ئەلیزابێس بلاکوێڵ یەکەم خانمە پزیشک

پێشەکی

ئەلیزابێس بلاکوێڵ (1821-1910) یەکێکە لە کەسایەتیە گرنگ و کاریگەرەکانی سەدەی نۆزدەیەم کە ڕۆڵێکی بەرچاوی هەبووە لە گۆڕینی ڕوانگەی کۆمەڵگا بەرامبەر بە ژنان لە بواری پزیشکیدا. وەک یەکەم ژن کە بڕوانامەی پزیشکی لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا وەرگرتووە، بلاکوێڵ ڕێگای بۆ نەوەکانی داهاتووی ژنان خۆش کرد تا بتوانن لە بواری پزیشکیدا کار بکەن.

ژیانی سەرەتایی و پەروەردەی ئەلیزابێس بلاکوێڵ

ئەلیزابێس بلاکوێڵ لە 3ی شوباتی 1821 لە ۆبریستڵی ئینگلتەرا لەدایک بوو. لە تەمەنی 11 ساڵیدا، خێزانەکەی کۆچیان کرد بۆ ئەمریکا. باوکی، کە بازرگانێکی پێشکەوتنخواز بوو، باوەڕی بە پەروەردەی یەکسانی کچ و کوڕەکانی هەبوو. ئەمە کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر ئەلیزابێت هەبوو و بیرکردنەوەی پێشکەوتووانەی لای دروست کرد.

ڕێگای بەرەو پزیشکی

سەرەتا، بلاکوێڵ وەک مامۆستا کاری دەکرد. بەڵام دوای ئەوەی هاوڕێیەکی نەخۆشی پێی وت کە ئەگەر پزیشکێکی ژن هەبووایە، ئازاری کەمتر دەبوو، بیرۆکەی بوون بە پزیشک لای دروست بوو. سەرەڕای ڕەتکردنەوەی لەلایەن چەندین زانکۆوە، بە هۆی ڕەگەزی، لە کۆتاییدا لە کۆلێژی پزیشکی جینیڤا لە نیویۆرک وەرگیرا.

یەکەم ژنە پزیشک لە ئەمریکا

لە ساڵی 1849دا، بلاکوێڵ بوو بە یەکەم ژن کە بڕوانامەی پزیشکی لە ویلایەتە یەکگرتووەکان بەدەست هێنا. ئەم دەستکەوتە مێژووییە سەرەتای شۆڕشێک بوو لە بواری پزیشکیدا. دوای تەواوکردنی خوێندن، بۆ زیادکردنی شارەزایی، سەردانی چەندین وڵاتی ئەوروپای کرد و لە نەخۆشخانە بەناوبانگەکان کاری کرد.

دامەزراندنی نەخۆشخانە و کۆلێژی پزیشکی ژنان

لە ساڵی 1857دا، بلاکوێڵ لەگەڵ خوشکەکەی و دکتۆر ماری زاکرزێوسکا، نەخۆشخانەی ژنان و منداڵانی نیویۆرکیان دامەزراند. ئەم نەخۆشخانەیە دواتر بوو بە کۆلێژی پزیشکی ژنان، کە ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لە پەروەردەکردنی ژنانی پزیشک.

نووسین و بڵاوکراوەکانی

بلاکوێڵ چەندین کتێب و وتاری نووسی کە کاریگەرییان لەسەر بیروڕای گشتی هەبوو. گرنگترین بەرهەمەکانی بریتین لە "ئامۆژگاری پزیشکی بۆ ژنان و خێزانەکان" و "سێکس لە پەروەردەدا". ئەم نووسراوانە جەختیان لەسەر گرنگی پەروەردەی تەندروستی و ڕۆڵی ژنان لە بواری پزیشکیدا دەکردەوە.

کاریگەری لەسەر بواری پزیشکی و مافی ژنان

کارەکانی بلاکوێڵ کاریگەرییەکی قووڵیان لەسەر بواری پزیشکی و مافی ژنان هەبوو. ئەو نەک تەنها ڕێگای بۆ ژنان خۆش کرد تا ببن بە پزیشک، بەڵکو هەوڵی دا ستانداردی پاکوخاوێنی و چاودێری تەندروستی بەرز بکاتەوە. هەروەها، بەشداری چالاکانەی لە بزووتنەوەی مافی ژنان و چاکسازی کۆمەڵایەتیدا هەبوو.

میرات و بەجێماوەکانی

میراتی بلاکوێڵ بەردەوامە لە ڕێگەی دامەزراوە پزیشکییەکان و بەرهەمە نووسراوەکانیەوە. ئەو وەک نموونەیەکی بەرز بۆ ژنانی خوازیاری کارکردن لە بواری پزیشکی و زانستدا دەمێنێتەوە. کاریگەری ئەو لەسەر چاکسازی کۆمەڵایەتی و پەرەپێدانی مافەکانی ژنان هێشتا لە جیهانی ئەمڕۆدا هەست پێدەکرێت.

ئەلیزابێس بلاکوێڵ نەک تەنها پێشەنگی پزیشکی ژنان بوو، بەڵکو ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لە گۆڕینی تێڕوانینی کۆمەڵگا بەرامبەر بە توانا و بەهرەی ژنان. میراتی ئەو بۆتە هاندەرێک بۆ نەوەکانی داهاتوو تا بەردەوام بن لە تێکۆشان بۆ یەکسانی و دادپەروەری لە هەموو بوارەکانی ژیاندا.