ناوه‌ڕۆك
ناساندن
تەلەڤیزیۆن (بە عەرەبی: تلفزيون، و بە ئینگلیزی: Television)، ناوەندێکی پەیوەندییە بۆ گواستنەوەی وێنە و دەنگ. زاراوەکە دەکرێت ئاماژە بێت بە کۆمەڵێک تەلەفزیۆن، یان ناوەندی پەخشکردنی تەلەڤیزیۆن. تەلەفزیۆن ناوەندێکی گەورەیە بۆ ڕیکلامکردن، هەواڵ و وەرزش. تەلەفزیۆن لە کۆتاییەکانی ساڵی ١٩٢٠ بە شێوەی تاقیکردنەوەی خاو بەردەست بوو، بەڵام تەنها دوای چەند ساڵێک لە پەرەپێدانی زیاتر تەکنەلۆژیای نوێ بۆ بەکاربەران بازاڕ کرا. دوای جەنگی جیهانی دووەم شێوەیەکی باشتر لە پەخشی تەلەڤیزیۆنی ڕەش و سپی لە شانشینی یەکگرتوو و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بەناوبانگ بوو، و تەلەفزیۆنەکان لە ماڵەکان و کارگەکان و دامەزراوەکاندا باو بوون. لە ساڵانی پەنجاکانی سەدەی رابردوودا تەلەڤزیۆن ناوەندی سەرەکی بوو بۆ کاریگەری لەسەر ڕای گشتی.
لە ناوەڕاستی ساڵانی شەستەکاندا پەخشی ڕەنگەکان لە ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و زۆربەی وڵاتە پێشکەوتووەکانی دیکە نمایشکرا. بەردەستبوونی جۆرە جیاوازەکانی میدیای خەزنکردنی ئەرشیفی وەک بێتاماکس و شریتی ڤی ئێچ ئێس، لێزەر دیسک دیسکی توانای بەرز، سی دی دی ڤی دی، فلاش درایڤ، دی ڤی دی ئێچ دی و دیسکی بلو ڕەی، و تۆمارکەری ڤیدیۆی دیجیتاڵی هەور ڕێگەی بە بینەران داوە سەیری یادگارییە تۆمارکراوەکانی پێشتر بکەن، وەک فیلمەکان لە ماڵەوە لەسەر خشتەی کاتی خۆیان. لە کۆتایی دەیەی یەکەمی ٢٠٠٠، پەخشی تەلەفزیۆنی دیجیتاڵ بە شێوەیەکی بەرچاو بەناوبانگ بوو.
پێشکەوتنێکی دیکە بریتی بوو لە گواستنەوە لە تەلەڤیزیۆنی ستانداردەوە (SDTV) (576i) لەگەڵ 576 هێڵی ڕوونکردنەوە و (480i) بۆ تەلەفزیۆنی پێناسەی بەرز (HDTV). ئێچ دی تی ڤی دەتوانرێت بە ڕێگای جیاواز بگوازرێتەوە: 1080p، 1080i و 720p. لە ساڵی ٢٠١٠ ەوە، لەگەڵ داهێنانی تەلەڤیزیۆنی زیرەک تەلەڤزیۆنی ئینتەرنێت بەردەستبوونی بەرنامە تەلەڤیزیۆنییەکان و فیلمەکان لە ڕێگەی ئینتەرنێتەوە زیادی کردووە لە ڕێگەی خزمەتگوزارییەکانی پەخشکردنی ڤیدیۆ وەک نێتفلیکس، ئەمازۆن پریم ڤیدیۆ، ئای پلەیەر و هولو. لە ساڵی ٢٠١٣دا، ٧٩٪ی خێزانەکانی جیهان خاوەنی تەلەفزیۆن بوون. گۆڕینی شاشەی تیوبی تیشکی کاسۆدی پێشوو (CRT) لەگەڵ تەکنەلۆژیای جێگرەوەی پانێڵی تەخت وەک LCD (هەردوو فلۆرێنسێنت و LED)، پیشاندانی OLED و پیشاندانی پلازما شۆڕشێکی ڕەقەواڵە بوو کە لە کۆتاییەکانی ساڵی ١٩٩٠ بە مۆنیتەری کۆمپیوتەر دەستی پێکرد.
