ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
لە سەردەمێکدا کە جیهان بە ململانێی ئایدۆلۆجی و سیاسی داپۆشراوە، تێگەیشتن لە چەمکی ڕاستەقینەی نیشتمانپەروەری-patriotism گرنگییەکی بنەڕەتی هەیە. نیشتمان پەروەری لە بنەڕەتدا هەستێکی سروشتییە، هەر وەک چۆن باڵندەیەک هێلانەکەی خۆی خۆشدەوێت و ئامادەیە بەرگری لێ بکات. ئەم سۆزە وەک ئەخلاقێکی فیتری لە ناخی مرۆڤدا نیشتەجێیە، نەک وەک ئایدۆلۆجیایەکی داسەپاو یان کەرەستەیەکی سیاسی بۆ بەرژەوەندی تایبەت. نیشتمانپەروەری ئایدۆلۆجیا نییە، ئەخلاقە
ئەخلاقی فیتری و هەستی سروشتی
ئەگەر بە وردی سەرنجی سروشت بدەین، دەبینین کە خۆشەویستی شوێن و ناوچە چەمکێکی بنەڕەتییە لە ژیانی هەموو بوونەوەرەکاندا. باڵندە نەک تەنها هێلانەکەی دەپارێزێت، بەڵکو بە هونەر و وردەکاری دروستی دەکات، بە ڕۆژ و بە مانگ کار دەکات، ماددەی تایبەت کۆدەکاتەوە، و پاشان بەرگری لێ دەکات وەک بەشێک لە ناسنامەی خۆی.
مێرولەکان کۆمەڵگایەکی ئاڵۆز بۆ خۆیان بونیاد دەنێن، مەیمونەکان سنووری شوێنی خۆیان دیاری دەکەن، گورگەکان ناوچەی خۆیان بە دەنگی تایبەت نیشانە دەکەن. ئەمانە هەمووی نیشانەی ئەوەن کە پەیوەندی بە شوێن و ناوچەوە بەشێکی جیانەکراوەیە لە غەریزەی ژیان لەسەر زەوی.
مرۆڤیش لەم یاسایە بەدەر نییە، بەڵام پەیوەندی ئێمە قووڵترە. ئێمە نەک تەنها بە خاک و سنوورەوە پابەندین، بەڵکو بە کەلتوور، زمان، مێژوو، بیرەوەری کۆمەڵایەتی، و نەریتەکانمانەوە دەبەسترێینەوە. هەروەک چۆن منداڵێک بۆنی ماڵەکەی خۆی دەناسێتەوە و هەست بە ئارامی دەکات، گەورەش هەمان هەستی هەیە بەرامبەر بە گوند، شار، و نیشتمانەکەی.
ئەم هەستە ئەوەندە قووڵە کە تەنانەت ئەوانەی ساڵانێکی دوورودرێژ لە نیشتمان دوور دەکەونەوە، کاتێک دەگەڕێنەوە، هەستێکی تایبەتی ناسینەوە و گەڕانەوە بۆ خۆیان هەیە. بیرەوەرییەکان، بۆنەکان، دەنگەکان، ڕەنگەکان - هەموویان دەبنە بەشێک لەو ناسنامەیەی کە فیترەت لە ناخی مرۆڤدا ڕوواندوویەتی.
جیاوازی نێوان ئایدۆلۆجیا و ئەخلاق
لە ڕوانگەی فەلسەفییەوە، ئایدۆلۆجیا و ئەخلاق دوو چەمکی جیاوازن. ئایدۆلۆجیا سیستەمێکی فکری داڕێژراوە، چوارچێوەیەکی سیاسی و کۆمەڵایەتییە کە زۆرجار لەلایەن دەسەڵات یان گرووپێکەوە داڕێژراوە و دەخوازرێت بۆ بەدیهێنانی ئامانجێکی دیاریکراو. ئایدۆلۆجیا دەتوانێت بگۆڕێت، لەناوبچێت، یان بۆ مەبەستی تر بەکار بهێنرێت.
