ناوه‌ڕۆك
ناساندن
برێگزیت یان برێکسیت (بە ئینگلیزی: Brexit، بە عەرەبی: بريكست) لە هەردوو وشەی (Britain- exit)ەوە هاتووە بە واتای چوونەدەرەوەی بەریتانیا دێت و ئاماژەیە بە کشانەوەی بەریتانیا لە یەکێتی ئەورووپا. بڕیاری کشانەوەکە دوای ئەوە هات لە گشتپرسیییەکەی ٢٣ی حوزەیرانی ٢٠١٦دا لە سەدا ٥٢ی دەنگدەرانی بەریتانیا جیابوونەوەیان لە یەکێتیی ئەورووپا هەڵبژارد. دوای ئەوەی لە مانگی ئازاری ٢٠١٧ بەریتانیا بەفەرمی داواکاری پێشکەش کرد بۆ کشانەوە، وردەکاری جیابوونەوەکە بۆ ماوەی زیاتر لە دوو ساڵ بابەتی دانوستانەکان بوو. ئەو کات تێرێزا مەی سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا بوو و دوای چەندین جار هەوڵدان نەیتوانی ڕەزامەندی پەرلەمانی وڵاتەکەی بەدەست بهێنێت دەربارەی ڕێکەوتننامەکەیان لەگەڵ یەکێتیی ئەورووپا، ئەمەش وایکرد لە مانگی تەممووزی ٢٠١٩ دەست لەکار بکێشێتەوە. لەکۆتاییدا جێبەجیکردنی برێگزیت کەوتە سەردەمی بۆریس جۆنسن و لە ساڵێک دواتردا بەدیهات کە دوای تێرێزا مەی بوو بە سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا. یەکێتیی ئەورووپا یەکێتییەکی سیاسی و ئابوورییە لە ٢٧ وڵاتی ئەورووپی ئەندام پێکهاتووە. یەکەم وڵات لە یەکێتییەکە کشایەوە شانشینی یەکگرتوو بوو کە لە ڕیفراندۆمێکدا لە ساڵی ٢٠١٦ بڕیاری چوونەدەرەوەی دا.
بڕیاری کشانەوە لە یەکێتیی ئەورووپا
لە ساڵی ٢٠١٣ سەرۆکوەزیرانی بەریتانیا دەیڤید کامیڕۆن لە وەڵامی پەرەسەندنی گومانی-یۆرۆ (هەڵوێستێکی ڕەخنەگرانەیە دەربارەی سیاسەتەکانی یەکێتیی ئەورووپا) لە ناو پارتی پارێزکارانەکەیدا، بۆ یەکەمجار بەڵێنیدا گشتپرسییەک ئەنجام بدات سەبارەت بەوەی ئایا بەریتانیا دەبێت لە یەکێتیی ئەورووپا بمێنێتەوە یان نا. تەنانەت پێش هەڵکشانی ژمارەی پەنابەرانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقا لە ساڵی ٢٠١٥دا، زۆرێک لە هاوڵاتیانی بەریتانیا ناڕازیبوون لەو ژمارە کۆچبەرانەی لە وڵاتانی دیکەی یەکێتیی ئەورووپاوە هاتبوونە ناو بەریتانیا لە ژێر ڕوناکیی سیاسەتی سنوورە کراوەکانی یەکێتیی ئەورووپا. پارتی سەربەخۆیی شانشینی یەکگرتوو کە پارتێکی نەتەوەپەرستە، بە سەرۆکایەتی نایجل فاراج ئەم هەستە دژە کۆچبەرەیان وەک هەلێک قۆستەوە و پشتیوانییەکی بەرچاویان لە هەڵبژاردندا بەدەستهێنا، ئەمەش لەسەر پشتی پارتی پارێزکاران بوو. هەروەها گومانخوازانی یۆرۆ نیگەرانییەکی دیکەیان هەبوو دەربارەی پاباندبوونە داراییەکان کە لە ئەنجامی وەڵامدانەوەی یەکێتیی ئەورووپا بۆ قەیرانی قەرزەکانی ناوچەی یۆرۆ و ڕزگارکردنی یۆنان لە ساڵی ٢٠٠٩ بۆ ٢٠١٢ هاتبووە ئاراوە. ئەوان ئەیانوت بەریتانیا زۆر دەستبەرداری سەروەری خۆی بووە. هەروەها بێزاربوون لەو ڕێسا و یاسا زیادانەی یەکێتیی ئەورووپا سەبارەت بە بەکاربەران، خاوەنکاران و ژینگە.