زۆربەی تەلەفزیۆنەکان کە لە ساڵی ٢٠٠٠ فرۆشراون پانێڵی تەخت بوون بەتایبەتی LED. بەرهەمهێنەرە سەرەکییەکان ڕاگرتنی CRT پرۆسەی ڕووناکی دیجیتاڵ (DLP)، پلازما و تەنانەت LCD ی فلۆرێنسێنتیان ڕاگەیاند لە ناوەڕاستی ٢٠١٠. لە داهاتوویەکی نزیکدا پێشبینی دەکرێت کە ئێس بە شێوەیەکی بەردەوام بگۆڕدرێت. هەروەها کۆمپانیاکانی بەرهەمهێنانی گەورە ڕایانگەیاند کە لە ناوەڕاستی ساڵی ٢٠١٠دا زیاتر تەلەڤزیۆنە زیرەکەکان بەرهەم دەهێنن، کە تەلەڤزیۆنە زیرەکەکان لەگەڵ ئینتەرنێت ٢.٠ بوون بە شێوەی زاڵی تەلەڤیزیۆن لە کۆتاییەکانی ٢٠١٠. ئاماژە تەلەڤیزیۆنییەکان لە سەرەتادا تەنها وەک تەلەڤزیۆنی زەوی دابەش دەکران بە بەکارهێنانی گواستنەوەی تەلەڤیزیۆنی ڕادیۆیی بەرز بۆ پەخشکردنی ئاماژەکە بۆ وەرگرە تەلەڤزیۆنییەکان.
بە جێگرەوە ئاماژە تەلەڤزیۆنییەکان دابەش دەکرێن بە کێبڵی تەوەرەیی یان سیستەمی مانگی دەستکرد و لە ساڵی ٢٠٠٠ ەوە لە ڕێگەی ئینتەرنێتەوە، تا سەرەتای ساڵانی ٢٠٠٠ ئەمانە وەک ئاماژەیەکی ئەناڵۆگ دەگوازرێنەوە بەڵام چاوەڕوان دەکرا لە کۆتاییەکانی ٢٠١٠دا گواستنەوە بۆ تەلەڤزیۆنی دیجیتاڵ لە سەرتاسەری جیهاندا تەواو بکرێت. کۆمەڵە تەلەڤیزیۆنی ستاندارد پێکدێت لە چەندین سووڕی ئەلیکترۆنی ناوخۆیی، لەوانە ئاوازێک بۆ وەرگرتن و لابردنی ئاماژەکانی پەخشکردن. ئامێرێکی پیشاندانی بینراو کە تۆنەرێکی نییە بە ڕاستی پێی دەوترێت ڤیدیۆ مۆنیتەر نەک تەلەڤزیۆن.
سیستەمی تەلەڤیزیۆنی میکانیکی
یەکەم ئامێر کە دەتوانیت ناوی بنێیت "سیستەمی تەلەڤزیۆنی" لەژێر ئەم پێناسانەدا لەلایەن جۆن لۆگی بەیرد دروستکرا. ئەندازیارێکی سکۆتلەندی لە تەلەڤزیۆنە میکانیکییەکەیدا ئامێرێکی میکانیکی بەکارهێنا بۆ گرتنی وێنەکان و گۆڕینیان بۆ ئاماژەی کارەبایی، ئەم ئاماژانە کە لەلایەن شەپۆلە ڕادیۆییەکانەوە نێردراون لەلایەن ئامێرێکی وەرگرتنەوە هەڵگیران، دیسکەکانی خۆی بە هەمان شێوە دەخولێنەوە بە ڕووناکی نیۆن ڕووناک دەکرێتەوە بۆ بەرهەمهێنانی وێنەیەکی ڕەسەن. یەکەم پیشاندانی گشتی بەیرد بۆ سیستەمی تەلەڤیزیۆنی میکانیکی بە شێوەیەکی پێشبینیکراو لە فرۆشگایەکی لەندەن لە ساڵی ١٩٢٥ بەڕێوەچوو. ئەو نەیدەزانی کە سیستەمەکانی تەلەڤزیۆن بە وریاییەوە تێکەڵ دەبن لەگەڵ بەکاربەری بەدرێژایی مێژوو. پەرەسەندنی سیستەمی تەلەڤیزیۆنی میکانیکی بە خێرایی بەرەوپێش چوو و لە ماوەی سێ ساڵدا، داهێنانەکەی بەیرد توانی لە لەندەنەوە بۆ نیویۆرک پەخش بکات.
