ناوه‌ڕۆك
ناساندن
چۆنیەتی سزادانی منداڵی سەرسەخت (بە ئینگلیزی: How to punish a stubborn child، بە عەرەبی: كيفية معاقبة الطفل العنيد) گرنگە بەسەر ئەو هەڵە سادانەدا زاڵ بیت کە منداڵەکە ئەنجامی دەدات، بۆ نموونە ئەگەر منداڵێکی دەمارگیر تووشی توڕەیی بوو، دەتوانرێت بەسەریاندا زاڵ بێت.
سزاکان
- سزادانی منداڵ بە بێبەشکردنی لە یاریکردن بە یارییە دڵخوازەکانی و شاردنەوەی لێی، یان کەمکردنەوەی کاتەکانی یاریکردن.
- منداڵان فێری داوای لێبوردن بکەن کاتێک هەڵسوکەوتی هەڵە ئەنجام دەدەن، بە شێوەیەک کە لەگەڵ تەمەنیان بگونجێت.
- وا لە منداڵەکە بکە هەڵەکەی ڕاست بکاتەوە بۆ نموونە ئەگەر بە مەبەست شیری ڕژاند دەبێت خۆی پاکی بکاتەوە.
- کەمکردنەوەی ئەو کاتەی کە بۆ سەیرکردنی تەلەفزیۆن تەرخان کراوە.
- پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە سزای تایم ئاوت دەتوانرێت بەکاربهێنرێت بەو پێیەی باشترین ڕێگایە بۆ سزادانی منداڵێکی سەرسەخت، هەروەها بە واتای ڕێگەنەدان بە منداڵەکە چالاکیەک ئەنجام بدات.
- داوای لێبکرێت لەسەر کورسییەک دابنیشێت بەبێ هیچ جووڵەیەک بۆ کاتێکی دیاریکراو، ئەمەش بەندە بە تەمەنی منداڵەکەوە و کاتی سزادانەکە بە یەک خولەک بۆ هەر ساڵێکی تەمەنی خۆی دەخەمڵێندرێت بۆ نموونە منداڵێکی سێ ساڵان سزا دەدرێت بە دانیشتن بۆ ماوەی ٣ خولەک، سەبارەت بە منداڵانی گەورەتر دەتوانرێت کاتەکە زیاد بکرێت بۆ ١٠ خولەک و سزاکە دەتوانرێت لە ژووری منداڵەکە خۆیدا ئەنجام بدرێت، یان لەبەردەم دایک و باوکیدا.
شێوازەکانی سزا و کاریگەرییان لەسەر منداڵ
سزادان بە ئاراستەکردن و دەستکاریکردنی گەشەکردنی سۆزداری و ئەخلاقی و جەستەیی منداڵان پێناسە دەکرێت، ئەمەش یارمەتیان دەدات بەرپرسیارێتی خۆیان لە ئەستۆ بگرن کاتێک گەورە دەبن. ئامانجی ئاشناکردنی منداڵانە بە ڕەفتارە قبوڵکراوەکان و قبوڵنەکراوەکان و زیادکردنی زانیارییان لەسەر بەهاکان و ئەو کردارانەی کە لەناو خێزان و کۆمەڵگاکەیاندا خوازراو و قبوڵکراون، تێبینی ئەوەی کە دیسیپلین لەوانەیە ڕەفتاری ئەرێنی بێت، وەک ستایشکردنی منداڵ کاتێک شتێکی ئەرێنی دەکات یان کاتێک واز لە شتێکی خراپ دەهێنێت.
هەندێکجار منداڵ لە ڕێگەی بەکارهێنانی سزای جەستەییەوە سزا دەدرێت، کە بریتییە لە بەکارهێنانی هێز بە ئامانجی ئەوەی منداڵەکە هەست بە ئازار بکات لە پێناو دەستکاریکردن و ڕاستکردنەوەی ڕەفتاریدا، بەبێ ئەوەی بگاتە ئەو ئاستەی کە زیانی جەستەیی پێ بگات کاریگەرییە نەرێنییەکان کە لە ئەنجامی ئەو سزا جەستەییەی کە بەرکەوتەی دەبێت، لەسەر منداڵەکە ڕەنگ دەدەنەوە.