پارتی کرێکاران و لیبڕاڵ دیموکراتەکان بە گشتی لەگەڵ مانەوە لە یەکێتیی ئەورووپادا بوون و هێشتا زۆرێک لە ئەندامانی پارتی پارێزکاران، لە نێویاندا دەیڤید کامیڕۆن، پابەند بوون بە ئەندامێتی بەریتانیا بە مەرجێک دڵنیایی ئەنجامدانی چاکسازیی بدرێت لەلایەن هەموو ئەندامانی یەکێتییەکەوە. دوای ئەوەی لە هەڵبژاردنە گشتییەکانی ساڵی ٢٠١٥دا سەرکەوتنی بەدەستهێنا، کامیڕۆن خۆی ئامادەکرد کە بەڵێنەکەی جێبەجێ بکات و پێش ساڵی ٢٠١٧ گشتپرسییەک لەسەر ئەندامێتی یەکێتیی ئەورووپا ئەنجام بدات. سەرەتا هەوڵیدا یەکێتیی ئەورووپا قایل بکات بە سازشکردن لەسەر کۆمەڵێک داواکاری بۆ ئەوەی بەشێک لە نیگەرانییەکانی ئەو بەریتانییانە بڕەوێنێتەوە کە دەیانویست بچنە دەرەوەی یەکێتییەکە. دواتر لە شوباتی ٢٠١٦ سەرکردەکانی یەکێتیی ئەورووپا ڕێکەوتن لەسەر پابەند بوون بە ژمارەیەک لە داواکارییەکانی کامیڕۆن، گرنگترینییان ڕێگەدرا بە بەریتانیا یارمەتییەکانی بۆ کرێکارانی کۆچبەر لە چوار ساڵی سەرەتایان سنووردار بکات و ئەم ڕێوشوێنە بەردەست دەبوو بۆ ماوەی ٧ ساڵ. هەروەها دەبوو بەریتانیا لە پابەندبوونی "یەکێتیی هەمیشە نزیکتر" ببەخشرێت، ڕێگەی پێدەدرا پاوەند وەک دراوەکەی بپارێزێت و پارەی خەرجکراوی لە ڕزگارکردنی ناوچەی یۆرۆ بۆ دەگەڕێندرایەوە.
