ناوه‌ڕۆك
ناساندن:
تایبەتمەندیەکانی یاسای مەدەنی (بە عەرەبی: خصائص القانون المدني، بە ئینگلیزی: Characteristics of civil law)، یاسا بریتیە لە کۆمەڵێک ڕێسا و یاسا، ئامانجی سەرەکی یاساکە بەدیهێنانی دادپەروەرییە، بەگشتی دوو جۆر یاسا هەیە کە بریتین لە یاسای مەدەنی و یاسای تاوانکاری، یاسای مەدەنی مامەڵە لەگەڵ ئەو حاڵەتانە دەکات کە هەڵەیەکی تێیدا ئەنجام دەدرێت لە دژی تاکێکی دیاریکراو بۆ یەکلاییکردنەوەی ناکۆکی و ململانێکان.
یاسای مەدەنی بە سیستەمێکی هەمەلایەنەی ڕێسا و پرەنسیپەکان دادەنرێت، کە مرۆڤەکان بە ئاسانی دەستیان پێدەگات، یاسا مەدەنییەکان پەیوەندی تاکەکان لە نێوان خۆیاندا ڕێکدەخەن، یاسای مەدەنی بە باشی ڕێکخراوە و لەسەر بنەمای پۆلێنبەندییەکی لۆژیکی و دینامیکی کە لە سیستەمێکی یاسادانانی ڕۆمییەوە پەرەی پێدراوە، بەڵام بوار هەیە بۆ دەسەڵاتی دادوەری کە ڕێساکان هەموار بکاتەوە لەسەر بنەمای پێداویستییە نوێیەکان و گۆڕانکارییە کۆمەڵایەتییەکان کە لەوانەیە ڕوو بدەن.
یاسا لە سیستەمی یاسای مەدەنی پێکدێت لە پرەنسیپە گشتییەکان کە بە ڕێکوپێکی ڕێککەوتوون، لە سەرەتاوە ڕەنگە ڕێسای گشتی هەبن کە کێشە سەرەتاییەکان ڕێکبخەن کە پێویستە چارەسەر بکرێن، یەکێکە لە خێزانە یاساییە گەورەکانی جیهان، لە ئەوروپا و ئەمریکای ناوەڕاست و باشوور و زۆرێک لە ناوچەکانی ئاسیا و ئەفریقادا بڵاوبووەتەوە بە بەراورد بە خێزانە یاساییەکانی دیکە.
ئەو شێوازانەی لە یاسای مەدەنیدا پەیڕەو دەکران
سیستەمی یاسای مەدەنی لە سەدەی نۆزدەهەمدا چەندین قۆناغی چاکسازیی بەسەردا هات، بەو پێیەی یاسای مەدەنی بە چەندین قۆناغدا تێپەڕی تا توانی بگاتە ئەوەی ئەمڕۆ هەیە و لە نێو ئەو شێوازانەی کە پەیڕەوی لێکرد:
١-شێوازی فەرەنسی:
قۆناغی شۆڕشگێڕی لە فەرەنسا سەردەمی چالاکییەکی بەربڵاوی یاسادانان بوو، چەندین گۆڕانکاری کە لەمێژە چاوەڕوان دەکرا دروستبێت ڕویاندا، دوای شۆڕش هەوڵیدا بە دروستکردنی یاسایەک کە باشترین یاسای بۆ فەرەنسا لەو سەردەمەدا لەخۆ بگرێت.
٢-شێوازی ئەڵمانی:
یاسای ئەڵمانیا کاتێک جێبەجێ کرا، سەرەتای یاسایەکی مۆدێرن بوو کە هەموو پێداویستییەکانی سەدەی بیستەم دابین دەکات.
