ناوه‌ڕۆك
ناساندن
بومەلەرزە لە تایوان ٢٠٢٤ (بە ئینگلیزی: Earthquake in Taiwan 2024، بە عەرەبی: زلزال في تايوان ٢٠٢٤) لە ٣ـی نیسانی ٢٠٢٤ کاتژمێر ٧:٥٨ خولەک بومەلەرزەیەک بە گوڕی ٧.٤ بە قوڵایی ١٨ کیلۆمەتر لە باشووری ڕۆژاوای شاری هوالیەن لە ناوچەی هوالین لە تایوان ڕوویدا. بەهۆی بومەلەرزەکەوە ١٣ کەس گیانیان لەدەست دا و زیاتر لە ١١٠٠ کەسیش برینداربوون. ئەم بومەلەرزەیە بە گەورەترین بومەلەرزە لە تایوان دانرا
ڕووداوەکە
بەڕێوەبەرایەتی کەشوهەوای ناوەندی تایوان (CWA) پێوانەی بومەلەرزە ناوخۆییەکانی کرد بە پێوەری ٧.٢، لە کاتێکدا لێکۆڵینەوەی جیۆلۆجی ویلایەتە یەکگرتووەکان (USGS) بومەلەرزەکەی بەگوڕی ٧.٤ دانا. بە لایەنی کەمەوە ٦٨١ بومەلەرزەی یەک لەدوای یەک تر تۆمارکراوە دوای بومەلەرزەکە. بومەلەرزەیەکی دوای بومەلەرزە گەورەکە بە گوڕی ٦.٤ لە کاتژمێر ٠٠:١١ خولەک ڕوویدا، بەدوای ئەویشدا بومەلەرزەیەکی تر ڕویدا بە گوڕی ٥.٧ لە کاتژمێر ٠٠:٣٥، پاشان بە گوڕی ٥.٥ لە کاتژمێر ٠٠:٤٣ وبە گوڕی ٥.٧ لە کاتژمێر ٠٠:٤٦ دانەیەکی تر. بومەلەرزەی سەرەکی بەهێزترین بومەلەرزە بوو لە تایوان.
بومەلەرزەکە زۆرترین چڕی بومەلەرزەی CWAـی هەبوو لە شاری هوالین و ٥ لە تایپی. لە وڵاتی چین هەست بە لەرزین کرا لە شانگهای، سوزۆ، شێنزێن، گوانگژۆ، شانتوو و بەشێک لە فوجیان، ژجیانگ و پارێزگاکانی جیانگسو. ھەروەھا ھەستی پێکرا لە ھۆنگ کۆنگ و لە دوورگەی یۆناگونی لە ژاپۆن. بەڕێوەبەرایەتی بومەلەرزەی چین (PRC) مەزەندەی ئەوە دەکات کە بومەلەرزەکە لە ٣٥ چرکە زیاتر نەبوبێت.
ڕووداوی تسۆنامی
تسۆنامییەکی ٠.٥ مەتر (١ پێ ٨ ئینج) لە چێنگۆنگ لە تایتۆنگ تۆمارکرا، لە کاتێکدا شەپۆلێکی ٨٢ سانتیمەتری (٣٢ ئینج) لە بەندەری ووشی تۆمارکرا. چین هۆشداری دا لە ئەگەری شەپۆلی ناوخۆیی کە لەوانەیە زیانێکی گەورە بگەیەنێت بە ناوچە کەناراوییەکان. لە فلیپین فەرمانی چۆڵکردن درا لەلایەن ئەنجوومەنی نیشتمانی بۆ کەمکردنەوەی مەترسی کارەسات و بەڕێوەبردن لە پارێزگاکانی باتان و کاگایان و ئیزابێلا و ئیلۆکۆس نۆرت دوای ئاگادارکردنەوەیەک لەلایەن پەیمانگای فلیپین بۆ زانستی گڕکانناسی و زەویناسی (PHIVOLCS). ئاگادارکردنەوەیەک بۆ ٢٣ پارێزگا دەرچوو بۆ شەپۆلی بەرزی تسۆنامی کە درێژییەکەی ٣ مەتر (٩.٨ پێ) بوو، لە کاتژمێر ١٠:٠٣ سەنتەری ئاگادارکردنەوەی تسۆنامی پاسیفیک ڕایگەیاند هەڕەشەی تسۆنامی بە شێوەیەکی زۆر لاواز بووە ئەمەش وای کرد ئاگادارکردنەوەی تسۆنامی هەڵبوەشێندرێتەوە.
