ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
هایدرۆستاتیک بەشێکی گرنگە لە زانستی فیزیا کە تایبەتە بە لێکۆڵینەوە لە شلەمەنییە وەستاوەکان و هێزە کارلێکەرەکانیان. ئەم زانستە ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە تێگەیشتن لە چۆنیەتی ڕەفتاری شلەکان لە ژێر کاریگەری هێزە جیاوازەکاندا. لەم ڕاپۆرتەدا، ئێمە بە وردی باس لە چەمکە سەرەکییەکانی هایدرۆستاتیک، یاساکانی، و بەکارهێنانەکانی دەکەین لە ژیانی ڕۆژانە و پیشەسازیدا.
پێناسەی هایدرۆستاتیک
هایدرۆستاتیک وشەیەکی یۆنانییە کە لە دوو بەش پێکهاتووە: "هایدرۆ" بە واتای ئاو و "ستاتیک" بە واتای وەستاو. لە زانستدا، هایدرۆستاتیک ئاماژەیە بە لقێک لە میکانیکی شلەکان کە لێکۆڵینەوە لە شلە وەستاوەکان و هێزە کارلێکەرەکانیان دەکات. ئەم زانستە گرنگی بە لێکۆڵینەوە لە پەستان، چڕی، و هێزەکانی ناو شلەکان دەدات کاتێک لە حاڵەتی وەستاندا دەبن.
بنەماکانی هایدرۆستاتیک
بنەماکانی هایدرۆستاتیک لەسەر چەند بیرۆکەیەکی سەرەکی دامەزراون:
أ. شلەکان شێوەی ئەو دەفرە وەردەگرن کە تێیدا دادەنرێن.
ب. شلەکان ناتوانن هێزی تەنگژە (شد) هەڵبگرن، بەڵام دەتوانن هێزی پەستان بگوازنەوە.
ج. پەستان لە هەموو ئاراستەکاندا بە یەکسانی دەگوازرێتەوە لە ناو شلەکاندا.
د. پەستان لە شلەکاندا لەگەڵ قووڵیدا زیاد دەکات.
یاساکانی هایدرۆستاتیک
چەند یاسایەکی گرنگ هەن کە بنەمای هایدرۆستاتیک پێکدەهێنن:
أ. یاسای پاسکاڵ: ئەم یاسایە دەڵێت کە گۆڕانکاری لە پەستانی شلەیەکی داخراودا بە یەکسانی دەگوازرێتەوە بۆ هەموو بەشەکانی شلەکە. ئەمە بنەمای کارکردنی سیستەمە هایدرۆلیکییەکانە.
ب. یاسای ئەرشمیدس: ئەم یاسایە دەڵێت کە هێزی پاڵنان بەرەو سەرەوە کە لەسەر تەنێکی نوقمبوو لە شلەیەکدا کاردەکات، یەکسانە بە کێشی ئەو بڕە شلەیەی کە تەنەکە جێگەی گرتووەتەوە.
ج. یاسای ستیڤن: ئەم یاسایە پەیوەندی نێوان پەستان و قووڵی لە شلەکاندا دیاری دەکات. پەستان لە خاڵێکدا لە ناو شلەیەکدا یەکسانە بە چڕی شلەکە جاران خێرایی ڕاکێشان جاران قووڵی.
