ناوه‌ڕۆك
ناساندن
پۆلیس (بە عەرەبی: الشرطة، بە ئینگلیزی: police)، بریتییە لەو کەسانەی کە کارمەندی حکومەتن، ئەرکیان پاراستنی ڕێکوپێکی و کارکردنە بۆ ڕێگریکردن لە تاوانەکان و پاراستنی ژیانی ئەندامانی کۆمەڵگا و کارکردن بۆ جێبەجێکردنی یاساکان. ئاسایش بە پێویستییەکی بنەڕەتی بۆ تاکەکان دادەنرێت، هەروەک چۆن یەکێکە لە پێداویستییەکانی بنیاتنانەوە و پەرەپێدانی کۆمەڵگا، هەروەها بناغەیەکی بنەڕەتییە بۆ بنیاتنانی شارستانیەت، هیچ ئاسایشێک بەبێ سەقامگیری و هیچ شارستانیەتێک بەبێ ئاسایش نییە، ئاسایش تەنها لە دۆخێکدا بەدەست دێت کە عەقڵی تاکەکەسی و هەستی بەکۆمەڵ لە هەر هەستێکی هەڕەشەکردنە بۆ سەر سەلامەتی و سەقامگیری، سەلامەت و دڵنیا کراوەتەوە.
پۆلیس لە هەموو وڵاتانی جیهان بوونی هەیە و زۆربەی وڵاتان کۆمەڵێک ڕێکخراوی پۆلیسی جیاواز لەخۆدەگرن و هەر ڕێکخراوێک دەسەڵاتی دادوەری دیاریکراوی هەیە بۆ پاراستنی ناوچەیەکی دیاریکراو، یان چارەسەرکردنی دۆسیەی تاوانکاری تایبەت. وەک: ئوسترالیا، شانشینی یەکگرتوو، و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا،بەڵام لە هەندێک وڵاتدا ڕەنگە یەک بەشی پۆلیس هەبێت کە لەلایەن حکومەتی ناوەندییەوە بەڕێوەدەبرێت و پارەی بۆ دابین بکرێت، وەک: فەرەنسا، بەو پێیەی ئەم وڵاتانە یەک نیشتمانییان هەیە سیستەمی پۆلیس.
ئەو خزمەتگوزارییانەی کە لەلایەن پۆلیسەوە پێشکەش بە کۆمەڵگا دەکرێت
١-ئەنجامدانی دەورییەی سەر شەقامەکان بۆ ڕێگریکردن لە تاوانەکان و هاوکاریکردنی ئەو کەسانەی ڕووبەڕووی هەندێک سەختی دەبنەوە.
٢-ڕێکخستنی هاتوچۆ و چارەسەرکردنی ناکۆکییەکان و گەڕان بەدوای کەسانی داواکراودا.
٣-پێشکەشکردنی هاوکاری بۆ ئەو کەسانەی کە بەهۆی ڕووداو و لافاو و ئاگرکەوتنەوە و کارەساتەوە زیانیان بەرکەوتووە لە ڕێگەی دەستەبەرکردنی شوێنی نیشتەجێبوون و گواستنەوە و گەڕان بەدوای کەسانی ونبوو.
٤-جێبەجێکردنی یاسای تاوان بۆ ئەو تاوانانەی کە هەڕەشە لە کۆمەڵگا دەکەن، وەک: کوشتن و دزیکردن، هەروەها کاردەکەن بۆ لێکۆڵینەوە و گەڕان بەدوای تاوانباران کە گومانی ئەنجامدانی ئەو تاوانانەیان لێدەکرێت، هەندێکجاریش لەوانەیە لەبەردەم دادگاکاندا شایەتحاڵی بدەن.
چالاکییەکانی پۆلیس
چالاکییەکانی پۆلیس زۆرن، کە گرنگترینیان ئەم چالاکییانەن:
- ناوچەیان بۆ تەرخان دەکرێت بۆ ئەوەی بە پێ، ئۆتۆمبێل، ماتۆڕسکیل، ئەسپ سواری، یان بەلەم لە ناوچە کەنارییەکان کار و چالاکییەکانیان ئەنجام بدەن.
- پۆلیسی دەورییە ڕادیۆیەکی دوولایەنە هەڵدەگرن بۆ ئەوەی بتوانن وەرگرتن و گواستنەوەیان هەبێت و ئۆتۆمبێلەکانیان ڕادیۆیەکی دوولایەنەیان تێدایە کە توانای ئەوەیان پێدەدات ڕێنمایی وەربگرن بۆ دەستنیشانکردنی شوێنی ڕووداوی ئۆتۆمبێل و لێکۆڵینەوە لە تاوانێک و چارەسەرکردنی ناکۆکی نێوان تاکەکان و پاراستنی ئاسایش لە کۆبوونەوە وەرزشی، سیاسییەکان، کاروانەکان و بۆنە گشتیەکانی تر.