کامیڕۆن بەو ڕێکەوتنەی لە بەردەستیدا بوو، ڕیفراندۆمەکەی خستە مانگی حوزەیرانی ٢٠١٦ و هەر خۆشی ڕابەرایەتی هەڵمەتی "مانەوە"ی گرتە ئەستۆ. کامیڕۆن لە هەڵمەتەکەدا سەرنجی لەسەر ڕێکخراوێك بوو بە ناوی بەریتانیا بەهێزترە لەناو ئەورووپا و باسی سوودەکانی بەشداریکردن لە بازاڕی تاکەکەسی یەکێتیی ئەورووپا دەکرد. هەوڵەکانی بەرەی "جێهێشتن" کە لە ژێر ناوی هەڵمەتی ''دەنگبدە بە جێهێشتن" بەرێوە دەچوو، لەلایەن بۆریس جۆنسن سەرۆکی شارەوانی پێشووی لەندەن سەرپەرشتی دەکرا و بە شێوەیەکی بەرفراوان وەک ڕکابەری کامیڕۆن لە پارتی پارێزکاران دەبینرا. جۆنسن چەندین جار بانگەشەی ئەوەی کرد کە یەکێتیی ئەورووپا "لە هەموو دانپێدانانێکەوە گۆڕاوە" لەو بازاڕە هاوبەشەی کە بەریتانیا لە ساڵی ١٩٧٣دا پەیوەندی پێوەکردووە و لایەنگرانی بەرەی "جێهێشتن" گفتوگۆی ئەوەیان دەکرد کە ئەندامێتی یەکێتی ئەورووپا ڕێگری لە بەریتانیا دەکات دانوستان لەسەر گرێبەستە بازرگانییە سوودبەخشەکان بکات. هەردوو لایان سەبارەت بەو دەرئەنجامانەی کە لە ئەنجامی سەرکەوتنی نەیارەکانیانەوە دەهاتنە ئاراوە ڕاگەیاندنی تاریکی و مەرگەساتیان کرد و هەردوو لایەنیش بیروڕای پسپۆڕان و لێکۆڵینەوەکانیان ڕیز کردبوو کە پشتگیرییان لە دیدگاکانیان دەکرد.
ڕاپرسییە سەرەتاییەکانی سەرەوبەندی گشتپرسییەکە وایان دەردەخست کە هەردوولایەنی برێگزیت بە نزیکەیی یەکسان دابەشبووبن، بەڵام کاتێک دەنگەکان جیاکرانەوە نزیکەی سەدا ٥٢ی دەنگدەران دەرچوون و جێهێشتنی یەکێتیی ئەورووپایان هەڵبژاردبوو. دەیڤید کامیڕۆن دەستی لەکار کێشایەوە بۆ ئەوەی ڕێگە بە سەرۆک وەزیرانی داهاتوو بدات دانوستانەکان لەسەر جیابوونەوەی بەریتانیا بەڕێوە ببات. لە ڕاگەیاندنی دەستلەکارکێشانەوەیدا وتی: پێموانییە دروست بێت بۆ من هەوڵبدەم ئەو کاپتنە بم کە وڵاتەکەمان بەرەو شوێنی داهاتوو دەبات.
شکستی تێرێزا مەی لە برێگزیت
هەرچەندە وا دەردەکەوت بۆریس جۆنسن ئامادەبێت جێگەی کامیرۆن بگرێتەوە، بەڵام لەگەڵ گۆڕانی ڕووداوەکاندا تێرێزا مەی وەزیری ناوخۆی بەریتانیا لە تەممووزی ٢٠١٦دا بووە سەرۆکی پارتی پارێزکاران و سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا. سەرەڕای ئەوەی مەی دژی برێگزیت بوو، بەڵام لەکاتی دەستبەکاربوونی بەڵێنیدا ئەو کارە تەواو بکات. لە ٢٩ی ئازاری ٢٠١٧ بە فەرمی نامەیەکی ٦ لاپەڕەیی پێشکەش بە سەرۆکی ئەنجومەنی ئەورووپا دۆناڵد تاسک کرد، ئەویش بە پشت بەستن بە ماددەی ٥٠ی پەیمانی لیسبۆن دەرگای دانوستانی بۆ ماوەی ٢ ساڵ لە نێوان بەریتانیا و یەکێتی ئەورووپا کردەوە.
