ناوه‌ڕۆك
ناساندن
هۆکارەکانی بێکاری (به عەرەبی: أسباب البطالة، بە ئینگلیزی: Causes of unemployment)، بریتییە لە کۆمەڵک هۆکاری کە دەبێتە هۆکاری سەرهەڵدان یان زیادبوونی ڕێژەی بێکاری لە وڵاتدا، مەرج نییە تەواوی ئەم هۆکارانە لە وڵاتاندا وەک یەک بوونیان هەبێت، واتا بوونی ئەم هۆکارانە ڕێژەییە کە دەگۆڕێت بەپێی کات و شوێن.
هۆکارەکانی بێکاری
١- هۆکارەکانی بێکاری پێکهاتەیی:
بێکاری پێکهاتەیی کاتێک ڕوودەدات کە هێزی کار لەگەڵ کارە بەردەستەکاندا نەگونجێت. لەو شوێنانەی کە هەلی کارە بەردەستەکان ڕەنگە لەگەڵ لێهاتوویی تاکەکاندا نەگونجێت، یان هەلی کار بۆیان نەبێت، فۆرمێکی ئەمەش لە بێکاری وەرزیدا لە کەرتەکانی کشتوکاڵ، گەشتیاری و بیناسازیدا بەدی دەکرێت، کە پەیوەستە بە وەرزێکی دیاریکراوی ساڵەوە، بۆیە هەلی کار لەو وەرزەدا بەردەستە و دواتر کرێکاران بێ کار دەبن تا وەرزی داهاتوو، بێکاری پێکهاتەیی درێژخایەنە و خۆبەخشانە نییە، ئەو هۆکارانەی دەبنە هۆی ئەم شێوازە بێکارییە دەتوانرێت بەم شێوەیە کورت بکرێتەوە:
- ئامێر و ڕۆبۆت و تەکنەلۆژیای مۆدێرن جێگەی هێزی کار دەگرێتەوە.
- هێزی کار کارامەیی و ڕاهێنانی پێویستیان نییە بۆ کارە بەردەستەکان.
- گواستنەوەی کارگەکان بۆ وڵاتانی دیکە کە کرێی هێزی کار کەمترە لە پێناو کەمکردنەوەی تێچوونەکان، ئەمەش دەبێتە هۆی لەدەستدانی کرێکارانی پێشوو.
٢- هۆکارەکانی بێکاری خولیی:
بێکاریی خولگەیی لە ئەنجامی کەمی خواست لەسەر کاڵا و خزمەتگوزارییەکان دێتە ئاراوە، هەروەها پێی دەوترێت بێکاری کینیزی، ژمارەی هەلی کارە بەردەستەکان کەمترە لە ژمارەی داواکارانی کار، ئەم بێکارییە پێی دەوترێت خولگەیی چونکە وەک خولێک کاردەکات کە بە کەمبوونەوەی خواست لەسەر کاڵا و بەرهەم دەست پێدەکات، کاریگەری لەسەر قازانجی کۆمپانیاکان دەبێت، کە کۆمپانیاکان هان دەدات کارمەندەکانیان لە کارەکانیان دووربخەنەوە، هەروەها ڕێژەی بەرزی بێکاری کە لە ئەنجامی لەدەستدانی هەلی کارەوە دروست دەبێت دەبێتە هۆی دابەزینی خواستی بەکاربەران.
٣- هۆکارەکانی بێکاری دامەزراوەیی:
بێکاری دامەزراوەیی لە ئەنجامی هۆکارە دامەزراوەییەکانەوە دێتە ئاراوە کە بەم شێوەیەن:
- سیاسەتەکانی حکومەت کە بە بەرنامەکانی ئاسایشی کۆمەڵایەتی نوێنەرایەتی دەکرێن کە تێچووی زۆریان بۆ کۆمپانیاکان هەیە لە هەندێک وڵاتدا، هەروەها هەندێک یاسای مۆڵەتدانی پیشەیی کە سنووردارکردنی بەرچاویان لەسەر تاک و کۆمپانیاکان هەیە.
- پراکتیکەکانی بازاڕی کار نوێنەرایەتیان دەکرد لە پێدانی کرێ بۆ لێهاتوویی و باشی لە کارەکاندا.
- ڕێژەی بەرزی ئەندامێتی لە سەندیکای پیشەیی و کرێکاراندا.
- بەرزکردنەوەی کەمترین مووچە بەهۆی سیاسەتەکانی حکومەت یان سەندیکاکانەوە، ئەمەش هێزی کار بۆ کۆمپانیاکان گرانتر دەکات، ئەمەش دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی هەلی کار کە لە بازاڕی کاردا بەردەستە، بۆیە کۆمپانیاکان کارمەندەکانیان لە کارەکانیان دووردەخەنەوە بۆ کەمکردنەوەی تێچوون، کارخوازان هەلی کار ڕەتدەکەنەوە بە مووچەی کەمتر لە کەمترین مووچە، ئەمەش بەشدارە لە ڕێگریکردنیان لە بەدەستهێنانی کار و لە ئەنجامدا بێکاری دامەزراوەیی لێدەکەوێتەوە.
٤- هۆکارەکانی بێکاری بەریەککەوتن:
بێکاری بەریەککەوتن دەتوانرێت بەو بێکارییە پێناسە بکرێت کە کاتێک کرێکارێک کارەکەی لەدەست دەدات و دەست دەکات بە گەڕان بەدوای کارێکی نوێدا. بۆیە پێی دەوترێت بێکاری گەڕان، بێکاریی بەریەککەوتن لە ڕوانگەی ئابوورییەوە بە کەمترین کێشەی بێکاری دادەنرێت چونکە بێکارییەکی کورتخایەنە و کۆتای پێدێت کاتێک تاکەکەسەکە کارێکی نوێ بەدەست دەهێنێت، بەڵام دەرچوون لێی پێویستی بە هەوڵێکە کە لە گەڕانی تاکەکەسەوە بۆ کار دەستپێدەکات، تێپەڕین بە ڕێکارەکانی چاوپێکەوتن و تەواوکردنی پرۆسەی دامەزراندن. هۆکارەکانی بێکاریی بەریەککەوتن دەتوانرێت بەم شێوەیە کورت بکرێتەوە:
- جێهێشتنی کار بە ئارەزووی خۆی بۆ گەڕان بەدوای دەرفەتێکی تری کارێکی گونجاودا کە پێداویستییەکانی کرێکارەکە دابین بکات، لەوانەیە تاکەکەسەکە بڕە پارەیەکی پاشەکەوت کردبێت کە وای لێدەکات کارەکەی ئێستای بەجێبهێڵێت و بەدوای کارێکی تردا بگەڕێت.
- ئەو کرێکارە لە شوێنی نیشتەجێبوونی خۆی کە تێیدا کار دەکات بۆ شوێنێکی دیکە دەگوازێتەوە، ئەمەش وا دەکات شوێنی کارە کۆنەکەی بەجێبهێڵێت و لە شوێنی نوێی نیشتەجێبوونیدا بەدوای کارێکی نوێدا بگەڕێت.
- خوێندکاران دەرچوون لە زانکۆ و قوتابخانەکان و بەدوای هەلی کاردا دەگەڕێن.
- ئەو کەسانەی بەهۆی بەرپرسیارێتی هاوسەرگیری، پەروەردەکردنی منداڵ، یان چاودێریکردنی دایک و باوکیان، بۆ ماوەیەک کارکردنیان وەستاندووە، جارێکی دیکە بەدوای کاردا دەگەڕێن.
