ناوه‌ڕۆك
ناساندن
ڕۆڵی دایک لە پەروەردەکردنی منداڵدا، (بە عەرەبی: دور الأم في تربية الأبناء، بە ئینگلیزی: The role of the mother in raising children)، پێکهاتەی جەستەیی و دەروونی دایک لەگەڵ پەروەردەکردنی منداڵەکانیدا دەگونجێت، سەرەتا لە خۆراک پێدانیان و گرنگیدان بە تەندروستی و جلوبەرگەکانیانەوە، تا دەگاتە پێدانی هەستی خۆشەویستی و ناسکی کە دڵخۆشی و هەستکردن بە ئاسایشیان پێدەبەخشێت پشتگیری لە گەشەکردنی جەستەیی و دەروونی منداڵەکانی دەکات، بەشدارییەکی بنەڕەتی دەکات لە تێکەڵبوونیان لەگەڵ خێزان و ژینگەی کۆمەڵایەتی و پێکهاتنی کەسایەتییەکانیان مانگی ژیانی منداڵەکە تا تەمەنی یەک ساڵ و نیو ئەگەر منداڵان لەم ماوەیەدا بۆ ماوەی سێ بۆ پێنج مانگ لە دایکیان دابڕێن، ئەمە کاریگەری نەرێنی لەسەر گەشەکردنی جەستەیی، سۆزداری، کۆمەڵایەتی و زمانەوانییان دەبێت.
پەیوەندییەکی سۆزداری زۆر بەهێز لە نێوان دایک و منداڵەکانیدا هەیە، ئەو یەکەم کەسە کە پێش هەموو کەسێک هەستیان پێدەکات و درک بە پێداویستییەکانیان دەکات، دابینکردنی ژینگەیەکی تەندروست کە پشتگیری لە گەشەی منداڵان بکات و پەرە بە لێهاتووییەکانیان بدات، ئەمەش بە دابینکردنی تایبەت بۆ جووڵە و یاریکردن و پێدانی دەرفەت بۆ ئازادکردنی وزە و داهێنانەکانیان ئەنجام دەدرێت وەک:
- تێگەیشتن لە هەستی منداڵەکانی و ئەوەی لە مێشکیاندایە لە ڕێگەی کردار و دەربڕینی زارەکییانەوە.
- پشتگیریکردن لە متمانە بەخۆبوونی منداڵان بە هەمیشە لە دەوروبەریان و یارمەتیدانیان بۆ پەرەپێدانی تواناکانیان.
- دروستکردنی جۆرێک لە یەکگرتوویی خێزان، ئەمەش لەڕێگەی حەزی ئەوەوەیە بۆ بەسەربردنی زۆرترین کات لەگەڵ منداڵەکانی و کۆکردنەوەیان لە دەوری مێزی نانخواردن لە هەموو ژەمێکدا لە ڕۆژدا، ئەمەش واتای خێزانەکەیان بەهێز دەکات و خۆشەویستی و پەیوەندییان بە خێزانەکەیانەوە زیاد دەکات.
- فێرکردنی منداڵەکانی ئەرێنی بە بینینی خۆڕاگری و وازنەهێنان، توانای مامەڵەکردن لەگەڵ سەختییەکانی ژیان و بەرگەگرتنی ماندوێتی.
- فێرکردنی کۆڵنەدانی منداڵەکانی بە دەربڕینی ئەوەی کە چەندە هەست بە ڕازیبوون و دڵخۆشی و بە ئەنجام گەیاندن دەکات کاتێک دەیبینن ماندوو بووە.
گرنگی ڕۆڵی دایک لە پەروەردەکردنی منداڵدا
دایک منداڵەکانی وەک یەکێک لە نیعمەتەکانی خودا دەبینێت لەسەری، باری خۆراکدان و چاودێریکردنیان هەڵدەگرێت تا بتوانن پشت بە خۆیان ببەستن ئەم ئەرکانە پێویستیان بە ئئارامگرتن و کۆڵنەدانێکی زۆر هەیە لەلایەن ئەوەوە، هەروەها دایکەکەش بە یەکەم مامۆستا لە ژیانی منداڵەکانیدا دادەنرێت، ئەو کەسەیە کە فێری کارامەیی سەرەتایی ژیانیان دەکات، وەک قسەکردن و ڕۆیشتن، هەروەها سەرچاوەی هەموو زانیاری و ڕاستی و هەستەکانە بۆیان، ئەو کەسەیە کە فێری هەستی مرۆڤایەتییان دەکات، وەک خۆشەویستی و بەزەیی و سۆز و ڕەوشتی باش، وەک یەکسانی و ڕێزگرتن و بەخشندەیی.
