ناوه‌ڕۆك
ناساندن
چۆنیەتی دابەزاندنی کۆلیسترۆڵ (بە عەرەبی: كيفية خفض الكوليسترول، بە ئینگلیزی: How tolower cholesterol level) چەند ڕێگایەک هەن بۆ دابەزانیدانی ئاستی کۆلێسترۆڵ گۆڕانی شێوازی ژیان و دەرمان لە گرنگترین ڕێگاکانن.
کۆلیسترۆڵ
دەکرێ کۆلیسترۆڵ بە ماددەیەکی مۆمی پێناسە بکرێت کە جگەر بۆ ئەنجامدانی کۆمەڵێک ڕۆڵی گرنگ لە لەشدا دروستی دەکات، لەوانە پاراستنی دەمارەکان و دروستکردنی خانەی نوێ و بەرهەمهێنانی هەندێک جۆری هۆرمۆن. شایانی باسە کە جگەر توانای بەرهەمهێنانی پێویستی تەواوەتی جەستە بە کۆلیسترۆڵ هەیە، ڕەنگە ئەمەش ئاماژەیەکی تەواو بدات بە پێویستی سنووردارکردنی ئەو خۆراکانەی کە کۆلیسترۆڵیان تێدایە چونکە ڕاستەوخۆ ئاستی کۆلیسترۆڵ لە خوێندا بەرز دەکەنەوە. گومانی تێدا نییە کە بەرزبوونەوەی ئاستی کۆلیسترۆڵ لە سەرووی سنووری ئاساییەوە دەبێتە هۆکار بۆ ئەوەی تووشی چەندین کێشەی تەندروستی ببن، هەروەها کۆلیسترۆڵ جۆری زۆری هەیە، جۆری یەکەم بە کۆلیسترۆڵی خراپ ناسراوە، کە بریتییە لە چەوری پڕۆتینی چڕی کەم، کە ئەو جۆرە بەرپرسە لە گواستنەوەی کۆلیسترۆڵ لە جگەرەوە بۆ خانە جیاوازەکانی لەش.
سەبارەت بە جۆری دووەمی کۆلیسترۆڵ کە بە کۆلیسترۆڵی باش ناسراوە و لە ڕووی زانستییەوە بە چەوری پڕۆتینی چڕی بەرز ناسراوە، بەرپرسە لە گواستنەوەی کۆلیسترۆڵ لە خوێنەوە و گەڕاندنەوەی بۆ جگەر ڕێژەی بەرزی کۆلیسترۆڵی خراپ دەبێتە هۆی زیادبوونی مەترسی تووشبوون بە دڵ نەخۆشی و جەڵتەی مێشک، لەکاتێکدا ئاستی بەرزی کۆلیسترۆڵی خراپ ئەگەری تووشبوون بە نەخۆشییەکانی دڵ و جەڵتەی مێشک زیاد دەکات بەڵام ئاستی بەرزی چەوری بەرزی هۆکارێکی پارێزەرە، یان لانیکەم نابێتە هۆی زیادبوونی مەترسی تووشبوون بە نەخۆشییە جۆراوجۆرەکان و کێشەی تەندروستی. لە کۆتاییدا جۆری سێیەمی کۆلیسترۆڵ هەیە کە بە ترایگلایسیراید ناسراوە، کە ئەو جۆرەیە لە ئەنجامی گۆڕینی کالۆری زیاد لە پێویستی جەستە بۆ چەوری بەرهەمدێت و ئەم جۆرە چەورییە مەترسیدارە.