ئاژانسی کەشناسی ژاپۆن ئاگادارکردنەوەیەکی تسۆنامی بۆ پارێزگای ئۆکیناوا بڵاوکردەوە و چاوەڕوان دەکرا شەپۆلەکانی ٣ مەتر (٩.٨ پێ) بەرزبێتەوە، کە دواتر نزمکرایەوە بۆ ئاگادارکردنەوەی تسۆنامی. شەپۆلێکی ٣٠ سانتیمەتر (١٢ ئینج) لە یۆناگونی تێبینی کرا نزیکەی ١٥ خولەک دوای بوومەلەرزەکە. ئاگادارکردنەوەی تسۆنامی یەکەم ئاگادارکردنەوە بوو کە لە پارێزگای ئۆکیناوا بڵاوبکرێتەوە لەوەتەی بومەلەرزەکەی تۆهۆکۆ و تسۆنامی لە ساڵی ٢٠١١ ڕوویداوە، لە کاتێکدا تسۆنامی یەکەم بومەلەرزە بوو کە لە ساڵی ١٩٩٨ـەوە لە ناوچەکە ڕوویدا. ئەم ئاگادارکردنەوانە بوونە هۆی ڕاگرتنی گەشتەکان لە پارێزگای ئۆکیناوا و کاگۆشیما فڕۆکەخانەی نەهوا و فڕۆکەخانەی مییاکۆ چۆڵکرا.
کاریگەری
- ١٣ حاڵەتی گیان لەدەستدان ڕاگەیەندران، لەگەڵ کۆی گشتی ١١٤٥ کەس برینداربوون شەش کەس وەک ونبوون تۆمارکراون. ئاژانسی ئاگرکوژێنەوەی نیشتمانی لانیکەم ١،١٥١ ڕووداوی پەیوەندیدار بە بومەلەرزەکەی تۆمارکردووە.
- ڕووداوەکانی مردن لە بوومەلەرزەکەدا بریتی بوون لە چوار کەس لە پارکی نەتەوەیی تارۆکۆ، لەنێویاندا سێ گەشتیار کە لە بەردێکدا گیریان خواردبوو. کەسێکی تر گیانی لەدەستدا کاتێک بەردێک لە تونێلی داینگشوی بە درێژایی ڕێگاکە کەوتە خوارەوە ئۆتۆمبێلێکی تێکشکاند. هەروەها کەسێک گیانی لەدەستدا بەهۆی بەردێکەوە کە کەوتە خوارەوە لە پارکی تونێلی هوید بە درێژایی ڕێگای خێرای سووا.
- سیستەمی ئاگادارکردنەوەی بومەلەرزەی تایوان ئاگادارکردنەوەی پێشوەختەی بوومەلەرزەکەی ناردبوو، بە پێچەوانەی حاڵەتەکانی پێشوو. دواتر دەسەڵاتداران ڕایانگەیاند کە سەرەتا بومەلەرزەکەیان بە پێوەری بچووکتر خەمڵاندووەکە لە نێوان ٦.٢ بۆ ٦.٨ بووە. دواتر ناوەندی بومەلەرزەزانی CWA ڕوونیکردەوە کە دوو ئاگادارکردنەوەی ناردووە کە ناوچەی ڕاستەوخۆی ناوەندەکە و هەروەها بەشێک لە باشوور و ناوەڕاستی تایوان دەگرێتەوە.