لە هەوڵی دەستەبەرکردنی زۆرینەی پەرلەمان بۆ پشتگیری کردن لە دیدگای خۆی دەربارەی برێگزیت تێرێزا مەی داوای هەڵبژاردنێکی پێشوەختەی کرد لە مانگی حوزەیرانی ٢٠١٧دا. بەڵام لە جیاتی زیادکردنی پشتیوانی دەرکەوت پارتەکەی بە نزیکەیی زۆرینەی پەرلەمانی لەدەست داوە و وابەستەی پاڵپشتی "دڵنیایی و دابینکردن" بوو لەلایەن پارتی یەکێتی دیموکراتی ئێرلەندای باکوورەوە. ئامانجی مەی لە گەیشتن بە رێبازێکی یەکگرتوو بۆ دانوستانەکانی برێگزیتی حکومەتەکەی ئاڵۆزتر بوو بەهۆی ئەو ناکۆکییە بەرفراوانەی کە لەناو پارتی پارێزکاراندا بەردەوام بوو هەم لەسەر وردەکارییەکانی پێشنیاری بەریتانیا بۆ جیابوونەوە وهەروەها لەسەر پرسە فراوانەکانی پەیوەست بەو بابەتە.
لە کانوونی یەکەمی ٢٠١٧دا سەرکردەکانی وڵاتانی دیکەی ئەندامی یەکێتی ئەوروپا بە فەرمی ڕێککەوتن لەسەر مەرجەکانی ڕێککەوتنی کشانەوە (پلانی چێکەرز) کە مەی بانگەشەی ئەوەی کردبوو گوایە "گەیەندراوە بە خەڵکی بەریتانیا" و شانشینی یەکگرتووی خستووەتە سەر "رێڕەوێک بۆ داهاتوویەکی خۆشگوزەران". بەپێی ئەو پلانە بەریتانیا بڕیار بوو پابەندییە داراییە درێژخایەنەکانی خۆی بە پێدانی نزیکەی ٥٠ ملیار دۆلار بە یەکێتی ئەوروپا جێبەجێ بکات. جێهێشتنی بەریتانیا بۆ ٢٩ی ئازاری ٢٠١٩ دیاریکرابوو، بەڵام بەپێی ڕێککەوتنەکە، بەریتانیا بەردەوام دەبێت لە پابەندبوون بە یاسا و ڕێساکانی یەکێتی ئەورووپا لانیکەم تا کانوونی دووەمی ٢٠٢٠ لەکاتێکدا دانوستانەکان لەسەر وردەکارییەکانی پەیوەندییە درێژخایەنەکانی نێوان یەکێتی ئەورووپا و بەریتانیا بەردەوام دەبوون.
ئەم ڕێککەوتنە کە بڕیار بوو لە مانگی کانوونی دووەمدا لەلایەن ئەنجومەنی هاوبەشەوە گفتوگۆی لەسەر بکرێت، هێشتا ڕووبەڕووی دژایەتییەکی توند بووەوە لە پەرلەمان، نەک تەنها لەلایەن پارتی کرێکاران، لیبراڵ دیموکراتەکان، پارتی نیشتمانی سکۆتلەندا، پلاید کامری و پارتی یەکێتیی دیموکرات بەڵکو لەلایەن زۆرێک لە پارێزکارانیشەوە. لەم نێوەندەدا، بانگەوازێک بۆ ئەنجامدانی ڕیفراندۆمی نوێ سەبارەت بە برێگزیت خەریک بوو جێگەی خۆی بگرێت، بەڵام مەی بە توندی ڕەتیکردەوە ئەو بژاردەیە لەبەرچاو بگرێت، ئەمەش بە ڕەچاوکردنی ئەوەی کە گەلی بەریتانیا پێشتر ویستی خۆیان دەربڕیوە. بەربەستی سەرەکی بۆ زۆرێک لە نەیارانی ڕێککەوتنەکە پلانی پشتیوانیی ئێرلەندای باکوور بوو، کە هەوڵیدا ڕۆحی ڕێککەوتنی مێژوویی نێوان ئێرلەندا و شانشینی یەکگرتوو بپارێزێت بە هێشتنەوەی سنوورێکی کراوە لە نێوان ئێرلەندای باکوور و کۆماری ئێرلەندای ئەندامی یەکێتی ئەوروپا دوای برێگزیت. پلانی پشتیوانیەکە داواکار بوو کە ڕێککەوتنێکی گومرگی یاسایی پابەندکەر لە نێوان یەکێتی ئەوروپا و ئێرلەندای باکووردا بچێتە بواری جێبەجێکردنەوە، ئەگەر بەریتانیا و یەکێتی ئەورووپا تا مانگی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠ نەگەنە ڕێککەوتنێکی درێژخایەن.