ڕێگاکانی دابەزاندنی کۆلیسترۆڵ
دەستکاریکردنی شێوازی ژیان
ئاستی بەرزی کۆلیسترۆڵ دەتوانرێت کەم بکرێتەوە بە ئەنجامدانی کۆمەڵێک گۆڕانکاری لە شێوازی ژیاندا کە کاریگەری دەرمانەکانی دابەزاندنی کۆلیسترۆڵ بەرز دەکەنەوە لە خوارەوە لێدوانێک بۆ ڕێگاکانی دابەزاندنی کۆلیسترۆڵ دەخەینەڕوو:
ئەو خۆراکانە بخۆ کە سوودیان بۆ تەندروستی دڵ هەیە: دەتوانرێت ئاستی کۆلیسترۆڵ کەم بکرێتەوە و تەندروستی دڵ باشتر بکرێت بە ئەنجامدانی ئەم گۆڕانکاریانەی خوارەوە لە خۆراکدا:
- کەمکردنەوەی چەورییە تێرەکان چونکە خواردنی چەورییە تێرەکان دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی ئاستی کۆلیسترۆڵی خراپ بۆیە دەتوانرێت کۆلیسترۆڵی خراپ کەمبکرێتەوە لەکاتی کەمکردنەوەی خواردنیدا شایەنی باسە کە چەورییە تێرەکان بە شێوەیەکی سەرەکی لە گۆشتی سوور و بەرهەمە شیرەمەنیەکانی پڕ چەوریدا هەن.
- دوور بکەوەرەوە لە خواردنی چەورییە ترانسەکان، کە ڕەنگە لەسەر نووسراوەکانی خۆراک وەک زەیتی ڕووەکی بەشەکی هایدرۆجین کراو باس بکرێت، لە ڕاستیدا چەورییە ترانسەکان ئاستی کۆلیسترۆڵی کۆی گشتی زیاد دەکەن، چونکە چەورییە ترانسەکان لە دروستکردنی سەوزە و کێک و کولێرەدا بەکاردەهێنرێن و بەڕێوەبەرایەتی دەرمان بڕیاریدا تا ساڵی ٢٠٢١ بەکارهێنانی زەیتی بەشەکی هایدرۆجین کراو قەدەغە بکات.
- زیادکردنی خواردنی ئەو خۆراکانەی دەوڵەمەندن بە ڕیشاڵی تواوە چونکە ڕیشاڵی تواوە هەڵمژینی کۆلیسترۆڵ و هاتنی بۆ ناو خوێن کەمدەکاتەوە، هەروەها ئەو خۆراکانەی دەوڵەمەندن بە ڕیشاڵی تواوە؛ شۆفان و سێو و گوێزی هیندی و قەیسی.
- خواردنی ئەو خۆراکانەی دەوڵەمەندن بە ترشی چەوری ئۆمیگا سێ چونکە لەڕاستیدا ترشی چەوری ئۆمیگا سێ کاریگەری لەسەر ئاستی کۆلیسترۆڵی خراپ نابێت، بەڵکو کاریگەری سودبەخشی لەسەر تەندروستی دڵ هەیە، وەک دابەزاندنی پەستانی خوێن لەنێو ئەو خۆراکانەی دەوڵەمەندن بە ئۆمیگا سێ سەلەمون و ماکرێل و هێرینگ و گوێز و تۆوی کەتان.
- خواردنی پرۆتینی زەیتی زەیتوون لێکۆڵینەوەکان دەریانخستووە کە خواردنی تەواوکەرە خۆراکییەکان کە پرۆتینی زەیتی زەیتوون لەخۆدەگرێت، پاڵەپەستۆی خوێن کەم دەکاتەوە، ئەمە جگە لە کەمکردنەوەی کۆی ئاستی کۆلیسترۆڵ و ئاستی کۆلیسترۆڵی خراپ لەڕاستیدا ئەو بەها خۆراکییەی لە شیرەمەنی وەرگیراوە دەگەڕێتەوە بۆ پرۆتینی زەیتی زەیتوون کە دروستی دەکات.
زیادکردنی چالاکیی جەستەیی و وەرزشکردن: وەرزشکردن ئاستی کۆلیسترۆڵ باشتر دەکات، هەروەها چالاکیی جەستەیی بە چڕییەکی مامناوەند دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی ئاستی کۆلیسترۆڵی باش، ئەمە جگە لەوەی وەرزشکردن بۆ ماوەیەکی کورت لە ڕۆژدا یارمەتی کەمکردنەوەی کێشی زیادە دەدات و ئەمانەش بریتین لە ڕاهێنانەکانی وەک ڕۆیشتن لە کاتی پشوودان، دیاریکردنی کاتژمێرەکانی کارکردن، چوونە سەر کار بە بەکارهێنانی پاسکیل، و یاریکردنی یارییە دڵخوازەکان. باشترە هاوڕێیەک وەربگریت بۆ ئەوەی ئەم ڕاهێنانانە پێکەوە ئەنجام بدەیت، یان بەشداری یانەیەکی وەرزشی بکەیت. پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە پێشنیار دەکرێت لانیکەم بۆ ماوەی ٣٠ خولەک وەرزش بکەیت هەفتەی پێنج جار وەرزشی هەوایی چڕ ئەنجام بدە بۆ ماوەی ٢٠ خولەک هەفتەی سێ جار.
