ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
جەنگی چاکۆ یەکێک بوو لە خوێناویترین جەنگەکانی سەدەی بیستەم لە کیشوەری ئەمریکای لاتین. ئەم جەنگە لە نێوان دوو وڵاتی بۆلیڤیا و پاراگوای لە ساڵی ١٩٣٢ دەستی پێکرد و تا ساڵی ١٩٣٥ درێژەی کێشا. ناوچەی چاکۆ کە دەکەوێتە نێوان ئەم دوو وڵاتە، ناوچەیەکی فراوانی وشک و نیمچە بیابانییە کە بە هۆی بوونی سەرچاوە سروشتییەکانەوە بووە جێی مشتومڕ و ناکۆکی. ئەم جەنگە نزیکەی سێ ساڵی خایاند و بووە هۆی کوژرانی دەیان هەزار کەس و وێرانبوونی ژێرخانی ئابووری هەردوو وڵات.
هۆکارەکانی جەنگ
جەنگی چاکۆ یەکێک بوو لە خوێناویترین و درێژترین جەنگەکانی سەدەی بیستەم لە کیشوەری ئەمریکای لاتین
هۆکارە سەرەکییەکانی دەستپێکردنی جەنگی چاکۆ چەندین لایەنی جیاوازی هەبوو. یەکەم، ناکۆکی لەسەر سنووری نێوان بۆلیڤیا و پاراگوای کە لە سەردەمی کۆڵۆنیالیزمی ئیسپانیاوە بە ناڕوونی مابووەوە. دووەم، بوونی سەرچاوە سروشتییەکان لە ناوچەکە، بە تایبەتی نەوت کە گومان دەکرا لە ناوچەکەدا هەبێت. سێیەم، هەوڵی بۆلیڤیا بۆ دەستڕاگەیشتن بە ڕووباری پاراگوای بۆ دەرچوون لە دۆخی داخراوی وشکانی و گەیشتن بە دەریا. چوارەم، هەستی نەتەوەیی و شانازی نیشتمانی کە لە هەردوو وڵاتدا بەهێز بوو و دەبووە هۆی پاڵپشتی خەڵک بۆ جەنگ. پێنجەم، دەستێوەردانی کۆمپانیا نەوتییە گەورەکانی وەک ستاندارد ئۆیڵی ئەمریکی و شێڵی هۆڵەندی-بەریتانی کە بەرژەوەندییان لە ناوچەکەدا هەبوو.
دەستپێکی جەنگ
لە ١٥ی حوزەیرانی ١٩٣٢، هێزەکانی بۆلیڤیا هێرشیان کردە سەر بنکەیەکی سەربازیی پاراگوای لە ناوچەی چاکۆ. ئەمە وەک دەستپێکی فەرمیی جەنگەکە دادەنرێت. لە سەرەتادا، هێزەکانی بۆلیڤیا توانییان پێشڕەوی بکەن و چەند ناوچەیەک داگیر بکەن. بەڵام زوو پاراگوای توانی خۆی ڕێکبخاتەوە و دژە هێرش بکات. سوپای پاراگوای، سەرەڕای کەمیی ژمارە و کەمیی چەک و تەقەمەنی، بەڵام لە ڕووی ستراتیژی و شارەزایی لە ژینگەی ناوچەکە باشتر بوون. هەروەها، سەرکردایەتی سەربازیی پاراگوای کارامەتر بوو لە هی بۆلیڤیا.
ڕەوتی جەنگەکە
جەنگی چاکۆ بە چەندین قۆناغی جیاوازدا تێپەڕی. لە سەرەتادا، هێزەکانی بۆلیڤیا توانییان هەندێک سەرکەوتن بەدەست بهێنن و بەشێکی زۆری ناوچەی چاکۆ داگیر بکەن. بەڵام لە ساڵی ١٩٣٣دا، پاراگوای دەستی کرد بە دژە هێرشێکی بەهێز و توانی زۆربەی ئەو ناوچانە ئازاد بکات کە بۆلیڤیا داگیری کردبوون. لە ساڵی ١٩٣٤دا، جەنگەکە گەیشتە لوتکەی خۆی و شەڕە قورسەکان لە چەندین بەرەدا بەردەوام بوون. هەردوو لا زیانی گەورەیان بەرکەوت، بەڵام پاراگوای توانی سەرکەوتنی گرنگ بەدەست بهێنێت.
ژینگەی ناوچەی چاکۆ ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لە ڕەوتی جەنگەکەدا. گەرمای زۆر، کەمیی ئاو، و سروشتی وشکی ناوچەکە کێشەی گەورەی بۆ هەردوو لا دروست کردبوو. زۆرجار سەربازەکان زیاتر لە برسێتی و تینوێتی و نەخۆشی دەمردن وەک لەوەی بە گولە بکوژرێن. هەروەها، دووری ناوچەی جەنگ لە پایتەخت و ناوەندەکانی هەردوو وڵات کێشەی گەورەی لە ڕووی گەیاندنی پێداویستی و چەک و خۆراک بۆ سەربازەکان دروست کردبوو.
لە کۆتایی ساڵی ١٩٣٤ و سەرەتای ١٩٣٥دا، هێزەکانی پاراگوای توانییان زۆربەی ناوچەی چاکۆ کۆنترۆڵ بکەن و تەنانەت هەڕەشەیان لە ناوچە نەوتییەکانی بۆلیڤیا کرد. ئەمە بووە هۆی ئەوەی کە بۆلیڤیا داوای ئاگربەست و دانوستان بکات.
کۆتایی جەنگ
لە حوزەیرانی ١٩٣٥دا، بە ناوبژیوانی چەند وڵاتێکی ئەمریکای لاتین، بە تایبەتی ئەرجەنتین، ئاگربەستێک ڕاگەیەنرا. دواتر لە ٢١ی تەمموزی ١٩٣٨دا پەیماننامەی ئاشتی لە نێوان هەردوو وڵاتدا واژۆ کرا. بەپێی ئەم پەیماننامەیە، زۆربەی ناوچەی چاکۆ درا بە پاراگوای، بەڵام بۆلیڤیاش بەشێکی بچووکی پێ درا کە ڕێگەی دەدا دەستی بە نەوتی ناوچەکە ڕابگات.
ئاکامەکانی جەنگ
جەنگی چاکۆ کاریگەریی قووڵی لەسەر هەردوو وڵات و ناوچەکە بەجێهێشت. لە ڕووی مرۆییەوە، نزیکەی ١٠٠ هەزار کەس لە هەردوو لا کوژران، کە ژمارەیەکی زۆر بوو بۆ ئەم دوو وڵاتە بچووکە. لە ڕووی سیاسییەوە، شکستی بۆلیڤیا بووە هۆی ناسەقامگیری سیاسی و گۆڕانکاری لە سیستەمی سیاسی وڵاتەکەدا. لە لایەکی ترەوە، سەرکەوتنی پاراگوای بووە هۆی بەهێزبوونی هەستی نەتەوەیی و متمانە بە خۆبوون لەو وڵاتەدا. لە ڕووی ئابوورییەوە، هەردوو وڵات زیانی گەورەیان بەرکەوت و ساڵانێکی زۆری ویست تا بتوانن خۆیان لەو دۆخە دەرباز بکەن. هەروەها، ئەم جەنگە کاریگەریی لەسەر پەیوەندییەکانی نێوان وڵاتانی ناوچەکە هەبوو و بووە هۆی دروستبوونی هەوڵێکی زیاتر بۆ چارەسەرکردنی کێشەکان لە ڕێگەی دیپلۆماسییەوە لە جیاتی جەنگ.