نەیارانی ئەم پلانە نیگەران بوون لەوەی کە ئەگەری دامەزراندنی سنوورێکی گومرگی بە شێوەیەکی کاریگەر لە دەریای ئێرلەندا دروستکردووە بە دانانی بەربەستی ڕێکخراو لە نێوان ئێرلەندای باکوور و باقی بەریتانیا. ئەم پرسە لە هەفتەی یەکەمی مانگی کانوونی دووەمدا سەریهەڵدا، کاتێک حکومەت ناچار بوو ئامۆژگارییە یاساییەکانی داواکاری گشتی جێفری کۆکس بۆ حکومەت سەبارەت بە ڕێککەوتنی برێگزیت بە تەواوی بڵاوبکاتەوە. بە بۆچوونی کۆکس، بەبێ ڕێککەوتن لە نێوان بەریتانیا و یەکێتی ئەوروپا، مەرجەکانی پلانی پشتیوانیی دەتوانێت "بۆ ماوەیەکی نادیار" بەردەوام بێت و بەریتانیا بە شێوەیەکی یاسایی ڕێگری لێدەکرێت لە کۆتاییهێنان بە ڕێککەوتنەکە بەبێ ڕەزامەندی یەکێتی ئەوروپا.
ئەم پرسە مشتومڕاوییە گەورەیە دەرکەوت، لەو کاتەی ئەنجومەنی هاوبەش پێنج ڕۆژ تاوتوێی ڕێککەوتنی برێگزیتی بەڕێوەدەبرد و بەدوایدا دەنگ دەدرا لەسەری لە ١١ی کانوونی دووەمدا. پاش ڕەتکردنەوەی ڕێکەوتنەکە لەلایەن ئەنجومەنەکەوە، لە دەی کانوونی دووەم دوای سێ ڕۆژ مەی تاوتوێی پەرلەمانی وەستاند و بڕیاریدا دەنگدانەکە دوابخەن، بەڵێنی دا دڵنیایی نوێ لە یەکێتی ئەوروپا سەبارەت بە پلانی پشتیوانیی وەربگرێت. ئۆپۆزسیۆن وەڵامی دایەوە و هەڕەشەی ڕاگرتنی دەنگی "متمانە و پاڵپشتیی" کرد و داوای هەڵبژاردنی پێشوەختەی کرد، بەڵام هەڕەشەیەکی دەستبەجێتر بۆ سەر وەشانی برێگزیتی مەی کاتێک هات کە فراکسیۆنێکی توندڕەوی برێگزیت لەناو پارتی پارێزکاراندا دوای کرد سەرۆکایەتی مەی لە پارتەکەیاندا بخرێتە دەنگدانەوە. پێویستی بە دەنگی ١٥٩ پەرلەمانتار بوو بۆ ئەوەی وەک سەرکردە بمێنێتەوە، مەی ٢٠٠ دەنگی بەدەستهێنا و بەپێی یاساکانی پارتی پارێزکاران هیچ کەسێک نەیتوانی بۆ ساڵێکی دیکە وەک سەرۆکی پارتەکە ڕکابەرایەتی بکرێت.
