ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
فڕۆکەی ئاواکس (AWACS - Airborne Warning and Control System) یەکێکە لە سەرکەوتووترین سیستەمە سەربازییەکانی سەدەی بیستەم و بەردەوامە لە سەدەی بیست و یەکەمیشدا وەک ستوونی فەقەراتی هێزی ئاسمانی زلهێزەکان. ئەم سیستەمە، کە بە "چاوی بینای ئاسمان" ناسراوە، هەنگاوێکی شۆڕشگێڕانەی لە دنیای سەربازیدا هێنایە ئاراوە کە توانای چاودێری و کۆنترۆڵکردنی بێوێنەی بەخشیە هێزەکان.
ڕیشەی مێژوویی و پەرەسەندن
سەرەتای بیرۆکەی فڕۆکەی ئاواکس بۆ سەردەمی جەنگی ڤێتنام دەگەڕێتەوە، کاتێک هێزەکانی ئەمریکا هەستیان بە بۆشاییەک کرد لە تواناکانیان بۆ دەستنیشانکردنی فڕۆکەکانی دوژمن کە لە بەرزاییەکی نزمدا دەفڕین. پرۆژەی EC-121 Warning Star یەکەم هەوڵ بوو، بەڵام کەم توانابوو. دوای دەرکەوتنی ئەو کەلێنە، لە ساڵی ١٩٦٣ هێزی ئاسمانی ئەمریکا دەستیان بە پرۆژەیەکی نوێ کرد کە ئامانجی دروستکردنی سیستەمێکی چاودێری ئاسمانی تەواو بوو.
لە ساڵی ١٩٧٥، یەکەمین فڕۆکەی E-3A Sentry بە سەرکەوتوویی فڕی، کە لەسەر بنەمای فڕۆکەی گواستنەوەی بازرگانی بۆینگ ٧٠٧-٣٢٠ دروستکرابوو. ئەم فڕۆکەیە لە ساڵی ١٩٧٧دا خرایە خزمەتەوە بە فەرمی و دواتر بوو بە سیمبولی هێزی سوپای ئەمریکا. لە دەیەی ١٩٨٠دا، ناتۆ و چەندین وڵاتی تر وەک شانشینی یەکگرتوو، فەرەنسا، سعودیە و ژاپۆن هەمان فڕۆکە یان وەشانی تایبەتیان بەدەست هێنا.
ڕووسیایش بە فڕۆکەی Beriev A-50 (ناسراو بە Mainstay) وەڵامی دایەوە کە لەسەر بنەمای فڕۆکەی گواستنەوەی Ilyushin Il-76 دروستکرابوو. لە ساڵی ٢٠٠٠ـەکاندا، چین و هیندیش دەستیان بە پەرەپێدانی سیستەمەکانی خۆیان کرد، کە دەبێتە نیشانەی گرنگی ستراتیژی ئەم جۆرە فڕۆکانە.
تەکنەلۆجیای بەکارهاتوو
سیستەمی ڕادار
چاوی ستراتیژی ناسراوترین دیمەنی فڕۆکەی ئاواکس، ڕادارە بازنەییە گەورەکەیەتی کە لەسەر بەشی سەرەوەی فڕۆکەکە دانراوە. ئەم ڕادارە کە بە "ڕاداری پەنکەیی" ناسراوە، قەوارەکەی نزیکەی ٩ مەتر بەرزە و ٣٠ مەتر درێژە. ڕاداری AN/APY-1 یان AN/APY-2 کە لە E-3 Sentryدا بەکارهاتووە، دەتوانێت لە هەموو ئاڕاستەکانەوە بۆ ماوەی زیاتر لە ٤٠٠ کیلۆمەتر چاودێری بکات.