کاریگەرییەکان
- ڕەفتاری کۆمەڵایەتی: سزای جەستەیی ڕەنگە ببێتە هۆی بەرزبوونەوەی ڕەفتاری دوژمنکارانەی منداڵ بەرانبەر بە هاوتەمەنەکانی و خوشک و براکانی و ئەندامانی دیکەی کۆمەڵگا. منداڵ لەوانەیە لە ڕێگەی ئەم شێوازەوە فێری ڕەفتارە شەڕانگێزەکان بێت کاتێک دایک و باوک سزای جەستەیی منداڵەکانیان دەدەن، منداڵەکە فێری ئەم ڕەفتارە دەبێت و لەوانەیە ئازار بە کەسانی دیکە بگەیەنێت کاتێک پێویستی پێیەتی.
- کاریگەرییە مەعریفیەکان: کارلێکە کۆمەڵایەتییەکان کاریگەرییان لەسەر گەشەکردنی مەعریفی منداڵان هەیە، بۆیە لەکاتی بەکارهێنانی شێوازە پەروەردەییەکان کە پشت بە سزادانی منداڵەکە دەبەستێت لە ڕێگەی لۆژیک و لێکدانەوە، ئەمە یارمەتیدەر دەبێت بۆ زیادکردنی هۆشیاری منداڵ، لەکاتێکدا بەکارهێنانی سزای جەستەیی وەک سزا ئەنجامە مەعریفیەکان بەرهەمدەهێنێت بۆ منداڵەکە و کاتێک سزای جەستەیی دووبارە دەبێتەوە، منداڵەکە تووشی دڵەڕاوکێ دەبێت و ئەمەش ڕەنگە ڕێگری بکات لە گەڕان بەدوای جیهانی کەسی و کۆمەڵایەتی خۆیدا، ئەمەش کاریگەری لەسەر شکستهێنان لە فراوانکردنی توانا مەعریفیەکانی دەبێت.
- تەندروستی دەروونی: ڕەنگە سزای جەستەیی ببێتە هۆی دروستبوونی کۆمەڵێک کێشەی دەروونی وەک: دڵەڕاوکێ، خەمۆکی، بیرکردنەوەی خۆکوشتن و کێشەی تری دەروونی، تەندروستی دەروونی، وە ئەگەر ئەو کێشانە چارەسەر نەکرێن کاریگەری درێژخایەن لەسەر منداڵەکە بەجێدەهێڵێت، ئەمەش ڕەنگە کاریگەری لەسەر پەروەردەکردنی منداڵ بۆ نەوەی داهاتوو هەبێت.
سزادانی منداڵی سەرسەخت
پێویستە دایک و باوک هەندێک ڕێسا دابنێن کە یارمەتی کۆنترۆڵکردنی ڕەفتاری منداڵان دەدەن، هەروەها گرنگە منداڵان لەوە تێبگەن کە هەر ڕەفتارێک یان کردارێک کە ئەنجامی دەدەن، ئەنجامێکی دیاریکراوی لێدەکەوێتەوە، یان دەرئەنجامی باش یان خراپ بەپێی جۆری کردارەکە یان ڕەفتارەکە کە ئەنجامی دەدەن، منداڵەکە دەبێت ئاگاداری دەرئەنجامەکانی شکاندنی یاساکان بێت بۆ ئەوەی لە سزاکە سەری سوڕ نەمێنێت. بۆ ئەوەی ئەنجامی ئەرێنی لە سزا بەدەست بهێنرێت، پێویستە کۆمەڵێک مەرج جێبەجێ بکرێت، لەوانە ئەمانەی خوارەوە:
- ئامانجی سزادانی منداڵ دەبێت دەستکاریکردنی هەڵسوکەوتە هەڵەکانی بێت، نەک خودی سزادانی بخاتە ژێر پرسیارەوە و گرنگە منداڵەکە لەوە تێبگات. سزادان دەبێت ڕاستەوخۆ دوای هەڵسوکەوتی خراپ جێبەجێ بکرێت و دوا نەخرێت. بۆ ئەوەی منداڵەکە بتوانێت کارەکانی بە ئەنجامەکانەوە ببەستێتەوە.
- سزاکە دەبێت پەیوەست بێت بە ڕەفتارەکەوە و نەک ئارەزوومەندانە.
- نابێت سزا بە شێوەیەک بسەپێندرێت کە ئەگەری ڕەتکردنەوەی هەبێت چونکە ئەمە بژاردەی ڕەتکردنەوەی منداڵەکە دەدات و هانی دەدات بۆ ئەوەی ئەو کارە بکات.
- پێویست ناکات سزای داهێنەرانە بسەپێندرێت کە دەبێتە هۆی ئەوەی منداڵەکە هەست بە خراپی بکات، بەو پێیەی بەسە سزایەکی سروشتی و لۆژیکی بسەپێندرێت و جێبەجێی بکرێت بۆ ئەوەی کاریگەرتر بێت لەسەر منداڵەکە.