تا زیاتر بە هەڵپەسێردراوی مابوویەوە، بابەتی برێگزیت زیاتر بوو بە پرسی دیاریکەری سیاسەتی بەریتانیا. بەهۆی ئەوەی بۆچوونەکان لەسەر وەشانی برێگزیتی تێرێزا مەی و برێگزیت بەگشتی هێڵە ئایدیۆلۆژییەکان دەبڕن، هەردوو پارتی کرێکاران و پارێزکاران بە ململانێی نێوخۆیانەوە سەرقاڵبوون. لە پێناو کۆکردنەوەی پشتیوانی زیاتر لە پەرلەمان لەمەڕ پلانە هەڵەچن کراوەکەی بۆ برێگزیت، مەی بەڵێنی نوێی هاوکاری دەربارەی پلانی پشتیوانیی لەلایەن سەرکردەکانی یەکێتی ئەوروپا مسۆگەر کرد. ڕێککەوتن لەسەر "ئامرازێکی هاوبەشی یاسایی پابەندکەر" کرا کە بەپێی ئەو ڕێککەوتنە بەریتانیا دەیتوانی "ناکۆکییەکی فەرمی" لەگەڵ یەکێتی ئەوروپا دەستپێبکات ئەگەر یەکێتی ئەوروپا هەوڵی ئەوە بدات بەریتانیا بە پلانی پشتیوانییەوە بۆ ماوەیەکی نادیار ببەستێتەوە. "بەیاننامەیەکی هاوبەش"ی دیکە بەریتانیا و یەکێتی ئەوروپای پابەند دەکرد بە گەیشتن بە جێگرەوەیەک بۆ پلانی پشتیوانیی تا مانگی کانوونی دووەمی ٢٠٢٠.
جگە لەوەش "بەیاننامەیەکی تاکلایەنە" لەلایەن حکومەتی مەیەوە جەختی لەوە کردەوە کە هیچ شتێک نییە ڕێگری بکات لە بەریتانیا لە وازهێنان لە پلانی پشتیوانییەکە ئەگەر دانوستان لەسەری بکرێت بۆ ڕێکخستنێکی جێگرەوە لەگەڵ یەکێتی ئەوروپا بەبێ هەبوونی ئەگەری چارەسەرکردن. بەپێی وتەی داواکاری گشتی کۆکس، دڵنیاییە نوێیەکان مەترسییەکانی سنوورداربوونی بەریتانیا بۆ ماوەیەکی نادیار بەهۆی ڕێککەوتنی پلانی پشتیوانییەوە کەمکردەوە، بەڵام لە بنەڕەتدا گۆڕانکارییان لە دۆخی یاسایی ڕێککەوتنەکەدا نەکرد. لە ١٢ی ئازاردا ئەنجومەنی هاوبەش جارێکی دیکە پلانەکەی مەی ڕەتکردەوە، و ڕۆژی دواتر دەنگی لە دژی برێگزیتی بێ ڕێککەوتن دا- واتە یەکێتی ئەوروپا بەبێ ڕێککەوتن لە شوێنی خۆیدا بەجێبهێڵێت. لە ١٤ی ئازاردا مەی بەزەحمەت لە دەنگدانێک ڕزگاری بوو کە کۆنترۆڵی برێگزیتی لێ بدزرێت و بیداتە پەرلەمان. لە ٢٠ی ئازاردا داوای لە یەکێتی ئەوروپا کرد وادەی جیابوونەوەی بەریتانیا بۆ ٣٠ی حوزەیران درێژبکاتەوە. یەکێتی ئەوروپا وەڵامی دایەوە و وادەی برێگزیتی تا ٢٢ی ئایار دواخست بەڵام تەنها ئەگەر پەرلەمان پلانی کشانەوەی مەی تا هەفتەی ٢٤ی ئازار قبوڵکردبێت.