تایبەتمەندیەکانی یاسای مەدەنی
١- ئەو وڵاتانەی یاسای مەدەنیان هەیە، یاسای هەمەلایەنە و بەردەوام نوێکراوەیان هەیە، هەموو جۆرە کەیسێک کە دەتوانرێت بدرێنە دادگا، هەروەها ئەو ڕێکارانەی کە لە شوێنی خۆیانن، سزای گونجاو بۆ هەر تاوانێک، بە تایبەت لە نموونەی دزیکردنی بانکدا ئەگەر بانکێک لە ناوچەیەکدا دزی لێکرا کە سیستەمی یاسای مەدەنی پەیڕەو دەکات، دادوەر بەدواداچوون بۆ ئەو یاسا وردانە دەکات کە کۆدکراون سەبارەت بە جۆرەکانی ئەو ڕێکارانەی کە دەبێت پەیڕەو بکرێن بۆ مامەڵەکردن لەگەڵ تاوانی دزیکردنی بانک، هەروەها جۆری سزایەک کە دەبێت لە ئەنجامدا بسەپێندرێت.
٢-وەک پێشتر ئاماژەمان پێدا، سەرچاوەی سیستەمی یاسای مەدەنی دەگەڕێتەوە بۆ یاساکانی ڕۆمانی، سیستەمی مەدەنیش زۆر جیاوازە، چ لە ڕێکارەکان و چ لە یاسا دامەزراوەکاندا، بۆیە ئەنجامدانی لێکۆڵینەوە لەسەر سیستەمی یاسای مەدەنی وڵاتێکی دیاریکراو دەبێتە سەیرکردنی سیستەمی یاسای ئەو وڵاتە، دەربڕینی ڕوونی ماف و ئەرکەکان، ئەو وڵاتانەی کە سیستەمی یاسای مەدەنییان هەیە یاسای گشتگیریان هەیە کە زۆرجار نوێ دەکرێنەوە.
٣-هەندێک تایبەتمەندی جیاواز لە سیستەمی یاسای مەدەنیدا هەیە کە پێویستە چارەسەر بکرێن بۆ نموونە، دادگاکان بەزۆری ئازادییەکی زۆریان نییە لە لێکدانەوەی یاساکاندا، دادوەرەکان پابەندن بەو شتانەی کە یاساکانی وڵاتێک دەیڵێن لە کەیسێکی دیاریکراودا.
٤-بەگشتی دەستوورێکی نووسراو هەیە کە لەسەر بنەمای یاسای تایبەت دامەزراوە، بۆ نموونە یاسای مەدەنی، یاسای کۆمپانیاکان، یاسای کارگێڕی، یاسای باج، یاسای دەستووریش بە هەمان شێوە، کە هەموویان لەسەر بنەمای ماف و ئەرکە سەرەتاییەکان دامەزراوە.
٥-یاسادانان بە پابەندکەر بۆ هەموو کەسێک دادەنرێت، هەروەها مەودای یاسایی دادوەر لە دادگا مەدەنی و تاوانکاری و بازرگانییەکان سنووردارە، هەرچەندە دادوەرەکان مەیلیان هەیە بڕیارە دادوەرییەکانی پێشوو پەیڕەو بکەن، بەڵام دادگا دەستووری و کارگێڕییەکان دەسەڵاتی پووچەڵکردنەوەی یاسا و ڕێساکانیان هەیە، بڕیارەکانیان پابەندکەرن بۆ هەموو کەسێک.
٦-سیستەمی یاسای مەدەنی لە هەندێک وڵات بۆ نموونە ئەڵمانیا زانایانی یاسایی کاریگەرییەکی بەرچاویان لەسەر دادگاکان هەیە.
٧-دادگا یاسای بنەڕەتی هەیە، بۆیە بەزۆری سیستەمی دادگای دەستوری و دادگای کارگێڕی و دادگای مەدەنی جیاواز هەیە.
٨-ئازادی کەمتر لە کاتی داڕشتنی گرێبەستەکاندا بەو پێیەی زۆرێک لە بڕگەکانی گرێبەستێک بە یاسا داڕێژراون و لایەنەکان ناتوانن هەندێک مەرج پێشێل بکەن.
٩-سیستەمی یاسای مەدەنی بەگشتی زیاتر فەرمانڕەواییە.
