ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
سیستەمی فیدڕاڵی یەکێکە لە گرنگترین شێوازەکانی حوکمڕانی لە جیهانی هاوچەرخدا کە لەسەر بنەمای دابەشکردنی دەسەڵات لە نێوان حکومەتی ناوەندی و یەکە ناوخۆییەکاندا دامەزراوە. ئەم سیستەمە بە گوێرەی پێویستی و تایبەتمەندییەکانی هەر وڵاتێک، شێوازی جیاوازی هەیە. لەم ڕاپۆرتەدا، باس لە گرنگترین جۆرەکانی سیستەمی فیدڕاڵی دەکەین و تایبەتمەندی و نموونەی هەریەکەیان دەخەینە ڕوو.
سیستەمی فیدڕاڵی دووانەیی
ئەم جۆرە سیستەمە فیدڕاڵییە بە دیارترین و باوترین جۆری فیدڕاڵیزم دادەنرێت. لەم سیستەمەدا، دەسەڵات بە شێوەیەکی ڕوون لە نێوان حکومەتی ناوەندی و حکومەتە هەرێمییەکاندا دابەش کراوە. هەر ئاستێک لە حکومەت دەسەڵاتی تایبەت بە خۆی هەیە و بە شێوەیەکی سەربەخۆ کار دەکات. بۆ نموونە، لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا، حکومەتی فیدڕاڵ بەرپرسە لە سیاسەتی دەرەوە و بەرگری نیشتمانی، لە کاتێکدا ویلایەتەکان بەرپرسن لە پەروەردە و یاسای ناوخۆیی. ئەم جۆرە سیستەمە یارمەتی دەدات لە پاراستنی جیاوازییە کولتوورییەکان و دەسەڵاتی خۆجێیی، لە هەمان کاتدا یەکێتی نیشتمانی بەهێز دەکات.
سیستەمی فیدڕاڵی یەکگرتوو
لەم جۆرە سیستەمەدا، دەسەڵاتی زیاتر لە دەستی حکومەتی ناوەندیدایە، بەڵام هێشتا هەندێک دەسەڵات بۆ یەکە ناوخۆییەکان دەمێنێتەوە. ئەم سیستەمە زیاتر لە وڵاتانێکدا بەکاردێت کە پێویستیان بە یەکگرتوویی زیاترە بۆ بەرەنگاربوونەوەی کێشە ناوخۆییەکان یان مەترسییە دەرەکییەکان. نموونەیەکی ئەم جۆرە سیستەمە، وڵاتی هیندە کە تێیدا حکومەتی ناوەندی دەسەڵاتێکی بەرچاوی هەیە، بەڵام ویلایەتەکانیش خاوەن دەسەڵاتی خۆیانن لە بوارە دیاریکراوەکاندا.
سیستەمی فیدڕاڵی هاوبەش
لەم سیستەمەدا، هاوکاری و هەماهەنگی نێوان حکومەتی ناوەندی و یەکە ناوخۆییەکان زۆر بەهێزە. زۆربەی بەرپرسیارێتییەکان هاوبەشن و پێویستی بە هەماهەنگی بەردەوام هەیە. ئەڵمانیا نموونەیەکی باشە بۆ ئەم جۆرە سیستەمە، کە تێیدا حکومەتی فیدڕاڵ و ویلایەتەکان (لەندەر) پێکەوە کار دەکەن بۆ جێبەجێکردنی زۆربەی سیاسەتەکان. ئەم سیستەمە یارمەتی دەدات لە باشترکردنی خزمەتگوزارییەکان و دروستکردنی سیاسەتی گشتگیر، بەڵام دەکرێت ببێتە هۆی دروستبوونی بیرۆکراسی و خاوبوونەوەی پرۆسەی بڕیاردان.
