ناوه‌ڕۆك
ناساندن
شێوازەکانی چارەسەرکردنی توندوتیژی لە منداڵاندا، (بە عەرەبی: طرق علاج العنف عند الأطفال، بە ئینگلیزی: Methods of treating violence in children)، توندوتیژیی زۆر جۆری هەیە، لەوانەش بە شێوەی زارەکی، جەستەیی، یان هەڕەمەکی بۆ ئاسانکاری مامەڵەکردن لەگەڵ ئەم جۆرە منداڵەدا بۆ زانینی ڕێگا دروستەکانی چارەسەرکردنیان ئەمەیە کە لەم بابەتەدا پێتان دەناسێنین.
هۆکارەکانی توندوتیژی لە منداڵاندا
- هەوڵدان بۆ ڕزگاربوون لە ئازاردانی گەورەکان و فشاری زۆر، چونکە زۆرجار گەورەکان ڕێگری لە منداڵەکە دەکەن لە بەرانبەر خواستەکانیان، ئەمەش کاردانەوەی توندوتیژانە بەرامبەر بەم ڕێگری و فشارانە دروست دەکات.
- نازپێدانی زۆر و دابینکردنی هەموو داواکارییەکانیان، لەگەڵ زیادبوونی شەڕانگێزییەکەی ئەگەر یەکێکیان ڕەت بکرێتەوە، بەجۆرێک کە بە هاوار و چەقاندنەوە ڕووبەڕووی ئەو ڕەتکردنەوە دەبێتەوە و تووڕەیی و توندوتیژی لە ناویدا دروست دەکات.
- هەوڵدان بۆ لاساییکردنەروەی گەورەکان، بە تایبەت ئەگەر یەکێکیان دەمارگیر بێت، کاریگەری نەرێنی لەسەر ڕەفتاری منداڵەکە دەبێت.
- هەستکردن بە ئیرەیی، وەک چۆن منداڵەکە ڕەفتاری شەڕانگێزانە بەرامبەر بەو کەسانە نیشان دەدات کە ئیرەیی پێدەبات.
- هەوڵدان بۆ ڕاکێشانی سەرنجی ئەوانەی کە نزیکین، بەتایبەتی دایک و باوک.
- بەرکەوتنی منداڵ بە توندوتیژی کاردانەوەی توندوتیژی لە ناویدا دروست دەکات.
- منداڵەکە بەرکەوتەی حاڵەتێکی دەروونی دەبێت کە بەرەو توندوتیژی دەبات، ئەمەش هەستێکی خۆشحاڵی و خۆشی پێدەبەخشێت بۆ تۆڵەسەندنەوە.
- پشتگوێخستنی منداڵ، هەستنەکردن بە بەهای خۆی و سەرکوتکردنی ئارەزووەکانی، شەڕانگێزییەکەی زیاتر دەکات.
- منداڵێک کە ڕەفتاری شەڕانگێزانە دەبینێت، جا لەبەردەمیدا بێت یان لە تەلەفزیۆن، تێبینی توندوتیژی دەکات لە پرۆگرامەکانی منداڵان بە تایبەتی ئەو جۆرانەی بەرکەوتنی ڕاستەوخۆی لەگەڵیان هەیە.
شێوازەکانی چارەسەرکردنی توندوتیژی لە منداڵاندا
١. سزای لۆجیکی
منداڵەکە دوور بخەرەوە لەو شوێنەی کە توندوتیژی تێدا دەکرێت، وای لێبکە لەوە تێبگات کە دەتوانێت بگەڕێتەوە بۆ ئەوێ ئەگەر هەستی کرد ئامادەیە پەیوەندی بە کەسانی ترەوە بکات، بەڵام بەبێ ئەوەی زیانیان پێ بگەیەنێت، هەروەها پێویستە خۆت لە سزادانی منداڵەکە بە توندوتیژی لەم جۆرە حاڵەتانەدا بەدوور بگرێت.
٢. لەسەرخۆ بە
پێویستە دایک و باوک خۆیان لە مامەڵەکردن لەگەڵ منداڵێکی شەڕانگێز بە توندوتیژی و هاوارکردن و لێدان بەدوور بگرن، چونکە ئەمە توندوتیژی منداڵەکە زیاد دەکات و یارمەتی دەدات شێوازی نوێی شەڕانگێزی دابهێنێت، بەو پێیەی خێزانەکە بە نموونەی خۆی لە هەموو شتێکدا دەزانێت.
٣. سنووری ڕوون دابنێ
دانانی سنووری ڕوون بە دەربڕینی هەر کاردانەوەیەک کە وا لە منداڵەکە بکات هەست بکات کە کارێکی هەڵەی کردووە، چاوەڕێ نەکردنی ئەو کارەی دووبارە بکاتەوە، بەو پێیەی ئەگەری هەیە سزای بدرێت بە سنووردارکردنی کەمێک جووڵەی.