منداڵان زۆربەی کاتەکانیان لەگەڵ دایکیان بەسەر دەبەن، زۆر کاریگەرییان لەسەرە و باوەڕیان پێدەکات و گوێڕایەڵی دەکەن، بۆیە دایک بە پلەی یەکەم بەرپرسیارە لە دڵخۆشی منداڵەکانی و پێکهێنانی کەسایەتییان بە شێوەیەکی ئەرێنی منداڵەکان هەروەها دایکی خۆیان وەک هاوڕێی خۆیان دەبینن چونکە ئەو کەسەیە کە کاتەکانیان هاوبەش دەکات و یاری لەگەڵ دەکات وەک نموونەیەک بۆیان، بۆیە لاسایی دەکەنەوە و ئارەزووی ئەوە دەکەن کاتێک گەورە دەبن وەک ئەو بن.
ڕەهەندەکانی ڕۆڵی دایک لە پەروەردەکردنی منداڵان
بەشێکی زۆر لە بارگرانی بنیاتنانی خێزان لە ئەستۆی دایکدایە کە بە یەکەیەکی بنەڕەتی بۆ بنیاتنانی کۆمەڵگا دادەنرێت دایک ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە وردەکارییەکانی بابەتە خێزانیی و کۆمەڵایەتییەکان و لە زۆر لایەنی دیکەشدا، بەم شێوەیە:
- لایەنی ڕۆشنبیری: فەرهەنگ و مەعریفەی مرۆڤ پەیوەستە بەو ژینگەیەی کە تێیدا گەورە دەبێت، کاریگەری دایک لە داڕشتنی کولتوری منداڵەکان تا ئەو جێگایەی کە دەکرێت زۆرە بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی کە زۆربەی کاتەکان لەگەڵیدا بەسەر دەبەن و لە ژێر کاریگەری ئەو منداڵەدان، دایک بیرۆکه و زانست و هه موو شتێک که بڕوای پێیه بۆ منداڵه کانی دەگوازێتەوە و هه موو ئه و بیرۆکانه له ناویاندا چێنراون و ناسنامه ی کولتوورییان دیاری ده که ن.
- لایەنی کۆمەڵایەتی و سیاسی: کەلتووری کۆمەڵایەتی و سیاسیی منداڵ پەیوەستە بە باوک و دایکەوە، بەڵام دایک لەم لایەنەدا کاریگەری زیاتری لەسەر منداڵ هەیە، ئەمەش لە ڕێگای ئەوەی کە فەرمانیان پێدەکات و لێیان قەدەغە دەکات، بۆیە باش و خراپی لێ فێر دەبن، هەروەها بەرگریکردن لە ڕاستی و خۆشەویستی نیشتمانیان تێدا دەچێنێت، ڕێنمایییان دەکات بۆ پێکهێنانی پەیوەندی کۆمەڵایەتی دروست.
- لایەنی ئابووری: بەڕێوەبردنی ئابووریی ماڵ لە لایەن دایکەوە کاریگەری لەسەر بیرکردنەوەی ئابووری منداڵەکانی هەیە، دەربڕینی بۆچوونی خۆی سەبارەت بە کارەکانی هاوسەرەکەی، بۆچوونی منداڵەکان سەبارەت بەم جۆرە کارە یان بازرگانییە لە قاڵب دەدات ئەگەر ستایشی کارەکانی هاوسەرەکەی بکات و قەدری بزانێت، ئەوا منداڵەکان پێیان وایە جۆری کارەکەی باوکیان گرنگ و گرنگە بەڵام ئەگەر دایک هەمیشە ڕەخنە لە کارەکانی باوک بگرێت، منداڵەکان پێیان وایە ئەم کارە بێسوودە و هیچ گرنگییەکی نییە.
- لایەنی ڕەوشتی: تاقیکردنەوە زانستییەکان سەلماندوویانە کە زۆربەی ئەو بەها ڕەوشتیانەی کە منداڵ لە قۆناغە سەرەتاییەکانی ژیانیدا فێری دەبێت، تا گەورە دەبێت لەگەڵیدا بەردەوامن وەک خۆشەویستی و پاکیزەیی و فێریان دەکات جیاوازی بکەن لە نێوان چاکە و خراپە، لە نێوان جوان و ناشرین.