ئەم ڕادارە دەتوانێت زیاتر لە ٦٠٠ ئامانجی هاوکات چاودێری بکات و نزیکەی ٣٠٠یان شوێنگیری تەواویان بۆ بکات. ئەوەی کە ئەم تەکنەلۆژیایە تایبەت دەکات، توانایەتی لە دەستنیشانکردنی ئامانج لە هەموو بەرزاییەکدا، تەنانەت فڕۆکە بەرزایی نزمەکان کە هەوڵی خۆدزینەوە لە ڕاداری ئاسایی دەدەن.
سیستەمی پەیوەندی و داتا
ناوەوەی فڕۆکەی ئاواکس لە تیمێکی ١٥-٣٠ کەسی پێکهاتوون لە ئەفسەرانی چاودێری مەودا، شیکەرەوەی سیستەم، و پسپۆڕانی پەیوەندی، کار لەسەر دەیان کۆمپیوتەر و شاشە دەکەن. سیستەمەکانی ناوەوەی فڕۆکەکە دەتوانن:
- زانیاری ڕادار شیبکەنەوە بۆ دەستنیشانکردنی دۆست و دوژمن
- پەیوەندی سەربازی نهێنی نێوان دەیان کەناڵی جیاواز دابین بکەن
- داتا لەگەڵ ناوەندەکانی زەمینی، فڕۆکەکان، و کەشتییەکان ئاڵوگۆڕ بکەن
- بەرگری لە هێرشی ئەلیکترۆنی و شێواندن بکەن
- نەخشەی ڕاستەقینەی مەیدانی شەڕ دروستبکەن
وەشانە نوێیەکانی ئاواکس سیستەمی پەیوەندی تایبەتی وەک Link-16 بەکاردەهێنن کە بەشێوەیەکی تەواو کۆدکراو و دژە-شێواندن کاردەکەن.
جۆرەکانی فڕۆکەی ئاواکس لە جیهاندا
E-3 Sentry (ئەمریکا و ناتۆ)
A-50 Mainstay (ڕووسیا)
E-767 (ژاپۆن)
KJ-2000 (چین)
Saab 340 AEW&C (سویدی)
Embraer R-9 (بەڕازیل)
Embraer R-9 (بەڕازیل)
کاریگەری سەربازی و ستراتیژی
فڕۆکەی ئاواکس گۆڕانکارییەکی ڕیشەیی لە ستراتیژی سەربازی دروستکرد. پێش ئەم فڕۆکەیە، هێزەکان پشتیان بە تۆڕی ڕاداری زەمینی دەبەست کە بەهۆی سروشتی جوگرافیا سنووردار بوون. بەڵام ئاواکس ئەم سنوورداریانەی تێکشکاند و کۆنترۆڵی تەواوی ئاسمانی دابینکرد.
١. باڵادەستی ئاسمانی:
هێزێک کە خاوەنی فڕۆکەی ئاواکسە، دەتوانێت ڕووبەری ئاسمانی زۆر گەورە کۆنترۆڵ بکات و بە شێوەیەکی کاریگەر ڕێگا لە فڕۆکەکانی دوژمن بگرێت. ئەمەش یەکێکە لە گرنگترین فاکتەرەکانی سەرکەوتن لە شەڕدا.
٢. هەماهەنگی نێوەندی کۆنترۆڵ
٣. وێنەی مەیدانی شەڕ
٤. ڕێگرتن لە هێرشی لەناکاو
بەشداری لە شەڕەکاندا
فڕۆکەی ئاواکس لە چەندین شەڕ و ئۆپەراسیۆنی گرنگدا بەشداری کردووە:
شەڕی کەنداو (١٩٩١)
لە شەڕی کەنداودا، ٣٣ فڕۆکەی ئاواکسی ئەمریکی و هاوپەیمانان بەشدارییان کرد و زیاتر لە ٩٠٠ گەشتی سەربازییان ئەنجامدا. ئەم فڕۆکانە ڕۆڵێکی یەکلاکەرەوەیان بینی لە دەستنیشانکردنی فڕۆکەکانی عێراق و ڕێکخستنی هێرشەکانی هاوپەیمانان. ئەنجامەکەی ئەوە بوو کە هێزی ئاسمانی عێراق بە تەواوی لەناوچوو.
