ناوه‌ڕۆك
ناساندن
تەکبیرەکانی حەج (بە ئینگڵیزی: Hajj takbeers، بە عەرەبی: تكبيرات الحج) تەکبیری حاجیان لەو دەنگانەیە کە هەموو ژن و پیاوێکی موسڵمان زۆر حەزیان لێیە بیبیستن. چەند تەکبیرێکی جیاواز هەن کە دەگەڕێنەوە بۆ جیاوازی مەزهەبەکان.
شیوازی تەکبیراتی حەج
بۆچوونی زانایانی مەزهەبەکان سەبارەت بە شێوازی تەکبیرەکانی حەج جیاوازە، چەندین بۆچوونیان لەسەر بوو، کە بەم شێوەیە ڕوون دەکرێنەوە:
مەزهەبی حەنەفی
ئەوان تەکبیراتی حەج دەڵێن بە وتنی: (الله أكبر، الله أكبر، لا إله إلّا الله، الله أكبر، الله أكبر، ولله الحمد"، وقالوا بجواز الزيادة على الصيغة السابقة بقَوْل: "الله أكبر كبيراً، والحمد لله كثيراً، وسبحان الله وبحمده بُكرةً وأصيلاً، لا إله إلّا الله وحده، صدق وعده، ونصر عبده، وهزم الأحزاب وحده، لا إله إلّا الله، ولا نعبد إلّا إيّاه، مُخلصين له الدين ولو كره الكافرون، اللهمّ صلِّ على سيدنا محمّدٍ، وعلى آل سيدنا محمّدٍ، وعلى أصحاب سيدنا محمّدٍ، وعلى أزواج سيدنا محمّدٍ، وعلى ذُريّة سيدنا محمّدٍ، وسلِّم تسليماً كثيراً).
مەزهەبی مالیکی
ئەمان دەڵێن شێوازی تەکبیراتی جەج بەو جۆرەیە کە سێ جار بڵێیت: (الله اکبر)، و دووبارە و دووبارەی بکەیتەوە.
مەزهەبی شافیعی
ئەمان دەڵێن باشترین شوازی تەکبیر بەم جۆرەیە کە بوترێ: (الله أكبر، الله أكبر، الله أكبر، لا إله إلّا الله، الله أكبر، الله أكبر، ولله الحمد).
مەزهەبی حەنبەلی
دەڵێن شێوازی تەکبیر ئەوەیە کە بڵێن: (الله أكبر، الله أكبر، لا إله إلّا الله، الله أكبر، الله أكبر، ولله الحمد)، هەر تەکبیراتێک دوو جار دووبارەبکرێتەوە؛ ئەمەش بەو جۆرەیە وەک لە پێغەمبەرەوە هاتووە سەلامی خوای لەسەر بێت.
کاتی تەکبیرەکان لە ماوەی حەجدا
تەکبیری ڕەها و سنووردار لە دە ڕۆژی ذی الحجة و ڕۆژانی تەشریق (ڕۆژانی تەشریق دووەم و سێیەم و چوارەم ڕۆژی جەژنی قوربانی پیرۆز دەگرێتەوە) لە جەژنی قورباندایە. بە ئاماژەدان بە فەرمانی خودای گەورە: (لِيَشْهَدُوا مَنَافِعَ لَهُمْ وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَّعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُم مِّن بَهِيمَةِ الْأَنْعَامِ فَكُلُوا مِنْهَا وَأَطْعِمُوا الْبَائِسَ الْفَقِيرَ).
ئیبن عەباس خوا لێی ڕازی بێت ڕۆژانی ناسراو بە دە ڕۆژی زولحیجەی ڕوون کردۆتەوە، لەگەڵ ئەوەی کە لە هاوەڵانی تریشەوە گێڕدراوەتەوە خوا لێیان ڕازی بێت. لە عومەری کوڕی خەتتابەوە هاتووە (خوا لێی ڕازی بێت) باس لەوە کراوە کە لە مینا دەیگوت (الله اکبر) تا خەڵکی مزگەوتەکە دەنگی ئەویان بیست و دەیانگوت (الله اکبر)، و ئیبن عومەریش خوای گەورە لە هەردووکیان ڕازی بێت بەدوایدا دەڕۆیشت. لە مینا لەو ڕۆژانەدا دوای نوێژ و لە سەر جێگا و دانیشتن و پیاسەکردن و لەگەڵ ئەبو هورەیرە لە بازاڕدا تەکبیری دەکرد.
بۆچوونی زانایان سەبارەت بە کاتی دەستپێکردنی تەکبیرەکان لە کاتی حەجدا جیاوازە، هەروەها گەیشتوونەتە چەند بۆچوونێک سەبارەت بەو بابەتە، کە بەم شێوەیە ڕوون دەکرێنەوە:
مەزهەبی حەنەفی: کاتی تەکبیر لە دوای نوێژی بەیانی لە ڕۆژی عەرەفات دەست پێدەکات، تا دوا ڕۆژی تەشریق واتا نیوەڕۆی کۆتا ڕۆژی ڕۆژانی تەشریق.