- پۆلیس ڕێگەی پێدراوە کەسێک دەستگیر بکات کە ڕەنگە گومانی تاوانەکەی لێبکات، یان پاڵنەرێکی گونجاوی هەبێت بۆ ئەنجامدانی، بەڵام لە هەندێک حاڵەتدا پێویستە فەرمانی دەستگیرکردن یان مۆڵەت وەربگرێت پێش دەستگیرکردنی کەسێک لە دادگا کە پێی دەوترێت فەرمانی دەستگیرکردن.
- دەورییەی هاتوچۆ، سەلامەتی ڕێگا سەرەکییەکان و شەقامەکان دەپارێزێت، کە تێیدا ئۆتۆمبێل یان ماتۆڕسکیل بەکاردەهێنن.
- هەندێک زانیاریدەری نهێنی هەن بۆ لێکۆڵینەوە لە هەندێک تاوان، وەک: کوشتن، دزی، ساختەکردن، و فرۆشتنی ماددە هۆشبەرەکان و چەندین تەکنیکی تایبەتمەند هاوکارییان دەکەن لە لێکۆڵینەوەکەدا.
- ئەو بریکارە نهێنییە کە جلوبەرگی مەدەنی لەبەردایە، زانیاری هەواڵگری لەبارەی چالاکییەکانی تاوانبارانی گومانلێکراو، وەک تاوانی فرۆشتنی ماددە هۆشبەرەکان کۆدەکاتەوە.
- هەندێک لە ئەفسەرانی پۆلیس، ئەفسەری بەدواداچوون یان ئەفسەرانی بەشی پۆلیسی فەرمی، لە کاری کۆمەڵایەتیدا کاردەکەن، وەک سەردانی قوتابخانەکان بۆ ئەوەی مەترسی تاوان و سروشتی کارەکانیان بۆیان ڕوون بکەنەوە.
- هەندێک لە کارمەندانی پۆلیس لە ژوورەکانی چاودێری و کۆنترۆڵدا کاردەکەن بۆ وەرگرتنی پەیوەندی فریاگوزاری لە خەڵکەوە بۆ ئاگادارکردنەوەی بنکەکانی پۆلیسی نزیک بۆ هاوکاریکردن.
- یەکەکانی پۆلیس هەن کە تایبەتمەندن بە تیمەکانی گەڕان و ڕزگارکردن و مامەڵەکردن لەگەڵ سەگ و فەوجێکی بۆمبڕێژکراو و یەکەیەکی تایبەت بە چەک.
گرنگی هەبوونی پۆلیس
١-پۆلیس یەکێکە لە بەشەکانی سیستەمی دادوەری تاوانکاری نیشتمانی؛ بۆیە پۆلیس لە هەموو وڵاتانی جیهاندا بوونی هەیە، چونکە ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە بەشداریکردن لە جێبەجێکردنی یاسا، ئەمەش دەبێتە هۆی کەمکردنەوەی سەرپێچی یاسا.
٢-یارمەتیدانی ئەو کەسانەی کە ڕووبەڕووی هەندێک کێشە دەبنەوە، کەمکردنەوەی تاوان لە کۆمەڵگادا و ئاشکراکردنی بارودۆخەکەی ئەگەر ڕووبدات.
٣-بەشی پۆلیس یەکێکە لە بەشە دیار و گرنگەکانی وڵات ئامانجی پاراستنی ئاسایش و ڕێکوپێکییە، هەروەها بە پەرۆشەوە کار بۆ ڕێگریکردن لە تاوان و هەڵەی قێزەون دەکات و هەر بەڕێوەبەرایەتییەکی پۆلیسیش کار بۆ پاراستنی تاکەکانی ناو کۆمەڵگاکان دەکات.
٤-پۆلیس چەند بەشیکی هەیە، جگە لە پۆلیسی هاتووچۆ، کە بابەتی هاتوچۆ ڕێکدەخات و ناکۆکی لەسەر ڕێگاکان چارەسەر دەکات، هەروەها بەرپرسە لە ڕووداوەکان کە ڕەنگە کاریگەری لەسەر ئۆتۆمبێلەکان هەبێت، هەروەها بەشدارە لە دەستەبەرکردنی گواستنەوە بۆ تاکەکان، هەروەها بەشداری دەکات لە گەڕان بەدوای کەسانی ونبوودا، هەروەها پۆلیسی ژینگەیی هەیە کە لەسەر بنەمای پاراستنی ژینگەیە، کە کاردەکەن بۆ ڕێگریکردن لە کەسەکان کە هەر کارێک ئەنجام بدات کە ببێتە هۆی پیسبوونی ژینگە.
