ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
جەنگی جیهانی دووەمی یەکێک بوو لە گەورەترین و خوێناویترین ململانێکان لە مێژووی مرۆڤایەتیدا، کە کاریگەری قووڵی لەسەر زۆربەی وڵاتانی جیهان هەبوو. ئۆکراینا، کە لەو کاتەدا بەشێک بوو لە یەکێتی سۆڤیەت، ڕۆڵێکی گرنگ و بەرچاوی هەبوو لەم ململانێیەدا. لەم ڕاپۆرتەدا، ئێمە قووڵ دەبینەوە لە ڕۆڵی ئۆکراینا لە جەنگی دووەمی جیهانیدا، لە سەرەتای داگیرکردنییەوە لەلایەن ئەڵمانیای نازییەوە تا ئازادکردنەوەی و ئەو میراتەی کە جەنگ بۆی بەجێهێشت.
ئۆکراینا پێش جەنگی دووەمی جیهان
پێش دەستپێکردنی جەنگی دووەمی جیهانی، ئۆکراینا بەشێک بوو لە یەکێتی سۆڤیەت. لە ساڵانی ١٩٣٢-١٩٣٣دا، ئۆکراینا ڕووبەڕووی قەیرانێکی گەورەی برسێتی بووەوە کە بە "هۆلۆدۆمۆر" ناسراوە، کە بە هۆی سیاسەتەکانی ستالینەوە ڕوویدا و بووە هۆی مردنی ملیۆنان کەس. ئەم ڕووداوە کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر کۆمەڵگای ئۆکراینی هەبوو و بووە هۆی دروستبوونی هەستێکی ناڕەزایی بەرامبەر بە دەسەڵاتی سۆڤیەت. سەرەڕای ئەمە، لە ساڵانی ١٩٣٠دا، ئۆکراینا شایەتی گەشەسەندنێکی خێرای پیشەسازی بوو، بە تایبەتی لە بواری پیشەسازی قورسدا.
داگیرکردنی ئۆکراینا لەلایەن ئەڵمانیای نازییەوە
لە ٢٢ی حوزەیرانی ١٩٤١دا، ئەڵمانیای نازی هێرشی کردە سەر یەکێتی سۆڤیەت لە چوارچێوەی ئۆپەراسیۆنی بارباروسادا. ئۆکراینا یەکێک بوو لەو ناوچانەی کە زوو کەوتە ژێر داگیرکاری نازییەکان. هێزەکانی نازی بە خێرایی پێشڕەوییان کرد و توانیان بەشێکی زۆری خاکی ئۆکراینا داگیر بکەن. لە سەرەتادا، هەندێک لە ئۆکراینییەکان هێزە ئەڵمانییەکانیان وەک ڕزگارکەر لە دەست دەسەڵاتی سۆڤیەت پێشوازی لێکردن، بەڵام زوو دەرکەوت کە نازییەکان سیاسەتێکی زۆر توندوتیژ و دژە مرۆییان پەیڕەو دەکرد.
لە ماوەی داگیرکاریدا، نازییەکان سیاسەتێکی دڕندانەیان پەیڕەو کرد کە بریتی بوو لە کۆمەڵکوژی، کۆیلایەتی، و بەکارهێنانی سەرچاوە سروشتی و مرۆییەکانی ئۆکراینا بۆ بەردەوامیدان بە جەنگەکەیان. ملیۆنان ئۆکراینی کوژران یان بە زۆر ڕاگوێزران بۆ ئەڵمانیا بۆ کارکردن لە کارگەکان و کێڵگەکاندا. هەروەها نازییەکان دەستیان کرد بە جێبەجێکردنی پلانی "لیبنزراوم" (شوێنی ژیان) کە مەبەست لێی پاکتاوکردنی خەڵکی ناوچەکە و نیشتەجێکردنی ئەڵمانییەکان لە جێگایان بوو.
بەرخۆدان و بزووتنەوەی پارتیزانی لە ئۆکراینا
سەرەڕای داگیرکاری و سیاسەتە دڕندانەکانی نازییەکان، خەڵکی ئۆکراینا دەستیان کرد بە بەرخۆدان و دژایەتیکردنی داگیرکەران. بزووتنەوەی پارتیزانی لە ئۆکراینا بەهێز بوو و ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لە لاوازکردنی هێزەکانی ئەڵمانیا. پارتیزانەکان چالاکی جۆراوجۆریان ئەنجام دەدا، لەوانە هێرشکردنە سەر هێڵەکانی گواستنەوە، لەناوبردنی کۆگاکانی چەک و تەقەمەنی، و کۆکردنەوەی زانیاری بۆ هێزەکانی سۆڤیەت.
یەکێک لە گرنگترین ڕێکخراوە بەرخۆدانەکان، سوپای نیشتمانی ئۆکراینا بوو کە لە ساڵی ١٩٤٢دا دامەزرا. ئەم ڕێکخراوەیە لە سەرەتادا دژی هەردوو داگیرکەری نازی و سۆڤیەت خەباتی دەکرد و ئامانجی سەرەکی سەربەخۆیی ئۆکراینا بوو. هەروەها چەندین گرووپی تری بەرخۆدان هەبوون کە لەژێر فەرماندەیی سۆڤیەتدا کاریان دەکرد.
