مێژووی پەرەسەندنی تەکنەلۆژیای چاپ

سەرەتا

چاپکردن یەکێکە لە گرنگترین داهێنانەکانی مێژووی مرۆڤایەتی، ئەم تەکنەلۆژیایە ڕێگەی خۆشکرد بۆ باڵوبوونەوەی زانیاری و بیروباوەڕ بە شێوەیەکی بەرفراوان. سەرەتای چاپکردن دەگەڕێتەوە بۆ چین لە سەدەی حەوتەمی زایینی. لەو کاتەدا چینییەکان دەستیان کرد بە بەکارهێنانی تەختەی هەڵکەنراو بۆ چاپکردنی دەق و وێنە لەسەر کاغەز. ئەم شێوازە بە "چاپی بلۆک" ناسراوە و بۆ ماوەیەکی زۆر بەکارهات.

لە سەدەی یازدەهەمدا، داهێنەرێکی چینی بە ناوی بی شێنگ یەکەم سیستەمی پیتی جوڵاوی داهێنا. ئەم داهێنانە ڕێگەی دا بە چاپکردنی کتێب و بەڵگەنامە بە شێوەیەکی خێراتر و کاریگەرتر. بەڵام، ئەم تەکنەلۆژیایە بە هۆی ئاڵۆزی زمانی چینی، کە هەزاران پیتی هەیە، زۆر بەکارنەهێنرا.

پیتی جوڵاو (یان پیتی جیاکراوە) بریتییە لە پیتە تاکەکانی ئەلفبێ کە لە ماددەیەکی ڕەق (وەک فلز یان دار) دروستکراون. هەر پیتێک بە جیا دروستکراوە و دەکرێت بجوڵێنرێت و دووبارە ڕێکبخرێتەوە بۆ دروستکردنی وشە و ڕستەی جیاواز. ئەمە لە بەرامبەر چاپی بلۆکدایە کە تێیدا هەموو لاپەڕەیەک لەسەر یەک پارچە هەڵدەکەنرا.

بۆ نموونە:

- دەتوانیت پیتەکانی "ک ت ێ ب" بەکاربهێنیت بۆ نووسینی وشەی "کتێب".

- دواتر هەمان پیتەکان دەتوانیت دووبارە بەکاربهێنیتەوە بۆ نووسینی وشەی "بێت" یان "تاک".

پەرەسەندنی تەکنەلۆژیای چاپ بە زمانێکی سادە

گۆڕانکارییەکی گەورە لە تەکنەلۆژیای چاپدا لە ئەوروپا ڕوویدا. لە ساڵی ١٤٤٠، یۆهان گوتنبێرگی ئەڵمانی ئامێری چاپی مۆدێرنی داهێنا. ئەم ئامێرە پیتە جوڵاوەکانی بەکاردەهێنا کە دەکرا دووبارە بەکاربهێنرێنەوە. هەروەها، گوتنبێرگ جۆرێک مەرەکەبی تایبەتی داهێنا کە باشتر بە کاغەزەوە دەنووسا. ئەم داهێنانە شۆڕشێکی گەورەی لە دنیای چاپدا دروستکرد و بووە هۆی باڵوبوونەوەی خێرای کتێب و زانیاری لە سەرانسەری ئەوروپادا.

لە سەدەکانی دواتردا، تەکنەلۆژیای چاپ بەردەوام پێشکەوت. لە سەدەی نۆزدەهەمدا، ئامێری چاپی خێرا داهێنرا کە توانای بەرهەمهێنانی ژمارەیەکی زۆر زیاتری کتێب و ڕۆژنامەی هەبوو. ئەمە بووە هۆی سەرهەڵدانی ڕۆژنامەگەری مۆدێرن و باڵوبوونەوەی فراوانی خوێندەواری. لەوانە:

چاپکەری ڕۆتاری (Rotary Printing Press)

- لە ساڵی ١٨٤٣ داهێنرا لەلایەن ڕیچارد م. هۆ.

- ئەم ئامێرە لەسەر بنەمای لولەکی خولاوە کاری دەکرد.

- دەیتوانی زیاتر لە ٨٠٠٠ لاپەڕە لە کاتژمێرێکدا چاپ بکات، کە زۆر خێراتر بوو لە چاپکەرەکانی پێشوو.

چۆنێتی کارکردنی ئەم چاپکەرە:

لوولەی چاپ ئامێرێکی گەورەیە لە چاپخانەکاندا بەکاردێت. درێژییەکەی چەند مەترێکە و پانییەکەی نزیکەی مەترێکە. لەسەر ڕووی دەرەوەی لوولەکە دەق و وێنە هەڵدەکەنرێت. لە کاتی چاپکردندا لوولەکە دەسووڕێتەوە. بەم سووڕانەوەیە مەرەکەب لە ڕووی لوولەکەوە دەگوێزرێتەوە بۆ سەر کاغەز. ئەم پرۆسەیە ڕێگە دەدات بە چاپکردنی ژمارەیەکی زۆر لاپەڕە بە خێراییەکی زۆر

چاپکەری وێب (Web Press)

- لە ساڵی ١٨٦٦ داهێنرا لەلایەن ویلیام بولۆک. خێراییەکەی دەگەیشتە ١٠،٠٠٠ لاپەڕە لە کاتژمێرێکدا.

چاپکەری لاینۆتایپ (Linotype):

- لە ساڵی ١٨٨٤ داهێنرا لەلایەن ئۆتمار مێرگێنتالێر.

- ئەم ئامێرە پرۆسەی ڕێکخستنی پیتەکانی خێراتر 

چاپکەری ئۆفسێت (Offset Printing)

- لە کۆتایی سەدەی ١٩ گەشەی کرد.

- کواڵیتی چاپکردنی باشتر کرد و تێچووی کەم کردەوە.

سەرهەڵدانی چاپی دیجیتاڵی

لە نیوەی دووەمی سەدەی بیستەمدا، تەکنەلۆژیای چاپی دیجیتاڵی هاتە ئاراوە. ئەم تەکنەلۆژیایە ڕێگەی دا بە چاپکردنی وێنە و دەقی ڕەنگاوڕەنگ بە کواڵیتییەکی بەرز. هەروەها، چاپی دیجیتاڵی خێرایی و نەرمیی زیاتری بەخشی بە پرۆسەی چاپکردن، بە تایبەتی بۆ ژمارەی کەم.

لە سەرەتای سەدەی بیست و یەکەمدا، تەکنەلۆژیای چاپی سێ ڕەهەندی گەشەی کرد. ئەم تەکنەلۆژیایە توانای دروستکردنی بەرهەمی فیزیکی سێ ڕەهەندی هەیە لە ڕێگەی زیادکردنی توێژ بە توێژی ماددە. ئەمە دەرگای نوێی کردۆتەوە لە بواری پیشەسازی، پزیشکی، و زۆر بواری تردا.

بە کورتی، پەرەسەندنی تەکنەلۆژیای چاپ کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر پێشکەوتنی کۆمەڵگای مرۆیی هەبووە. لە چاپی دەستییەوە بۆ چاپی دیجیتاڵی و سێ ڕەهەندی، ئەم تەکنەلۆژیایە بەردەوام گۆڕانکاری بەسەردا هاتووە و ڕۆڵێکی گرنگی لە باڵوبوونەوەی زانیاری، پەروەردە، و داهێنان گێڕاوە.