لە ساڵی ١٩٢٨ یەکەم کەناڵی تەلەڤزیۆنی جیهان کرایەوە بە ناوی W2XCW، کە لە چرکەیەکدا ٢٤ هێڵی ستوونی لە ٢٠ چوارچێوەدا ناردووە. بە دڵنیاییەوە، یەکەم ئامێر کە ئێمە ئەمڕۆ وەک تەلەڤزیۆن دەیناسینەوە بریتی بوو لە بەکارهێنانی کاتۆد ڕای تیوب (CRTs). ئەم ئامێرە شوشەییە لە سندوقەکەدا وێنەی ڕاستەوخۆیان بڵاوکردەوە کە لەسەر کامێرا گیراون، و ڕوونکردنەوەکە بۆ کاتی خۆی باوەڕپێنەکراو بوو. ئەم تەلەڤزیۆنە ئەلیکترۆنییە مۆدێرنە دوو باوکی هەبوو کە لە یەک کاتدا و زۆرجار دژی یەکتر کاریان دەکرد کە ئەوانیش (فیلۆ فارنسوۆرت و ڤلادیمێر زورۆریکین) بوون.
ڕۆڵی زۆۆریکین (Zworykin) لە پەرەپێدانی یەکەم تەلەفزیۆن
دوای ئەوەی لە ماوەی جەنگی ناوخۆی ڕوسیادا هەڵات بۆ ئەمریکا، ڤلادیمێر زوریکین دەستبەجێ خۆی دۆزییەوە کە لەلایەن کۆمپانیای ئەندازیاری کارەبای وێستینگهاوس کار دەکات. دواتر دەستی کرد بە کارکردن بۆ داهێنانکردن کە پێشتر بەرهەمی هێنابوو لە نیشاندانی وێنەی تەلەفزیۆنی لە ڕێگەی Cathode Ray Tube (CRT)، لەو کاتەدا نەیتوانی وێنەکان بگرێت وەک ئەوەی بتوانێت نیشانیان بدات. لە ساڵی ١٩٢٩ زۆۆریکین بۆ کۆمپانیای ڕادیۆی ئەمریکا کاری کرد کە خاوەندارێتی لەلایەن جەنەڕاڵ ئیلیکتریکەوە دەکرا و دواتر کۆمپانیای پەخشی نەتەوەیی پێکنا، کە پێشتر سیستەمێکی تەلەڤزیۆنی ڕەنگاوڕەنگی سادەی دروستکردبوو، زۆۆریکین باوەڕی بەوە هەبوو کە باشترین کامێرا CRT بەکاردەهێنێت بەڵام هەرگیز وا دەرناکەوێت کە کار بکات.
یەکەم پەخشی تەلەفزیۆنی کەی بوو؟
یەکەم پەخشی تەلەڤزیۆنی لەلایەن جۆرج ڕیگنۆکس و ئەی فۆرنیەر لە پاریس لە ساڵی ١٩٠٩ بوو، بەڵام ئەمە پەخشکردنی یەک هێڵ بوو. یەکەم پەخشکردن کە بینەرانی گشتی سەرسام بوون لە ٢٥ی ئازاری ١٩٢٥ بوو، ئەمە ئەو ڕۆژەیە کە جۆن لۆگی بەیرد تەلەڤزیۆنی میکانیکی خۆی پێشکەش کرد. کاتێک تەلەڤزیۆن دەستی کرد بە گۆڕینی ناسنامەی خۆی لە داهێنانی ئەندازیارەکەوە بۆ یاری نوێ بۆ دەوڵەمەندەکان، پەخشکردنەکان کەم و دوور بوون لە نێوانیان. یەکەمین پەخشی تەلەفزیۆنی شا جۆرجی شەشەم بوو، فیلمەکە یەکێک بوو لە یەکەمین پەخشی تەلەفزیۆنی کە لە دەرەوە وێنەی گرتبوو. لە ساڵی ١٩٣٩ کۆمپانیای پەخشی نەتەوەیی (ئێن بی سی) کردنەوەی پێشانگای جیهانی نیویۆرکی پەخش کرد، ئەم ڕووداوە وتارێکی فرانکلین ڕۆزڤێڵت و دەرکەوتنی ئەلبێرت ئاینشتاینی تێدابوو، و هەموو ئێوارەیەک کەناڵی ئێن بی سی دوو کاتژمێر پەخشی ئاسایی دەکرد و نزیکەی ١٩ هەزار کەس لە سەرانسەری شاری نیویۆرک سەیری دەکرد.