سیستەمی فیدڕاڵی ئاسایمیتری
لەم جۆرە سیستەمەدا، هەموو یەکە ناوخۆییەکان خاوەن هەمان ئاستی دەسەڵات و ئۆتۆنۆمی نین. هەندێک ناوچە دەسەڵاتی زیاتریان هەیە لە ناوچەکانی تر. ئەم جۆرە سیستەمە زۆرجار لە وڵاتانێکدا بەکاردێت کە جیاوازی کولتووری یان مێژوویی بەرچاویان هەیە. ئیسپانیا نموونەیەکی باشە بۆ ئەم سیستەمە، کە تێیدا ناوچەکانی وەک کەتەلۆنیا و باسک خاوەن دەسەڵاتی زیاترن لە ناوچەکانی تر. ئەم سیستەمە دەتوانێت یارمەتی بدات لە ڕێگرتن لە ناکۆکی و پاراستنی یەکپارچەیی وڵات، بەڵام هەندێک جار دەبێتە هۆی دروستبوونی ناڕەزایی لە نێوان ناوچە جیاوازەکاندا.
سیستەمی فیدڕاڵی ناوەندی
لەم سیستەمەدا، حکومەتی ناوەندی دەسەڵاتێکی زۆری هەیە، بەڵام هێشتا هەندێک دەسەڵات بۆ یەکە ناوخۆییەکان دەمێنێتەوە. ئەم جۆرە سیستەمە نزیکە لە سیستەمی یەکگرتوو، بەڵام لێرەدا یەکە ناوخۆییەکان ڕۆڵێکی کەمتریان هەیە. ڕووسیا نموونەیەکە بۆ ئەم جۆرە سیستەمە، کە تێیدا حکومەتی ناوەندی دەسەڵاتێکی زۆری هەیە بەسەر ناوچەکاندا. ئەم سیستەمە دەتوانێت یارمەتی بدات لە بەهێزکردنی یەکێتی نیشتمانی و خێراکردنی پرۆسەی بڕیاردان، بەڵام مەترسی سەرهەڵدانی دیکتاتۆریەتی تێدایە.
سیستەمی فیدڕاڵی نافەرمی
ئەم جۆرە سیستەمە لە وڵاتانێکدا بەکاردێت کە بە فەرمی سیستەمێکی فیدڕاڵییان نییە، بەڵام لە کردەوەدا هەندێک لە تایبەتمەندییەکانی فیدڕاڵیزمیان هەیە. بۆ نموونە، چین هەرچەندە بە فەرمی سیستەمێکی فیدڕاڵی نییە، بەڵام هەرێمە تایبەتەکانی وەک هۆنگ کۆنگ و ماکاو خاوەن ئۆتۆنۆمییەکی بەرچاون. ئەم جۆرە سیستەمە دەتوانێت نەرمی و گونجاندن بۆ وڵات دابین بکات بەبێ ئەوەی پێویست بکات گۆڕانکاری ڕیشەیی لە پێکهاتەی دەستووریدا بکرێت.
دەرەنجام
سیستەمی فیدڕاڵی بە جۆرە جیاوازەکانیەوە، ڕێگەیەکی گرنگە بۆ ڕێکخستنی پەیوەندی نێوان حکومەتی ناوەندی و یەکە ناوخۆییەکان. هەر جۆرێک لەم سیستەمانە خاوەن تایبەتمەندی و بەهێزی و لاوازی خۆیەتی. هەڵبژاردنی جۆری گونجاوی سیستەمی فیدڕاڵی بۆ هەر وڵاتێک، پەیوەستە بە فاکتەرە مێژوویی، کولتووری، سیاسی و ئابوورییەکانی ئەو وڵاتە. سەرکەوتنی هەر سیستەمێکی فیدڕاڵی پێویستی بە هاوسەنگی نێوان یەکێتی نیشتمانی و ڕێزگرتن لە جیاوازییە ناوخۆییەکان هەیە. لە کۆتاییدا، گرنگە بزانین کە سیستەمی فیدڕاڵی پرۆسەیەکی بەردەوامە و پێویستی بە چاکسازی و گونجاندنی بەردەوام هەیە بۆ وەڵامدانەوەی پێداویستییە گۆڕاوەکانی کۆمەڵگا.
