٦٢٢ی زایینی ئاماژەیەکەی بۆ ساڵی یەکەمی، کە ئەمەش هۆکاری ناونانی ساڵنامەی هیجرییە، بەڵام لە هەمان کاتدا سەرنجی خستە سەر خشتەی کاتی مانگی کە خودای گەورە فەرمانی پێکردین کە پەیڕەوی لێ بکەین، کە مانگەکان پیرۆزن، وەک ئایینی بەنرخ، هەروەها ئیمامەکانی ئیسلام حەزیان دەکرد لە هەموو کاروبار و بابەتەکانیاندا جێبەجێی بکەن.
ڕیزبەندی مانگەکانی ساڵی کۆچی
١- موحەڕەم (محرم): یەکەم مانگە ناوی موحەڕەم بوو چونکە یەکێکە لەو مانگانەی کە شەڕی تێدا حەرامە.
٢- صفر: چونکە عەشیرەت و خاکە عەرەبەکان خاڵی بوون لە شەڕ و دەگوترا عەرەبەکان دەچوون بۆ داگیرکردنی هۆزەکان و ماڵەکانیان بەجێدەهێشت بەبێ هیچ شتێک.
٣- ربیع الاول: چونکە لە بەهاردا دێت و پێویستە.
٤- ربیع الاخیر یان ربیع الثانی: چونکە دوای مانگی ربیع الاول دێت.
٥- جمادی الٲولی: پێش ئیسلام پێی دەگوترا پێنج جومعە، هەروەها پێی دەگوترا جومادە چونکە دەکەوێتە وەرزی زستان کاتێک ئاو بەستوو دەبێت.
٦- جمادی الآخرة: چونکە پەیوەندی بە جمادیالٲولی ەوە هەیە.
٧- ڕەجەب (رجب): یەکێکە لە مانگە پیرۆزەکان، بەو ناوە ناونرا چونکە لە ڕمەکان دەترسن چونکە لێیان دوور دەخرێنەوە بۆ ئەوەی شەڕ نەکەن، دەگوترا ڕەجەب شەڕی وەستاندووە، هەروەها دەوترێت ڕەجەب بەو مانایەیە کە گەورەیە و ترسناکە.
٨- (شعبان) شەعبان: چونکە قۆناغێکە لە نێوان ڕەمەزان و ڕەجەب و تیایدا خەڵک بڵاودەبنەوە بۆ گەڕان بەدوای ئاودا، عەرەبیش دوای دانیشتنیان لە ڕەجەب بۆ شەڕ و لەشکرکێشی تێیدا بڵاودەبوونەوە.
٩- مانگی ڕەمەزان (رمضان): مانگی بەڕۆژووبوون بۆ موسڵمانان بەهۆی گەرما و توندی تیشکی خۆرەوە ناوی لێنراوە، وەک چۆن لە کاتی ناوەکەیدا چڕ بووە، دەوترێت بەردەکان دەسووتێن، واتە گەرم بوون بەهۆی خۆرەوە.
١٠- شەوال (شوال): جەژنی ڕەمەزانە، بەو ناوە ناونرا چونکە لەو ماوەیەدا حوشترەکان گیریان خواردووە، واتە کێشیان کەم بووەتەوە، هەروەها شیرەکەیان لە کاتی دووگیانبووندا وشک دەبێتەوە، دەوترێت حوشترەکان ئیفلیج بوون.
١١- زولقاعدە (ذو القعدة): یەکێکە لە مانگە پیرۆزەکان بەو جۆرە ناونراوە، چونکە کەسەکان لە ئۆردوگاکانیاندا دەمێننەوە، خۆیان لە داگیرکاری و سەفەرکردن بەدوور دەگرن، هەروەها لەبەر ئەوەی لەو ماوەیەدا بەدوای لەوەڕگەدا ناگەڕێن چونکە یەکێکە لە مانگە پیرۆزەکان.
١٢- ذو الحجة: وەرزی حەج، هەروەها یەکێکە لە مانگە پیرۆزەکان، چونکە موسوڵمانان دەچن بۆ حەج.
جیاوازی ساڵانی زاینی و هیجری
جیاوازی ساڵی زاینی و هیجری شەش سەد و بیست و دوو ساڵە، بەڵام ئەم جیاوازییە وردە وردە کەم دەبێتەوە، بەو پێیەی ساڵی مانگ لە ٣٥٤ ڕۆژ و ٨ کاتژمێر و ٤٨ خولەک و ٣٦ چرکە پێکدێت، لە کاتێکدا ساڵی مانگ لە ٥٦٥ ڕۆژ و ٦ کاتژمێر و ٩ خولەک و ٥ چرکە پێکدێت، کەواتە جیاوازی نێوانیان نزیکەی دە، یازدە، یان دوانزە ڕۆژە.