لەم نێوەندەدا، لە ٢٣ی ئازاردا سەدان هەزار خۆپیشاندەر شەقامەکانی لەندەنیان پڕکرد و خوازیاری ئەنجامدانی ڕیفراندۆمێکی دیکەی برێگزیت بوون. لە ٢٥ی ئازاردا ئەنجومەنی هاوبەش دەنگیدا بۆ ئەوەی کۆنترۆڵی کارنامەی پەرلەمان لە حکومەت وەربگرێت بۆ ئەوەی "دەنگی ئاماژەیی" لەسەر پێشنیازە جێگرەوەکان بۆ پلانەکەی مەی ئەنجام بدرێت. هەشت لەو پێشنیازانە لە ٢٧ی ئازاردا دەنگیان لەسەر درا، هیچ کامیان پشتگیری زۆرینەیان بەدەست نەهێنا، هەرچەندە پلانێک کە هەوڵی دروستکردنی "یەکێتییەکی گومرگی هەمیشەیی و گشتگیر لە سەرتاسەری بەریتانیا لەگەڵ یەکێتی ئەورووپا" دەدا شەش دەنگی سەرکەوتنی لەگەڵ بوو. هەر لەو ڕۆژەدا مەی ڕایگەیاند کە ئەگەر ئەنجومەنی هاوبەش پلانەکەی پەسەند بکات، دەست لە پۆستی سەرۆکی پارتەکە و سەرۆکوەزیران دەکێشێتەوە. لە ٢٩ی ئازاردا جۆن بێرکۆ سەرۆکی ئەنجومەنی نوێنەران پەنای بۆ یاسایەکی بەڕێکەر برد کە دەنگی ئەو ڕۆژەی سنووردار کرد بۆ بەشی ڕێککەوتنی کشانەوە لە پلانەکەی مەی (بەم شێوەیە ئەو "بەیاننامەی سیاسی"یەی بەدەر کرد کە پەیوەندی درێژخایەنی بەریتانیا و یەکێتی ئەورووپای خستەڕوو). ئەمجارە دەنگدان لە دەنگەکانی پێشوو نزیکتر بوو بەڵام هێشتا پلانەکە شکستیهێنا.
کات لەبەردەستدا نەمابوو. تا ١٢ی نیسان بەریتانیا دەبوو بڕیار بدات کە ئایا لەو ڕۆژەدا بەبێ ڕێککەوتن لە یەکێتی ئەورووپا دەچێتە دەرەوە یان داوای دواکەوتنی زیاتر بکات کە پێویست بێت بەشداری لە هەڵبژاردنەکانی پەرلەمانی ئەورووپادا بکات. مەی داوای لە یەکێتی ئەوروپا کرد کە وادەی برێگزیت تا ٣٠ی حوزەیران درێژ بکاتەوە و لە ١١ی نیساندا ئەنجومەنی ئەوروپا "درێژکردنەوەی نەرم و نیان"ی بە بەریتانیا تا ٣١ی تشرینی یەکەم بەخشی. دوای ئەوەی نەیتوانی پشتگیرییەکی پێویست لەلایەن پارێزکاران بۆ پلانەکەی بۆ برێگزیت بەدەستبهێنێت، مەی لەگەڵ سەرکردەکانی پارتی کرێکاران سەبارەت بە ئەگەری سازشکردن چووە گفتوگۆوە، بەڵام ئەم هەوڵانەش بەبێ ئەنجام مانەوە. مەی پێشنیاری وەشانێکی نوێی پلانەکەی کرد کە پەیوەندییەکی کاتی گومرگی لەگەڵ یەکێتی ئەورووپا و بەڵێندان بە ئەنجامدانی دەنگدانی پەرلەمانی سەبارەت بەوەی ئایا پێویستە ڕیفراندۆمێکی دیکە سەبارەت بە برێگزیت ئەنجام بدرێت یان نا. کابینەکەی لێی هەڵگەڕانەوە و لە ٢٤ی ئایاردا ڕایگەیاند کە ٢ مانگ دواتر و لە ٧ی حوزەیرانی ٢٠١٩ دەست لە پۆستی سەرۆکی پارتەکە دەکێشێتەوە بەڵام وەک سەرۆک وەزیرانی چاودێر دەمێنێتەوە تاوەکو پارێزکاران کەسێک بۆ جێگەکەی هەڵدەبژێرن.