مالیکیەکان: دەڵێن تەکبیر لە دوای نوێژی نیوەڕۆ لە یەکەم ڕۆژی جەژنی قوربانی پیرۆز دەست پێدەکات و لە ڕۆژی چوارەمدا تا نوێژی بەیانی بەردەوام دەبێت.
شافیعییەکان: دەڵێن تەکبیری حەج لە نیوەڕۆی ڕۆژی قوربانیدا دەست پێدەکات و تا بەرەبەیانی کۆتا ڕۆژی تەشریق (چوارەم ڕۆژی جەژنی قوربان) بەردەوام دەبێت. وەک چۆن نیوەڕۆ یەکەم نوێژە ئەنجام دەدرێت دوای تێپەڕبوونی کات بۆ تەلبییە، نوێژی بەیانیش دوا نوێژە لە مینا.
حەنبەلییەکانیش: دەڵێن تەکبیر لە نوێژی نیوەڕۆوە لە یەکەم ڕۆژی جەژنی قوربان دەست پێدەکات، تا نوێژی پاشنیوەڕۆ لە کۆتا ڕۆژی تەشریق بەردەوام دەبێت.
نوێژ و تەکبیری حەج
شایانی باسە بۆچوونی زۆری زانایان سەبارەت بەو نوێژانە هەیە کە بە تەکبیر دەست پێدەکات و ئەم بۆچوونانەش بەم شێوەیە ڕوون دەکەینەوە:
- شافعیەکان دەڵێن تەکبیر لە دوای نوێژ بکرێت. جا واجب بێت یان خۆبەخشانە؛ تەکبیر هێمای سەردەمە و تایبەت نییە بە نوێژێک یان نوێژێکی تر.
- حەنبەلیەکان سەبارەت بە تایبەتمەندی وتنی (الله اکبر) دوای نوێژە فەرزەکان کە بە جەماعەت ئەنجام دەدرێن دەڵێن؛ تەکبیر لە دوای ئەو نوێژانەی کە بە تاک ئەنجام دەدرێن ئەنجام نادرێت.
- سەبارەت بە مالیکیەکان دەڵێن دروستە دوای ئەو نوێژانەی کە لە کاتی خۆیدا ئەنجام دەدرێن بڵێین (الله اکبر) بەڵام ئەگەر نوێژەکان بەشێک بن لە قەرەبووکردنی ئەوە دروست نییە دوای ئەوان بڵێین (الله اکبر)
- سەبارەت بە حەنەفیەکان، دەڵێن دروستە لە دوای هەموو نوێژێکی فەرز بە گشتی بڵێین (الله اکبر) بەبێ ئەوەی جیابوونەوە لە نێوانیاندا بکرێت.
بۆنەی یادی خودا لە کاتی حەجدا
بەکارهێنانی تەکبیر لەکاتی حەجدا زۆرە لەوانە:
تەکبیر لە ڕۆژی قوربانی لە کاتی گواستنەوە لە موزدەلیفەوە بۆ مینا؛ بۆ بەردبارانکردنی جەمرەتی عەقەبە، لە عەبدوڵڵا بن مەسعوودەوە (خوا لێی ڕازی بێت) گێڕدراوەتەوە کە وتوویەتی: (لقد خَرجتُ معَ رسولِ اللَّهِ صلَّى اللهُ علَيهِ وسلَّمَ فما ترَكَ التَّلبيةَ حتَّى رمَى جَمرةَ العقَبةِ إلَّا أن يخلِطَها بتَكبيرٍ أو تَهليلٍ).
تەکبیر لە کاتی بەردبارانکردنی جەماراتدا، وەک چۆن پێشنیار دەکرێت لە کاتی بەردبارانکردنی جەماراتدا تەکبیر بکرێت بە وتنی: (الله اکبر) لەگەڵ هەموو تەپوتۆزێکدا، بە پشتبەستن بەو شتانەی ئیمامی بوخاری لەلایەن ئیبن عومەر باسی کردووە خوا لێیان ڕازی بێت لە هەردووکیان کە فەرموویەتی (كانَ يَرْمِي الجَمْرَةَ الدُّنْيَا بسَبْعِ حَصَيَاتٍ، ثُمَّ يُكَبِّرُ علَى إثْرِ كُلِّ حَصَاةٍ... ثُمَّ يَرْمِي الجَمْرَةَ الوُسْطَى كَذلكَ... ويقولُ: هَكَذَا رَأَيْتُ رَسولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عليه وسلَّمَ يَفْعَلُ). واتا بە حەوت تەپوتۆزەوە نزمترین جەماراتی بەردباران دەکرد، ئینجا دوای ئەوە دەیگوت تەکبیر هەموو تەپوتۆزێک. پاشان بەهەمان شێوە جەماراتی ناوەڕاست بەردباران دەکات و دەڵێت: ئەمەیە کە من پێغەمبەری خودام بینی، خوای گەورە بەرەکەتی بخاتە سەری و ئارامی بە خۆی ببەخشێت.