بەڵام ئەخلاق بەشێکە لە فیترەتی مرۆڤ. ئەخلاق ئەو بەهایانەن کە لەناو ناخماندا ڕەگیان داکوتاوە، و سەرچاوەکەیان دەگەڕێتەوە بۆ سروشتی مرۆڤایەتی. ئەخلاق ئەو دەنگە ناوەکییەیە کە پێمان دەڵێت چی درووستە و چی هەڵەیە، بەر لەوەی یاسا یان دەسەڵاتێک پێمان بڵێت، نیشتمانپەروەرییش ئەخلاقە
نیشتمان پەروەری وەک ئەخلاق چەند تایبەتمەندییەکی گرنگی هەیە:
سروشتییە، نەک داسەپاو
نیشتمان پەروەری ئەخلاقی لە ناخی مرۆڤدا سەرهەڵدەدات، نەک بەهۆی پڕوپاگەندە یان زۆرلێکردن. لە منداڵەوە، مرۆڤ پەیوەندی بە شوێنی لەدایکبوون و گەورەبوونیەوە هەیە، پەیوەندییەک کە بە نائاگایی شێوەی دەگرێت پێش ئەوەی بیر لە چوارچێوەی سیاسی بکاتەوە.
هاوسەنگە، نەک توندڕەو
کاتێک نیشتمان پەروەری ئەخلاقییە، هاوسەنگی لەنێوان خۆشەویستی خۆ و ڕێزگرتن لە ئەوانی تردا هەیە. باڵندەیەک بەرگری لە هێلانەکەی خۆی دەکات، بەڵام هەوڵی وێرانکردنی هێلانەی باڵندەکانی تر نادات. بەهەمان شێوە، نیشتمان پەروەری ئەخلاقی مانای ڕێزگرتنە لە فرەچەشنی جیهان.
نزیکی دەکاتەوە، نەک دوور دەخاتەوە
نیشتمان پەروەری ئەخلاقی پەیوەندی نێوان تاکەکان بەهێز دەکات، هەستی هاوبەش و هاوکاری دروست دەکات. بەپێچەوانەی ئایدۆلۆجیا کە دابەشکاری و "ئێمە" و "ئەوان" دروست دەکات، ئەخلاقی نیشتمان پەروەری هەستی برایەتی و خزمەتکردنی کۆمەڵگا درووست دەکات.
پاراستنی ژیانە، نەک لەناوبردنی ئەوانی تر
نیشتمان پەروەری ئەخلاقی لەسەر بنەمای پاراستن و بونیادنان بنیات نراوە، نەک داگیرکاری و لەناوبردن. ناشێت خۆشویستنی نیشتمان بەمانای ڕق لە کەسانی تر بێت. ئەمە وەک ئەوە وایە کە دایکێک منداڵەکەی خۆی خۆشبوێت، بەڵام ئەمە نابێتە هۆی ئەوەی منداڵانی تر بە خراپ ببینێت.
ئەو کاتەی نیشتمانپەروەری دەبێتە ئایدۆلۆجیا
لە مێژوودا، زۆرجار نیشتمان پەروەری لەلایەن دەسەڵاتەوە وەرگێڕدراوە بۆ ئایدۆلۆجیایەکی سیاسی. ئەم گۆڕانە کارەساتی گەورەی بەرهەمهێناوە:
- لە شەڕی جیهانی یەکەم و دووەمدا، نیشتمان پەروەری بوو بە کەرەستەیەک بۆ جەنگ و کوشتار
- شوڤێنیزم (نەتەوەپەرستی توندڕەو) بووە هۆی جینۆساید و پاکتاوی نەژادی
- سنووری داخراو و دوژمنایەتی کەلتووری بووە هۆی دوورکەوتنەوەی گەلان
کاتێک نیشتمان پەروەری ئەخلاقی دەبێتە ئایدۆلۆجیا، ئەوا سروشتی خۆی لەدەست دەدات. لەبریی پاراستن، دەبێتە داگیرکاری. لەبریی خۆشەویستی، دەبێتە ڕق. لەبریی هاوکاری، دەبێتە ڕکابەری.