وازهێنان لە جگەرەکێشان: وازهێنان لە جگەرەکێشان ئاستی کۆلیسترۆڵی باش باشتر دەکات، لە سوودەکانی وازهێنان لە جگەرەکێشان ئەمانەن:
- پەستانی خوێن و لێدانی دڵ دوای ٢٠ خولەک دوای وازهێنان لە جگەرەکێشان باشتر دەبێت.
- باشتربوونی کارکردنی سییەکان و سوڕی خوێن دوای سێ مانگ دوای وازهێنان لە جگەرەکێشان.
- ئەگەری تووشبوون بە نەخۆشییەکانی دڵ بۆ نیوە کەم دەبێتەوە دوای ساڵێک لە وازهێنان لە جگەرەکێشان.
کەمکردنەوەی کێشی زیادە: لەڕاستیدا هەڵگرتنی چەند کیلۆیەک زیاد لە کێشی ئاسایی دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی ئاستی کۆلیسترۆڵ، بۆیە پێشنیار دەکرێت کێشی زیادە کەم بکرێتەوە لەڕێگەی زیادکردنی چالاکیی جەستەیی لە کاتی ڕۆتینی ڕۆژانەدا، هەروەها هەوڵدان بۆ دوورکەوتنەوە لەو خۆراکانەی دەوڵەمەندە بە شەکر یا چەورییەکان.
دەرمانی دابەزاندنی کۆلیسترۆڵ
کۆمەڵێک بژاردەی دەرمانی چارەسەری هەیە کە دەتوانرێت لەلایەن پزیشکی پسپۆڕەوە بۆ نەخۆش بنووسرێت لە ئەگەری تێکچوونی ئاستی کۆلیسترۆڵ لە خوێندا، لەوانە ئەمانەی خوارەوە:
ستاتینەکان: ئەم دەرمانانە بە شێوەیەکی سەرەکی کاردەکەن بۆ کەمکردنەوەی ئاستی کۆلیسترۆڵی خراپ، هەروەها دەتوانێت کەمێک ئاستی چەورییە سیانییەکان کەمبکاتەوە، هەروەها کەمێک ئاستی کۆلیسترۆڵی باش بەرزبکاتەوە، لەوانە: Rosuvastatin و Simvastatin و Pravastatin.
فایبرەیتەکان (Fibrates): ئەم دەرمانانە زۆرترین کاریگەرییان لەسەر ئاستی ترایگلیسیراید هەیە، بەو پێیەی کاردەکەن بۆ کەمکردنەوەیان، ئەمە جگە لەوەی ڕۆڵیان هەیە لە بەرزکردنەوەی ئاستی کۆلیسترۆڵی باش، لەگەڵ کاریگەرییەکی کەمیان لە کەمکردنەوەی ئاستی کۆلیسترۆڵی خراپدا نموونەی ئەم گروپە دەرمانە بریتین لە Gemfibrozil.
جیاکەرەوەی ترشی زراو: ئەم دەرمانانە کاردەکەن بۆ کەمکردنەوەی ئاستی کۆلیسترۆڵی خراپ کەمێک یان مامناوەند، نموونەکانیش بریتین لە کۆلیستیرامین.
ڕێگریکەرانی مژینی کۆلیسترۆڵ: ئەم گروپە دەرمانە کاردەکەن بۆ کەمکردنەوەی کۆلیسترۆڵی خراپ بە شێوەیەکی کەم یان مامناوەند، نموونەکانیش بریتین لە دەرمانی Ezetimibe.
دەرمانەکانی تر: وەکو نیاسین و ئەلیرۆکوماب.