بە ئەنجامدانی تەکبیر لە کاتی سەربڕینی ئاژەڵی قوربانییدا واجبە بۆ حەج تەماتوو’، یان قران؛ لە کاتی سەربڕیندا، بە وتنی ناوی "بسم الله، والله أكبر" دیاری کراوە، واتا (بە ناوی خودا، و خودا گەورەیە).
هەروەها سوننەتە بۆ حاجی کە لە موزدەلیفە لە هێمای پیرۆزدا بڵێت (الله اکبر). دوای تەواوکردنی نوێژی بەیانی لەوێ وەستاوە و ڕوو لە قیبلە دەکات و شکۆمەندی خودا دەکات و بە پاڕانەوە ڕووی لێدەکات.
زانایان لەسەر دروست بوونی وتنی (الله اکبر) لە کاتی نوێژی جەژندا کۆک بوون. جا بۆ ئیمام بێت یان شوێنکەوتوو.
لە کاتی گەڕانەوەی حاجیدا، هەروەها لە کاتی گەشتەکەیدا بە شوێنێکی بەرزدا تێدەپەڕێت. لە ئیمامی بوخاریئەوە کە عەبدوڵڵا بن عومەر دەیگێڕێتەوە خوا لە هەردووکیان ڕازی بێت دەفەرمووێت: (أنَّ رَسولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عليه وسلَّمَ كانَ إذَا قَفَلَ مِن غَزْوٍ أوْ حَجٍّ أوْ عُمْرَةٍ، يُكَبِّرُ علَى كُلِّ شَرَفٍ مِنَ الأرْضِ ثَلَاثَ تَكْبِيرَاتٍ، ثُمَّ يقولُ: لا إلَهَ إلَّا اللَّهُ وحْدَهُ لا شَرِيكَ له، له المُلْكُ وله الحَمْدُ، وهو علَى كُلِّ شيءٍ قَدِيرٌ، آيِبُونَ تَائِبُونَ عَابِدُونَ سَاجِدُونَ لِرَبِّنَا حَامِدُونَ، صَدَقَ اللَّهُ وعْدَهُ، ونَصَرَ عَبْدَهُ، وهَزَمَ الأحْزَابَ وحْدَهُ).
لە کاتی سووڕانەوە لە گۆشەی بەردی ڕەش، یان تێپەڕین بە تەنیشتی تەکبیرات دەوترێت، هەروەها زانایان ڕونکردنەوەیان داوە لەسەر ڕەوابوونی لەسەر سەفا و مەروە، ڕووبەڕووی قیبلە و شکۆمەندی خودای گەورە و شکۆمەندی و بە پاڕانەوە ڕوو لە پەروەردگار.
حاجیان کاتێک لە مینا بەرەو عەرەفات دەڕۆن دەست دەکەن بە وتنی (الله اکبر)، بۆیە بە باسکردنی خودای گەورە دەست پێدەکات و دەڵێت (الله اکبر) و وتنی تەلبییە. ڕۆژی عەرەفە یەکێکە لە باشترین ڕۆژەکان، هەروەها کردنی دوعا و زیکرێکی پێشنیار دەکرێت، هەروەها یەکێکە لەو کاتانەی کە بەوە دادەنرێت وڵامی دوعاکان دەدرێتەوە لەلایەن پەروەردگارەوە و لە گوناهەکانی بەندە تۆبەکارەکان خۆش دەبێت.
موسڵمانان ڕێوڕەسمی حەج بەرز ڕادەگرن
جێبەجێکردنی یەکێک لە فەرمایشتەکانی خودا ئەنجامدانی مەراسیمی حەجە کە ئەمەش دەبێتە هۆی گەیشتن بە تەقوا. ڕێوڕەسمەکانی حەج لە چەند شتێکدا ڕەنگدانەوەی دەبینرێت: ئەمەش لەبەر ئەوەیە کە حاجی ناتوانێت هیچ شتێک بکات کە خودا لێی حەرام کردبێت لە کاتی حەجدا.
موسڵمان بە ئەنجامدانی ڕێوڕەسمی حەج دوور دەکەوێتەوە لە سەرپێچیکردنی خودا، بۆیە ئەو کارە ئەنجامنادات کە خودا تووڕە دەکات و هەوڵ دەدات بۆ گوێڕایەڵی خودا و ڕێزگرتن لە فەرمانەکانی خوای گەورە. لەنێو حوکم و مەبەستەکانی حەج دامەزراندنی زیکری خودای گەورەیە. کە ئەمە بنەمای حەج و هەموو عیبادەتەکانی ترە، هەروەها یەکێکە لە گەورەترین مەبەستەکان خودای گەورە و هەربۆیە فەرمانی بە بەندەکانی کردووە لە کاتی گرنگترین ڕێوڕەسمەکانی حەجدا، وەک عەرەفات، لە کاتی حەجدا، تەنانەت دوای تەواوبوونیشی زیکر بخوێنن و یادی خوا بکەن.