میللەتێکی بێهێز کە تووشی داگیرکاری دەبێت و هەستی نیشتمان پەروەری تێدا لاواز دەبێت، توانای بەرگری و مانەوەی کەم دەبێتەوە. بەڵام میللەتێک کە نیشتمان پەروەری دەکاتە ئایدۆلۆجیای باڵادەستی، دەبێتە مەترسی لەسەر میللەتانی تر. لێرەدا، هاوسەنگی گرنگترین خاڵە.
فرەڕەهەندی نیشتمانپەروەری ئەخلاقی
١. بەرپرسیارێتی و فیداکاری - گوزەر لە هەست بۆ کردار
نیشتمان پەروەری ئەخلاقی تەنها هەستێک نییە، بەڵکو کردار و بەرپرسیارێتییە. هەروەک چۆن باڵندەیەک شەو و ڕۆژ بێوچان کار دەکات بۆ پاراستنی هێلانەکەی، نیشتمان پەروەری ڕاستەقینەش خزمەتکردنی کۆمەڵگایە. ئەمە لە زۆر ڕووەوە دەردەکەوێت:
- خزمەتکردنی کۆمەڵگا بەبێ چاوەڕوانی بەرامبەر
- پارێزگاری لە سەرچاوە سروشتییەکان بۆ نەوەکانی داهاتوو
- دروستکردنی ژێرخانێکی بەهێز بۆ ژیانێکی باشتر
- ڕێزگرتن لە یاسا و سیستەمە کۆمەڵایەتییەکان
- خەباتکردن لە دژی گەندەڵی و ناعەدالەتی
لێرەدا، نیشتمان پەروەری نەک تەنها هەست و سۆز، بەڵکو ئەخلاقێکی کرداری و بەرپرسیارانەیە. یەکێک لە وتە بەناوبانگەکان دەڵێت: "هەمیشە مەپرسە نیشتمان چی بۆتوی کردووە، بەڵکو بپرسە تۆ چیت بۆ نیشتمان کردووە".
خاک و کەلتوور - پێکهاتەی ئاڵۆزی نیشتمان
نیشتمان چەمکێکی فرەڕەهەندە. ئەو تەنها خاک و جوگرافیا نییە، بەڵکو پێکهاتەیەکی ئاڵۆزە لە کەلتوور، زمان، مێژوو، و پەیوەندی کۆمەڵایەتی:
-زمان: زمان تەنها ئامرازێکی پەیوەندی نییە، بەڵکو هەڵگری مێژوو، حیکمەت و شێوازی بیرکردنەوەی میللەتێکە. مردنی زمانێک مانای لەدەستدانی بەشێکی گرنگە لە میراتی مرۆڤایەتی.
-کەلتوور:چیرۆک، گۆرانی، شیعر، خواردن، جلوبەرگ، هونەر - ئەمانە هەموویان بەشن لەو ناسنامەیەی کە پێی دەناسرێینەوە.
- مێژوو: ئەزموونە هاوبەشەکان، سەرکەوتن و شکستەکان، و وانەکانی گرنگ بۆ بەردەوامی.
-پەیوەندی کۆمەڵایەتی: ئەو تۆڕە ئاڵۆزەی پەیوەندییەکان کە کەسێک دەکاتە بەشێک لە کۆمەڵگا.
ئێمە خۆمان نامانەوێت لە نێو شەپۆلێکی یەکسانکەردا بتوێینەوە. جیاوازییەکانمان سەرچاوەی دەوڵەمەندیمانن. نیشتمان پەروەری ئەخلاقی ئەم جیاوازییانە دەپارێزێت، بەڵام نایانکاتە هۆی ناکۆکی.