٥. پەستانی هایدرۆستاتیکی
پەستانی هایدرۆستاتیکی ئەو پەستانەیە کە لە ناو شلەیەکی وەستاودا دروست دەبێت بەهۆی کێشی شلەکەوە. ئەم پەستانە لەگەڵ زیادبوونی قووڵی زیاد دەکات. هاوکێشەی پەستانی هایدرۆستاتیکی بەم شێوەیەیە:
P = ρgh
لێرەدا:
P = پەستانی هایدرۆستاتیکی، ρ (ڕۆ) = چڕی شلەکە
g = خێرایی ڕاکێشان، h = قووڵی
یەکە پێوانەییەکانی پەستان
پەستان بە چەند یەکەیەکی جیاواز دەپێورێت:
أ. پاسکاڵ (Pa): یەکەی نێودەوڵەتی بۆ پەستان
ب. بار (bar): یەکەیەکی باوە بۆ پێوانی پەستانی جەوی
ج. ئەتمۆسفیر (atm): یەکەیەکی ترە بۆ پێوانی پەستان
د. میلیمەتری جیوە (mmHg): زۆرجار بۆ پێوانی پەستانی خوێن بەکاردێت
چڕی و قورسایی جۆری
چڕی بریتییە لە بڕی کوتلە لە یەکەی قەبارەدا. قورسایی جۆری بریتییە لە ڕێژەی چڕی مادەیەک بۆ چڕی ئاو. ئەم دوو چەمکە ڕۆڵێکی گرنگیان هەیە لە هایدرۆستاتیکدا، بە تایبەتی لە دیاریکردنی ئەوەی کە ئایا شتێک دەنوقمێت یان دەکەوێتە سەر ڕووی شلەکە.
پاڵنانی هایدرۆستاتیکی
پاڵنانی هایدرۆستاتیکی ئەو هێزەیە کە لە لایەن شلەیەکەوە بەرەو سەرەوە کاردەکاتە سەر تەنێکی نوقمبوو لە ناویدا. ئەم هێزە بەرپرسە لە ئەوەی کە هەندێک شت دەکەونە سەر ڕووی ئاو یان هەڵدەواسرێن لە ناو شلەکاندا.
بەکارهێنانەکانی هایدرۆستاتیک
هایدرۆستاتیک کاریگەرییەکی گەورەی هەیە لەسەر ژیانی ڕۆژانەمان و لە زۆر بواردا بەکاردێت:
أ. دیزاینی بەنداو و سیستەمەکانی ئاودێری
ب. دروستکردنی کەشتی و ژێردەریایی
ج. سیستەمە هایدرۆلیکییەکان لە ئۆتۆمبێل و ئامێرە قورسەکاندا
د. پێوەرەکانی پەستان، وەک بارۆمیتەر بۆ پێوانی پەستانی هەوا
ه. سیستەمەکانی دابەشکردنی ئاو لە شارەکاندا
و. تەکنەلۆژیای پزیشکی، وەک پێوانی پەستانی خوێن
گرنگی هایدرۆستاتیک لە ژیانی ڕۆژانەدا
هایدرۆستاتیک ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە ژیانی ڕۆژانەماندا، هەرچەندە زۆرجار هەستی پێناکەین. بۆ نموونە:
أ. کاتێک دەچینە ناو ئاوی قووڵەوە، هەست بە زیادبوونی پەستان لەسەر گوێچکەکانمان دەکەین.
ب. سیفۆنی ئاودەستەکان لەسەر بنەمای پەستانی هایدرۆستاتیکی کاردەکەن.
ج. سیستەمی سوڕی خوێن لە لەشی مرۆڤدا بە شێوەیەکی بەرچاو کاریگەرە بە یاساکانی هایدرۆستاتیک.
د. دابەشکردنی ئاو لە تەلارە بەرزەکاندا پشت بە پەستانی هایدرۆستاتیکی دەبەستێت.
ئەنجام
هایدرۆستاتیک زانستێکی گرنگە کە تێگەیشتنێکی قووڵمان پێدەبەخشێت لە چۆنیەتی ڕەفتاری شلەکان لە حاڵەتی وەستاندا. یاساکانی هایدرۆستاتیک بنەمای زۆرێک لە تەکنەلۆژیا و ئامێرە سەردەمییەکانن کە لە ژیانی ڕۆژانەماندا بەکاریان دەهێنین. لە دیزاینی کەشتی و ژێردەریاییەوە بۆ سیستەمەکانی دابەشکردنی ئاو و ئامێرە پزیشکییەکان، هایدرۆستاتیک ڕۆڵێکی بەرچاوی هەیە. تێگەیشتن لەم زانستە یارمەتیمان دەدات باشتر لە دنیای دەوروبەرمان تێبگەین و تەکنەلۆژیای پێشکەوتووتر پەرەپێبدەین.
