ناوه‌ڕۆك
ناساندن
ڕەگەزپەرستی چییە؟ (بە عەرەبی: ما هي العنصرية، بە ئینگلیزی: What is racism) ئەو باوەڕەیە کە ڕەگەز و بنەچە دیاریکەری سەرەکی سیفەت و تواناکانی مرۆڤن، ئەم مانایەش ئەوە دەگەیەنێت کە هەندێک تاک بە زگماکی باشترن لە تاکەکانی تر تەنها لەبەر ئەوەی سەر بە ڕەگەزێکی دیاریکراون، ڕەفتارەکان و ئەو کردارانەی کە لەسەر بنەمای ئەم باوەڕە دامەزراون پێیان دەوترێت جیاکاری ڕەگەزی، ئەم زاراوەیە بۆ دامەزراوە و سیستەمە سیاسی یان ئابوورییەکانیش بەکاردێت کە جیاکاری ڕەگەزی پراکتیزە دەکەن.
وێنەی ڕەگەزپەرستی
ڕەگەزپەرستی هەموو ئەو بەربەستانە دەگرێتەوە کە بەهۆی ڕەگەزەکەیانەوە ڕێگری دەکەن لە چێژوەرگرتن لە ماف و یەکسانی لە نێوان خۆیاندا، بەو پێیەی چەندین جۆری ڕەگەزپەرستی هەیە، لەوانە ئەمانەی خوارەوە:
١-پێشوەختەیی، جیاکاری، یان ڕق و کینە کە ئاراستەی کەسێک دەکرێت بەهۆی ڕەنگ، ڕەگەز، یان ڕەچەڵەکی نەتەوەییەوە.
٢-ڕەفتارە جیاکارییە ڕەگەزییەکان هەمیشە ڕەفتاری توندوتیژی لەخۆناگرێت، بەڵام لەوانەیە گاڵتەکردن و ناوهێنان و ناونانی ڕەگەزی لەخۆ بگرێت.
٣-دوورخستنەوەی کەسێک یان بێبەشکردنی لە مافێک لەسەر بنەمای بنەچە یان ڕەگەز.
٤-هەندێک کەس لەبەر ئەوەی سەر بە خێزانێکی دیاریکراو یان ڕەچەڵەکی دیاریکراون لە کار وەرناگیرێن.
جۆرەکانی ڕەگەزپەرستی
١-ڕەگەزپەرستی تاکەکەسی، هەروەها پێی دەوترێت ڕەگەزپەرستی ناوخۆیی، کە ئەو ڕەگەزپەرستییەیە کە لەناو تاکەکاندا بوونی هەیە، بەو پێیەی تاکەکان لەناو خۆیاندا هەستی نەرێنی سەبارەت بە کولتوور و بنەچە و ڕەگەز و هەستی چەوساندنەوەیان هەڵدەگرن، تەنانەت ئەگەر ئەمە بە بێ ئاگاداری و ئۆتۆماتیکی بێت.
٢-ڕەگەزپەرستی کەسی، ئەوە ڕەگەزپەرستییە کە لە نێوان تاکەکاندا ڕوودەدات، کە لایەنێکی دیاریکراو هەست و هەڵوێستی نەرێنی بەرانبەر بە ڕەگەز یان کولتوورێکی جیاواز هەڵدەگرێت و ڕەگەزپەرستی کەسیش زۆرجار مۆدێلی قوربانی و تاوانبار پەیڕەو دەکات.
٣-ڕەگەزپەرستی دامەزراوەیی، ڕەگەزپەرستی دامەزراوەیی ئاماژەیە بۆ ئەو پراکتیزە دامەزراوەیی و کولتووریانەی کە جیاکاری و نایەکسانی ڕەگەزی پراکتیزە دەکەن، کە گروپە بەهێزەکان ئیمتیازیان پێدەدرێت بە سوود لەسەر حیسابی ئەوانی دیکە.
٤-ڕەگەزپەرستی پێکهاتەیی، ئاماژەیە بۆ ئەو ڕێگایانەی کە پرۆسەکان و کارلێکەکان لەناو دامەزراوەکاندا دەبنە هۆی دەرئەنجامی ڕەگەزپەرستانە، تەنانەت کاتێک بە مەبەستیش نەبێت فۆرمەکانی ئەم ڕەگەزپەرستییە بریتین لە نایەکسانی لە دەسەڵات و دەستڕاگەیشتن بە دەرفەتەکانی نایەکسان.
٥-ڕەگەزپەرستی نوێنەرایەتی، ئەم جۆرە ڕەگەزپەرستییە لە میدیاکاندا دەردەکەوێت، وەک وێناکردنی تاوانباران و قوربانییەکان بە شێوەیەکی دیاریکراو، هەروەها باو و ئاساییە کە کارتۆن بە شێوەیەکی ڕەگەزپەرستانە بەکاربهێنرێت بە بەکارهێنانی هێما و ڕەنگ و ڕەگەزەکان بۆ جیاکردنەوە و گاڵتەکردن لە پێکهاتنی کولتوورێکی باو بەرەو ڕەگەزێکی دیاریکراو.