پێشنیاری پەروەردەیی بۆ دایک لە پەروەردەکردنی منداڵدا
زۆر پێشنیاری پەروەردەیی هەیە کە لەلایەن ئاماژە پەروەردەییە تایبەتمەندەکانەوە پێشکەش دەکرێن، لەوانە ئەمانەی خوارەوە:
- هەستکردن بە گرنگی پەروەردە: دایک دەبێت هەست بە گرنگی ڕۆڵی خۆی بکات لە پەروەردەکردنی منداڵەکانیدا، بەو پێیەی بەرپرسیارە لە داڕشتنی کەسایەتی منداڵەکانی لە هەموو لایەنە جەستەیی و دەروونی و ڕۆحییەکانیان، وەک چۆن پەروەردەکردنی بۆیان سنووردار نییە بە فەرمان و قەدەغەکردنەکان، بەڵکو بەشێکی گەورەی داهاتوویان دیاری دەکات.
- پاراستنی ڕێکوپێکی لە ماڵەوە: دایک منداڵەکانی بە فەرمان ڕادێنێ بە بەڕێوەبردنی کاروباری ماڵەوە و گرنگیدان بە ڕێکخستنی ژوور و کەرەستە و دانانی کاتی ژەمەکان و کۆنترۆڵکردنی چۆنیەتی مامەڵەکردن و پێشوازیکردن لە میوانەکان.
- هەوڵدان بۆ زیادکردنی ئەزموونی پەروەردەیی: دایک دەبێت هەمیشە هەوڵبدات ئەزموونی پەروەردەیی خۆی زیاد بکات لە باوەڕەکەی بە گرنگی ڕۆڵی خۆی وەک دایک. ئەمەش بە خوێندنەوەی کتێبی پەروەردەیی و پەیڕەوکردنی ڕێنماییەکانیان، وەبەرهێنان لە کۆبوونەوەی خێزانی بە ئاڵوگۆڕی زانیاری و ئامۆژگاری پەروەردەیی و سود وەرگرتن لە ئەزموونی دایکانی دیکە لە پەروەردەکردنی منداڵەکانیان، ئەمە جگە لەوەی سوود لە ئەزموونە کەسییەکانی خۆی وەردەگرێت. بە پەرەپێدانی چارەسەری لەگەڵ منداڵەکانی و سوود وەرگرتن لە هەڵە پەروەردەییەکانی لەگەڵ منداڵی یەکەمیدا بۆ ئەوەی لەگەڵ منداڵی دووەمدا لێیان دوور بکەوێتەوە، دوورکەوتنەوە لە هەڵەکانی لەگەڵ منداڵی دووەم و دووبارە نەکردنەوەیان لەگەڵ منداڵی سێیەم.
- دڵنیابوون لە گونجانی نێوان دایک و باوک: زۆر گرنگە دایک و باوک ڕێکبکەون لەسەر پلانێکی پەروەردەیی کە دەیانەوێت لەگەڵ منداڵەکانیان پەیڕەوی لێبکەن، هەروەها دڵنیابن لەوەی پەیوەندی نێوانیان باش بێت بەهۆی کاریگەریی دەروونی لەسەر دایک لە توانایدا هەروەها گرنگیدان بە منداڵەکان و پەروەردەکردنیان بە شێوەیەکی دروست ئەرکی دایک و باوکانە کە لە کۆتاییدا متمانەی هەریەکەیان لە منداڵەکانیاندا بچێنن، باوک خۆی لە تاوانبارکردن و ڕەخنەگرتن لە دایک لە بەردەم منداڵەکانی بەدوور دەگرێت، هەروەها دایک بۆ منداڵەکان ڕوون دەکاتەوە کە باوک سەرقاڵی خۆیەتی، چونکە بە دوای بەرژەوەندیی ئەوان و خزمەتی کۆمەڵگادا دەگەڕێت.
- مامەڵەکردن لەگەڵ هەڵەکانی منداڵ: گرنگە کاتێک هەڵەیەک دەکات بە شێوەیەکی دروست مامەڵە لەگەڵ منداڵدا بکرێت، بەو پێیەی کە کامڵ نین و لەوانەیە هەڵە بکەن، هەروەها ڕۆڵی دایک لێرەدا ڕێنماییکردنە و گاڵتەیان پێنەکات، هەروەها دەبێت هاوسەنگی هەبێت لە سزادانیان بۆ ئەوەی سزاکە لەگەڵ ئەو هەڵەیەی کە کردوویانە بگونجێت و تۆڵەسەندنەوە نەبێت لە بەرامبەریان کە تووڕەیان کردووە دایکیش دەبێت وریا بێت لە کۆنتڕۆڵکردنی توڕەیی خۆی و قسەی قێزەون یان سووکایەتیکردن بەو منداڵە نەڵێت کە هەڵەی کردووە، جگە لەوەی منداڵەکە شەرمەزار نەکات بە سەرزەنشتکردنی لەبەردەم کەسانی تردا.