بەئەنجام گەیشتنی برێگزیت لەلایەن بۆریس جۆنسنەوە
جێنشینی مەی وەک سەرۆکی پارتەکە و سەرۆکوەزیران، بۆریس جۆنسۆن، بەڵێنیدا بەبێ ڕێکەوتنی دەرچوون بەریتانیا لە یەکێتی ئەوروپا دووربخاتەوە ئەگەر ئەو ڕێککەوتنەی مەی دانوستانەکانی لەسەر کردبوو بە شێوەیەک کە ئەو ڕەزامەندی لەسەر نەبێت نەگۆڕدرێت، بەڵام ڕووبەڕووی دژایەتییەکی بەرفراوان بووەوە (تەنانەت لەنێو پارێزکارانیشدا) بۆ داکۆکیکردنی لە برێگزیتی بێ ڕێککەوتن. لە سەرەتای مانگی ئەیلوولدا دەنگدانێکی ئەنجومەنی هاوبەش سەرۆکوەزیرانی نوێی ناچارکرد داوای دواخستنی کشانەوەی بەریتانیا لە یەکێتی ئەورووپا بکات تا ٣١ی ١ی ٢٠٢٠، سەرەڕای ئەوەی لە ٢٢ی تشرینی یەکەمدا ئەنجوومەنی نوێنەران ئەو ڕێککەوتنەی پەسەندکرد کە جۆنسۆن دانوستانی لەسەر کردبوو، کە جێگەی پلانی پشتیوانیی لەژێر ناوی پرۆتۆکۆڵی ئێرلەندای باکووردا گرتەوە، ئەم پڕۆتۆکۆڵە ئێرلەندای باکوور بۆ ماوەی لانیکەم چوار ساڵ لە کۆتایی قۆناغی گواستنەوەوە هاوتەریب لەگەڵ یەکێتی ئەورووپادا دەهێڵێتەوە.
لە هەوڵی دەستەبەرکردنی زۆرینەی پەرلەمان بۆ پشتگیری کردن لە دیدگای خۆی دەربارەی برێگزیت، جۆنسن چەندین جار هەوڵیدا و شکستی هێنا کە بانگەوازی هەڵبژاردنێکی خێرا بکات. لەبەر ئەوەی هەڵبژاردنەکە دەکەوتە دەرەوەی ئەو پێنج ساڵەی کە یاسای ماوەی دیاریکراوی پەرلەمان دیاریی کردووە، جۆنسۆن پێویستی بە پشتیوانی ئۆپۆزسیۆن بوو بۆ بەدەستهێنانی ڕەزامەندی دوو لەسەر سێی ئەنجومەنی هاوبەش کە پێویست بوو بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنەکە. لە کۆتاییدا دوای ئەوەی ئەگەری بێ ڕێککەوتنی برێگزیت ڕێگری لێکرا، کۆربین سەرۆکی پارتی کرێکاران ڕەزامەندی دەربڕی کە جارێکی دیکە ڕێگە بە دەنگدەرانی بەریتانیا بدات چارەنووسی برێگزیت یەکلایی بکەنەوە. لە هەڵبژاردنەکەدا کە لە ١٢ی کانوونی دووەمی ٢٠١٩ بەڕێوەچوو، پارتی پارێزکاران یەکلاکەرەوەترین سەرکەوتنی خۆیان لە ساڵی ١٩٨٧ەوە تۆمارکرد و ٤٨ کورسییان زیادکرد بۆ ئەوەی زۆرینەی پتەوی پەرلەمانی بە ٣٦٥ کورسی مسۆگەر بکات و زەمینەسازی بۆ بەدیهێنانی وەشانی برێگزیتی جۆنسن دانا. کاتژمێر ١١:٠٠ی شەو بە کاتی لەندەن لە ٣١ی کانوونی یەکەم، بەریتانیا بە فەرمی لە یەکێتی ئەورووپا کشایەوە. ئازادی کارکردن و جوڵەکردن بە ئازادی لە نێوان بەریتانیا و یەکێتی ئەورووپا بوو بە بەشێک لە ڕابردوو.