شەڕی بۆسنیا و کۆسۆڤۆ (١٩٩٥-١٩٩٩)
فڕۆکەکانی ئاواکسی ناتۆ لە ماوەی ئۆپەراسیۆنی Deliberate Force و Allied Force، چاودێری ئاسمانی بۆسنیا و کۆسۆڤۆیان کرد و ڕێکخستنی هێرشەکانیان کرد، کە بوونە هۆکاری سەرەکی سەرکەوتنی هاوپەیمانان.
شەڕی ئەفغانستان و عێراق (٢٠٠١-٢٠٠٣)
لە هەردوو شەڕی ئەفغانستان و عێراقدا، فڕۆکەکانی ئاواکس ڕۆڵێکی سەرەکییان بینی لە کۆنترۆڵکردنی ئاسمان و ڕێکخستنی هێرشەکانی هاوپەیمانان. بەتایبەتی لە عێراقدا، ئەم فڕۆکانە بەشێکی سەرەکی بوون لە ستراتیژی "شۆک و ترس" کە هێزی ئاسمانی عێراق بە تەواوی لەناوبرد.
لیبیا (٢٠١١)
لە کاتی ئۆپەراسیۆنی Unified Protector لە لیبیا، فڕۆکەکانی ئاواکسی ناتۆ ڕۆڵێکی گرنگیان بینی لە چاودێریکردنی ناوچەی "دژە-فڕین" و هەماهەنگکردنی هێرشەکان دژی هێزەکانی قەزافی.
تایبەتمەندییە تەکنیکییەکان
بۆ تێگەیشتنی قووڵتر لە تواناکانی فڕۆکەی ئاواکس، ئەمانە تایبەتمەندییەکانی فڕۆکەی E-3 Sentry (نموونەی ئەمریکی):
- پلاتفۆرم: بۆینگ ٧٠٧-٣٢٠B
- درێژی: ٤٦.٦ مەتر
- پانی باڵەکان: ٤٤.٤ مەتر
- بەرزی: ١٢.٦ مەتر
- کێش: ١٥٢,٠٠٠ کیلۆگرام (کاتێک پڕ لە سووتەمەنییە)
- هێزی بزوێنەر: چوار بزوێنەری Pratt & Whitney TF33-PW-100A
- خێرایی کرووز: ٨٥٠ کم/کاتژمێر
- بەرزی فڕین: ٩,١٥٠ مەتر (٣٠,٠٠٠ پێ)
- ماوەی فڕین: نزیکەی ١١ کاتژمێر بەبێ سووتەمەنی پڕکردنەوە، بەڵام بە سووتەمەنی پڕکردنەوە دەتوانێت چەندین ڕۆژ لە ئاسمان بمێنێتەوە
- مەودای چاودێری: زیاتر لە ٤٠٠ کیلۆمەتر بۆ فڕۆکەی بەرزایی بەرز و نزیکەی ٢٥٠ کیلۆمەتر بۆ فڕۆکەی بەرزایی نزم
- توانای دەستنیشانکردن: زیاتر لە ٦٠٠ ئامانج هاوکات
- تیمی کارکردن: ٤ فڕۆکەوان + ١٥-٣٠ ئەندامی تیمی چاودێری
ئایندەی فڕۆکەی ئاواکس
لەگەڵ پێشکەوتنی تەکنەلۆژیا، فڕۆکەی ئاواکسیش بەردەوامە لە پەرەسەندن. چەندین پرۆژەی نوێ لە ئەنجامداندان
E-7 Wedgetail:
بەریتانیا و ئەمریکا بڕیاریانداوە فڕۆکەی E-7 Wedgetail بکڕن کە لەسەر بنەمای بۆینگ ٧٣٧ دروستکراوە و دەبێتە جێگرەوەی E-3. ئەم فڕۆکەیە ڕادارێکی تازەتری Multi-role Electronically Scanned Array (MESA) بەکاردەهێنێت کە تواناکانی زۆر باشترن.