- شەش سەد کەس لە پارکی نەتەوەیی تارۆکۆ گیریان خواردبوو، دوازدە گەشتیار لە پارکەکە، لەنێویاندا دوو هاوڵاتی کەنەدی، لە ڕێگایەکدا گیریان خوارد لە کاتێکدا ٤٠ کەسی تر بریندار بوون.
- هەروەها برینداربوون لە سەرانسەری شاری هوالیەن، یلان، تایپی، شاری تایپی نوێ، کیلونگ، تایچونگ و تاویان بەهۆی کەوتنە خوارەوە یان تەنە ڕووخاوەکانەوە ڕاگەیەندرا.
- شەست کەس لەناو تونێلی جینوێن گیریان خواردبوو بە درێژایی ڕێگای خێرای سووا، لە کاتێکدا ٥٠ کارمەندی هۆتێلی سیلکس پلەیس تارۆکۆ کە بە چوار مینی پاس گەشتیان دەکرد گیریان خواردبوو دوای ئەوەی هیچ کامیان لە ڕێگەی تەلەفۆنەوە پەیوەندییان پێوە نەکرا.
- بەڕێوەبەرایەتی هۆتێلەکە دواتر ڕایگەیاند کە کارمەندەکان سەلامەتن، ئاماژە بەوە دەکات کە سێ کارمەند بە پێ گەیشتوونەتە ئوتێلەکە. کارمەندێکی ڕزگارکراو دواتر ڕایگەیاند کە کاروانەکەیان لە تونێلێکدا گیری خواردووە بەهۆی بەردێکەوە.
- ناوەندی ئۆپەراسیۆنی فریاکەوتنی ڕایگەیاند کە بەلایەنی کەمەوە ٢٤٩٨ حاڵەتی زیان گەیاندن لە سەرانسەری وڵاتدا دوای بوومەلەرزەکە تۆمارکراوە، لەگەڵ ١١٤٠ حاڵەت لە تایپی، ٤٩٧ حاڵەت لە نیو تایپی و ٣٦٦ حاڵەت لە ناوچەی هوالیەن. بە لایەنی کەمەوە ٧٨٠ بینا و ٣٥ ژێرخانی ڕێگاوبان بەهۆی بومەلەرزەکەوە زیانیان بەرکەوتووە. لە ٢٨ بینا کە ڕاپۆرتیان لەسەر کراوە، ١٧ لەوانە لە هوالیەن تۆمارکراوە، لە کاتێکدا ١١ بیناکەی تر لە یلان و نیو تایپی و کیلونگ تۆمارکراون. لە شاری هوالین، دوو خانوو، بینایەکی نۆ نهۆمی یورانۆس و چێشتخانەیەک ڕووخا و خەڵکێکی زۆری لەناوەوە گیریان خوارد. کەسێک بە مردوویی دۆزرایەوە لە کاتێکدا ٢٢ کەسی تر دواتر لە باڵەخانەی ئورانۆس ڕزگارکران، هەروەها قوتابخانەی ئامادەیی کچانی نەتەوەیی هوالین زیانی زۆری بەرکەوت.
- شەش فڕۆکەی جەنگی ئێف-١٦ـی هێزی ئاسمانی کۆماری چین لە بنکەیەکی ئاسمانی لە هوالیەن زیانیان بەرکەوت وەزارەتی پەروەردە ڕایگەیاند کە ٤٣٤ قوتابخانە زیانیان بەرکەوتووە بەهۆی بومەلەرزەکەوە.
- وەزارەتی کشتوکاڵ زیانە کشتوکاڵییەکانی بومەلەرزەکەی بە ٧٦٫٠٤ ملیۆن دۆلار خەمڵاندووە، جگە پارێزگای هوالین بە ٤٢٫٨٠ ملیۆن دۆلار هەژمار دەکرێت. هێڵەکانی شەمەندەفەر لە بەشێک لە ڕۆژهەڵاتی چین بەهۆی بومەلەرزەکەوە ڕاگیران.