ئۆکراینییەکان لە سوپای سۆڤیەت
سەدان هەزار ئۆکراینی لە ڕیزەکانی سوپای سۆڤیەتدا خزمەتیان کرد و بەشداری شەڕەکانیان کرد دژی هێزەکانی ئەڵمانیا و هاوپەیمانەکانی. زۆرێک لەم سەربازە ئۆکراینیانە ڕۆڵێکی گرنگیان هەبوو لە شەڕە سەرەکییەکانی وەک شەڕی ستالینگراد، شەڕی کورسک، و ئازادکردنەوەی کیێڤ. هەروەها ژمارەیەکی بەرچاو لە ئەفسەر و جەنەراڵە بەناوبانگەکانی سوپای سۆڤیەت ئۆکراینی بوون.
کاریگەرییە ئابووری و کۆمەڵایەتییەکانی جەنگ لەسەر ئۆکراینا
جەنگی دووەمی جیهانی کاریگەرییەکی زۆر قووڵی لەسەر ئابووری و کۆمەڵگای ئۆکراینا هەبوو. بەشێکی زۆر لە ژێرخانی ئابووری وڵات وێران کرا، زۆربەی کارگە و دامەزراوە پیشەسازییەکان یان وێران کران یان گواسترانەوە بۆ ناوچەکانی ڕۆژهەڵاتی یەکێتی سۆڤیەت. کەرتی کشتوکاڵی کە سەرچاوەیەکی گرنگی داهات بوو بۆ ئۆکراینا، زیانێکی زۆری پێگەیشت.
لە ڕووی کۆمەڵایەتییەوە، ئۆکراینا تووشی گۆڕانکارییەکی گەورە بوو. ملیۆنان کەس گیانیان لەدەستدا یان ئاوارە بوون، کە بووە هۆی گۆڕانی پێکهاتەی دیمۆگرافی وڵات. هەروەها جەنگ کاریگەری نەرێنی لەسەر سیستەمی پەروەردە و تەندروستی هەبوو.
ئازادکردنەوەی ئۆکراینا
لە کۆتایی ساڵی ١٩٤٣ و سەرەتای ساڵی ١٩٤٤دا، هێزەکانی سۆڤیەت دەستیان کرد بە پێشڕەوی و ئازادکردنەوەی ناوچەکانی ئۆکراینا لە دەست نازییەکان. شەڕی ئازادکردنەوەی کیێڤ، پایتەختی ئۆکراینا، لە تشرینی دووەمی ١٩٤٣دا یەکێک بوو لە گرنگترین سەرکەوتنەکانی سوپای سۆڤیەت. تا کۆتایی ساڵی ١٩٤٤، زۆربەی ناوچەکانی ئۆکراینا ئازاد کرابوونەوە.
ئەنجام و میراتی جەنگ بۆ ئۆکراینا
جەنگی دووەمی جیهانی میراتێکی قورسی بۆ ئۆکراینا بەجێهێشت. نزیکەی ٧ ملیۆن ئۆکراینی گیانیان لەدەستدا لە ماوەی جەنگدا، کە دەکاتە نزیکەی ١٥٪ی دانیشتووانی وڵات. زیانە ماددییەکان زۆر گەورە بوون و ساڵانێکی زۆری ویست بۆ ئاوەدانکردنەوەی وڵات.
لە ڕووی سیاسییەوە، سەرکەوتنی سۆڤیەت لە جەنگدا بووە هۆی بەهێزبوونی دەسەڵاتی کۆمۆنیستی لە ئۆکراینا. هەوڵەکانی بزووتنەوەی نەتەوەیی ئۆکراینی بۆ سەربەخۆیی سەرکوت کران و ئۆکراینا وەک کۆماری سۆسیالیستی سۆڤیەتی ئۆکراینا مایەوە تا ساڵی ١٩٩١.
سەرەڕای ئەو کارەساتانەی کە جەنگ بەسەر ئۆکراینادا هێنا، ئەم وڵاتە توانی خۆی بنیاتبنێتەوە و ببێتە یەکێک لە گرنگترین کۆمارەکانی یەکێتی سۆڤیەت لە ڕووی ئابووری و پیشەسازییەوە. هەروەها بەشداری ئۆکراینا لە سەرکەوتن بەسەر نازیزمدا بووە بەشێک لە شانازی نەتەوەیی ئۆکراینییەکان و کاریگەری لەسەر بیری نەتەوەیی ئۆکراینی هەبوو.
لە کۆتاییدا، دەتوانین بڵێین کە ڕۆڵی ئۆکراینا لە جەنگی دووەمی جیهانیدا ڕۆڵێکی گرنگ و کاریگەر بوو. وڵاتەکە قوربانییەکی گەورەی دا بۆ سەرکەوتن بەسەر نازیزمدا و کاریگەرییەکانی ئەم جەنگە تا ئێستاش لە کۆمەڵگا و سیاسەتی ئۆکراینیدا بەرچاون.