تەکنەلۆژیای ژیری دەستکرد:
نەوەی داهاتووی فڕۆکەی ئاواکس لەوانەیە تەکنەلۆژیای هوشی دەستکرد بەکاربهێنێت بۆ شیکردنەوەی داتا و دەستنیشانکردنی ئامانج بە شێوەیەکی خۆکار. ئەمەش دەبێتە هۆی کەمکردنەوەی پێویستی بە تیمی گەورەی کارکردن و باشترکردنی وردی دەستنیشانکردن.
ئاواکسی بێ فڕۆکەوان:
چەندین وڵات لێکۆڵینەوە دەکەن لە دروستکردنی فڕۆکەی ئاواکسی بێ فڕۆکەوان کە ماوەیەکی درێژتر لە ئاسمان دەمێنێتەوە و مەترسی کەمتر دەبێت لەسەر گیانی مرۆڤەکان. پرۆژەی MQ-4C Triton لە ئەمریکا و Global Hawk لە ناتۆ دوو نموونەی سەرەتایی ئەم سیستەمانەن.
سیستەمی دژ بە شاردنەوە (Anti-stealth):
لەگەڵ پەرەسەندنی تەکنەلۆژیای شاردنەوە (Stealth)، فڕۆکەی ئاواکسیش پێویستی بە پێشکەوتنی تەکنەلۆژیای ڕادار هەیە. چەندین پرۆژە لە ئارادان بۆ دروستکردنی ڕاداری پێشکەوتوو کە دەتوانن فڕۆکەی شاردراوە دەستنیشان بکەن.
لاوازییەکان
سەرەڕای تواناکانی، فڕۆکەی ئاواکس چەند لاوازییەکی هەیە:
١. قەبارەی گەورە و مەودای دیار
بەهۆی قەبارەی گەورە و ڕاداری دیارەوە، فڕۆکەی ئاواکس زۆر بە ئاسانی دەستنیشان دەکرێت. بۆیە پێویستی بە فڕۆکەی شەڕکەر هەیە بۆ پاراستنی.
٢. تێچووی بەرز
بەرهەمهێنان و بەکارهێنانی فڕۆکەی ئاواکس زۆر گرانە. نرخی یەک فڕۆکەی E-3 Sentry نزیکەی ٢٧٠ ملیۆن دۆلارە، جگە لە تێچووی بەکارهێنان کە ساڵانە دەیان ملیۆن دۆلارە.
٣. مەترسی مووشەکی دوورمەودا
پێشکەوتنی مووشەکی دوورمەودا وەک S-400 ڕووسی و HQ-9 چینی، فڕۆکەی ئاواکس دەخاتە مەترسییەوە. ئەم مووشەکانە دەتوانن ئاواکس لە دوورییەکی زۆر دوورەوە دەستنیشان بکەن.
٤. سیستەمی شێواندنی ئەلیکترۆنی
تەکنەلۆژیای نوێی شێواندنی ئەلیکترۆنی دەتوانێت کاریگەری نەرێنی لەسەر کارکردنی ڕاداری ئاواکس دروست بکات.
ئەنجامگیری
فڕۆکەی ئاواکس بەردەوامە لە گێڕانی ڕۆڵێکی یەکلاکەرەوە لە ستراتیژی سەربازی مۆدێرن. تواناکانی لە چاودێریکردن، هەماهەنگیکردن، و کۆنترۆڵکردنی ئاسمان، وڵاتانی خاوەنی بە ئاستێکی باڵا دەگەیەنن کە کەم وڵات دەتوانن بەرامبەری ڕابوەستن.
سەرچاوەکان
27 بینین
