کوشتاری دارستانی کاتین لە لایەن یەکێتی سۆڤیەتەوە

پێشەکی

کوشتاری دارستانی کاتین یەکێکە لە تاریکترین لاپەڕەکانی مێژووی جەنگی جیهانی دووەم. ئەم ڕووداوە تراژیدییە، کە لە بەهاری ١٩٤٠ ڕوویدا، بووە هۆی کوشتنی نزیکەی ٢٢٠٠٠ هاووڵاتی پۆڵەندی لەلایەن هێزەکانی یەکێتی سۆڤیەت.

پاشخانی مێژوویی

لە ١٧ی ئەیلولی ١٩٣٩، یەکێتی سۆڤیەت هێرشی کردە سەر ڕۆژهەڵاتی پۆڵەندا، لە کاتێکدا ئەڵمانیای نازی لە ڕۆژئاواوە داگیری کردبوو. بەم شێوەیە، پۆڵەندا دابەش کرا. سوپای سۆڤیەت دەستی کرد بە دەستگیرکردنی بەرفراوانی سەربازان، پۆلیس، و کەسایەتییە گرنگەکانی پۆڵەندا. نزیکەی ٢٥٠٠٠ پۆڵەندی دەستگیر کران و ڕەوانەی کەمپەکانی سۆڤیەت کران. لەم ژمارەیە، نزیکەی ١٥٠٠٠ ئەفسەر و ٧٠٠٠ کەسایەتی مەدەنی (وەک دادوەر، پۆلیس و ڕۆشنبیر) لە سێ کەمپی جیاواز ڕاگیران.

بڕیاری کوشتار

لە ٥ی ئازاری ١٩٤٠، لاڤرێنتی بێریا، سەرۆکی NKVD (پۆلیسی نهێنی سۆڤیەت)، یاداشتێکی نارد بۆ ستالین. لەم یاداشتەدا، بێریا پێشنیاری کوشتنی ٢٥٧٠٠ پۆڵەندی کرد، بە بیانووی ئەوەی کە ئەمانە "دوژمنانی سەرسەختی دەسەڵاتی سۆڤیەتن و ناکرێت چاکسازییان تێدا بکرێت". ستالین و چوار ئەندامی دیکەی پۆلیتبۆرۆ (سەرکردایەتی باڵای حزبی کۆمۆنیست) واژۆیان لەسەر ئەم بڕیارە کرد. ئەم بەڵگەنامەیە دواتر بە "بەڵگەنامەی کاتین" ناسرا.

چۆنێتی ئەنجامدانی کوشتارەکە

لە نێوان ٣ی نیسان و ١٣ی ئایاری ١٩٤٠، NKVD دەستی کرد بە جێبەجێکردنی بڕیارەکە. قوربانییەکان لە کەمپەکانەوە بە شەمەندەفەر گواسترانەوە بۆ چەند شوێنێک، لەوانە دارستانی کاتین نزیک سمۆلێنسک. لەوێ، یەک بە یەک دەبران بۆ چاڵێک و لە پشتەوە فیشەکیان پێوە دەنرا.

زۆربەی کوژراوەکان بە چەکی Walther PP کوژران، کە چەکێکی ئەڵمانی بوو. ئەمە دواتر بووە هۆی ئەوەی کە سۆڤیەت هەوڵ بدات تاوانەکە بخاتە ئەستۆی نازییەکان.

ئاشکرابوون و کاردانەوەکان

لە نیسانی ١٩٤٣، ئەڵمانەکان گۆڕە بەکۆمەڵەکانی کاتینیان دۆزییەوە. بە خێرایی دەستیان کرد بە بەکارهێنانی ئەم دۆزینەوەیە بۆ پڕوپاگەندە دژی سۆڤیەت. حکومەتی پۆڵەندی دوورخراوە داوای لێکۆڵینەوەی نێودەوڵەتی کرد، بەڵام سۆڤیەت بە توندی نکۆڵی لە بەرپرسیارێتی خۆی کرد و تۆمەتەکەی خستە ئەستۆی نازییەکان. ئەم نکۆڵیکردنە بووە هۆی پچڕانی پەیوەندی دیپلۆماسی نێوان حکومەتی پۆڵەندی دوورخراوە و یەکێتی سۆڤیەت. هاوپەیمانانی ڕۆژئاوا، بە تایبەت بەریتانیا و ئەمەریکا، هەرچەندە گومانیان لە ڕاستی و سەرڕاستی سۆڤیەت هەبوو، بەڵام بە هۆی گرنگی هاوپەیمانێتی دژی نازییەکان، بە ئاشکرا پشتگیری پۆڵەندایان نەکرد.

کاریگەری درێژخایەن

کوشتاری کاتین کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر پەیوەندی نێوان پۆڵەندا و ڕووسیا هەبووە. بۆ چەندین دەیە، ئەم بابەتە وەک تابۆیەک مامەڵەی لەگەڵدا کرا لە یەکێتی سۆڤیەت و وڵاتانی بلۆکی ڕۆژهەڵات. تەنها لە ساڵی ١٩٩٠دا، میخائیل گۆرباچۆڤ دانی بە بەرپرسیارێتی سۆڤیەت نا لەم کوشتارە. لە ساڵی ٢٠١٠، ڤلادیمیر پوتین بە فەرمی داوای لێبوردنی لە گەلی پۆڵەندا کرد. لە پۆڵەندا، کوشتاری کاتین بووەتە بەشێکی گرنگ لە بیرەوەری نەتەوەیی و هێمایەک بۆ قوربانیدانی گەل.

کۆتایی

کوشتاری دارستانی کاتین نموونەیەکی بەرچاوە لە تاوانی جەنگ و دژی مرۆڤایەتی. ئەم ڕووداوە نیشانی دەدات کە چۆن دەسەڵاتە تۆتالیتارەکان دەتوانن بە ئاسانی بڕیاری لەناوبردنی بەشێکی گەورە لە ڕۆشنبیران و سەرکردەکانی گەلێک بدەن.