ڕاگرتنی هاوسەنگی
نیشتمان پەروەریی ڕاستەقینە هەرگیز دژی مرۆڤایەتی نییە. لە ڕاستیدا، خۆشەویستی نیشتمان پردێکە بۆ خۆشەویستی مرۆڤایەتی. مرۆڤێک کە نەتوانێت نیشتمانی خۆی خۆشبوێت، چۆن دەتوانێت داوای خۆشەویستی جیهانی لێ بکرێت؟
بەڵام لێرەدا هاوسەنگی زۆر گرنگە:
- ڕێزگرتن لە فرەچەشنی کەلتووری
- ئاشتی لەگەڵ نەتەوەکانی دراوسێ
- هاوکاری نێودەوڵەتی
- پشتگیری لە مافی مرۆڤ لە سەرانسەری جیهاندا
- دیالۆگی کراوە و ڕێزدار لەگەڵ کەلتوورەکانی تر
نیشتمان پەروەری لە بنەڕەتدا وەک خۆشەویستی خێزانە - تۆ خێزانی خۆت خۆشدەوێیت بەبێ ئەوەی ڕق لە خێزانەکانی تر هەبێت. ئەمە سیفەتێکی زاتییە کە پێویستە پەرەی پێ بدرێت.
کاریگەری لەسەر تاک و کۆمەڵگا
نیشتمان پەروەری ئەخلاقی کاریگەری ڕاستەوخۆی هەیە لەسەر ژیانی تاک و کۆمەڵگا:
پاڵنەری پێشکەوتن و بونیادنان
کاتێک تاکەکان هەست بە پەیوەندی قووڵ بە نیشتمانەوە دەکەن، زیاتر هەوڵدەدەن بۆ پێشخستنی. ئەمە وەک ئەوە وایە کە ماڵەکەی خۆت باشتر دەکەیت چونکە هی خۆتە و تێیدا دەژیت. ئەمە پاڵنەری داهێنان و گەشەپێدانە:
- زاناکان زیاتر کار دەکەن بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی کۆمەڵگاکەیان
- هونەرمەندان زیاتر ئیلهام وەردەگرن لە کەلتوورەکەیان
- کارگێڕان زیاتر خەم لە بەڕێوەبردنی باش دەخۆن
- دایکان و باوکان باشتر منداڵەکانیان پەروەردە دەکەن بۆ داهاتوویەکی گەشتر
بەرگرییە لە بەرامبەر ستەم و داگیرکاری
لە مێژوودا، هەستی نیشتمان پەروەری بووە هۆی بەرگری لە میللەتان لە بەرامبەر داگیرکاری و ستەم. کاتێک میللەتێک هەستی نیشتمان پەروەری لە ناخیدا هەبێت:
- بەرگری لە ناسنامە و کەلتووری خۆی دەکات
- لە بەرامبەر ئاسیمیلاسیۆن و توانەوە ڕادەوەستێت
- مافی خۆی لە بوون و مانەوە دەپارێزێت
- لە بەرامبەر ستەمی ناوخۆیی و دەرەکی ڕادەوەستێت
هۆکاری یەکگرتوویی و هاوکارییە
لە کۆمەڵگایەکدا کە نیشتمان پەروەری ئەخلاقی تێیدا بەهێزە، هاوکاری و یەکگرتوویی زیاترە:
- هاریکاری نێوان تاکەکان بۆ چارەسەرکردنی کێشە هاوبەشەکان
- کارکردن بۆ بەرژەوەندی گشتی لەبریی بەرژەوەندی تەسکی تاکەکەسی
- هەڵمەتی کۆمەڵایەتی بۆ وەڵامدانەوەی قەیرانەکان
- پشتیوانی بۆ گروپە لاوازەکان و پەراوێزخراوەکان
هەستی هاوبەشی نیشتمان پەروەری ئەخلاقی پردی متمانەیە لە نێوان گروپە جیاوازەکانی کۆمەڵگا - چینە کۆمەڵایەتییەکان، ڕەگەزەکان، ئایینەکان - هەمووی یەکگرتوو دەکات لە پێناوی پاراستن و پێشخستنی نیشتمانێکی هاوبەش.
بناغەی ژیانێکی شکۆدارە
نیشتمان پەروەری ئەخلاقی هەستی شکۆمەندی و بەشداربوون دەدات بە تاکەکان. هەر مرۆڤێک پێویستی بەوەیە هەست بکات سەر بە شوێن و کۆمەڵگایەکە، بەشێکە لە چیرۆکێکی گەورەتر و بەردەوام. ئەم هەستە مانا و ئاراستە دەدات بە ژیان.
1245 بینین