٤. لە هەمان دۆخدا بمێنەرەوە
پاراستنی هەمان هەڵوێست بە نیشاندانی هەمان کاردانەوەیە کاتێک منداڵەکە شەڕانگێزی خۆی نیشان دەدات، تا ئەو کاتەی تێدەگات کە هەر جارێک ڕەفتارەکانی دووبارە دەکاتەوە، ڕووبەڕووی هەمان سزا دەبێتەوە، تا خۆی لە کردارەکانی بەدوور بگرێت و واز لە دووبارەکردنەوەیان دەهێنێت.
٥. دۆزینەوەی جێگرەوەکان
دۆزینەوەی جێگرەوەکان بریتییە لە چاوەڕوانی تا ئەو کاتەی منداڵەکە هێمن دەبێتەوە، پاشان قسەکردن لەگەڵیدا سەبارەت بە هۆکاری ئاژاوەگێڕییەکەی، ئەوەی کە زۆر ڕێگا هەیە کە لە ڕێگایانەوە دەتوانێت خۆی کۆنترۆڵ بکات و ناڕەزایی خۆی دەرببڕێت، ئەم شێوازانە دەبێت ئەرێنیتر بن لە توندوتیژی و شەڕانگێزی، ئەنجامەکانیان دەبێت لە هەمان کاتدا بۆ منداڵ و خێزانەکە جێگەی ڕەزامەندی بێت، بۆ ئەوەی منداڵەکە هان بدات کە هەر جارێک هەست بە توڕەیی دەکات، پراکتیزەی بکات.
٦. داوای لێبوردن
منداڵەکە دەبێت ڕابهێنرێت هەر جارێک ڕەفتارێکی نەشیاو نیشان بدات، یان ئازاردانی کەسانی دەوروبەری، داوای لێبوردن بکات، بەوەی فێری بکات کە قسەی داوای لێبوردن بەو کەسانە بکات کە ئازاری داوە.
٧. پاداشت و بەهێزکردنی لایەنی ئەرێنی
منداڵ دەبێت هەر جارێک ڕەفتارێکی باشی هەبێت پاڵنەر و پاداشتی هەبێت، سەرنجی لەسەر لایەنە نەرێنییەکەی نەبێت، ئەم لایەنە پشتگوێ بخات، هیچ گرنگییەک بەرامبەری نیشان نەدات و هەوڵی بەرزکردنەوەی لایەنی ئەرێنی بدات.
٨. چاودێریکردنی تەلەفزیۆن
پێویستە دایک و باوک سنوورێک بۆ ئەو پڕۆگرامانە دابنێن کە منداڵەکە سەیری دەکات، بەتایبەتی ئەگەر هانی توندوتیژی بدەن، هەروەها دەبێت ژمارەی کاتژمێرەکانی سەیرکردنی تەلەفزیۆن کەمبکەنەوە، هەروەها هەوڵبدەن لەگەڵ منداڵەکەدا دابنیشن لەکاتێکدا سەیری بەرنامە دڵخوازەکانی دەکات و گفتوگۆ لەگەڵیدا بکەن دیدگای خۆی سەبارەت بەو ڕەفتارانەی کە سەیری دەکات.
٩. دابینکردنی یارییەکان
پێویستە دایک و باوک ڕێگا بدەن منداڵەکە ئەو یاریانە بکات کە یارمەتی بدات وزەی نەرێنی خۆی دەربدات، وەک: یاریکردن لەناو خۆڵ یان لە پارکە گشتیەکان لەبری ئەوەی لە ماڵەوە دابنیشێت و کات بەفیڕۆ بدات لەسەر ئەو شتانەی کە هیچ سوودێکی نییە.
١٠. چاودێری ڕەفتاری منداڵەکە بکە
باشترە دایک و باوک چاودێری ئەو بارودۆخانە بکەن کە منداڵەکە تێیدا شەڕانگێزە، هەوڵبدەن ئەو هۆکارانە بزانن کە بوونەتە هۆی توندوتیژی، بەدوای چارەسەردا بگەڕێن بۆیان، بۆ ئەوەی کەمیبکەنەوە و بیانوەستێنن.
١١. ڕاوێژکاری پزیشک
هەندێک جار پێویستە بۆ دەستێوەردانی پزیشک یان ڕاوێژکاری دەروونی بۆ چارەسەرکردنی شەڕانگێزی زیادەڕۆیی لە هەندێک منداڵدا، چونکە هەندێکیان پێویستیان بە چارەسەری دەروونی هەیە، چونکە ڕەفتارەکانیان بەم شێوەیە زۆرجار دەرئەنجامی کاردانەوەیە بەرامبەر بە دۆخێک یان ڕەفتارێک.
