نەرویج و جەنگی جیهانی دووەم

پێشەکی

نەرویج، وەک وڵاتێکی سکەندەناڤی، لە سەرەتای جەنگی جیهانی دووەمدا هەوڵی دا بێلایەن بمێنێتەوە. بەڵام، بەهۆی پێگەی ستراتیژی و سەرچاوە سروشتییەکانیەوە، زوو کەوتە ناو گێژاوی جەنگەوە. ئەزموونی نەرویج لە جەنگدا نموونەیەکی گرنگە لە چۆنیەتی بەرەنگاربوونەوەی داگیرکاری و پاراستنی ناسنامەی نەتەوەیی لە ژێر دەسەڵاتی بێگانەدا.

دۆخی نەرویج لە سەرەتای جەنگ

لە سەرەتای جەنگدا، نەرویج سیاسەتی بێلایەنی پەیڕەو دەکرد. وڵاتەکە خاوەنی کەنارێکی درێژ و بەندەری گرنگ بوو، کە گرنگییەکی ستراتیژی پێ دەبەخشی. هەروەها، بەرهەمهێنانی ئاوی قورس، کە بۆ دروستکردنی چەکی ئەتۆمی بەکاردێت، سەرنجی هەردوو لایەنی جەنگی بۆ لای نەرویج ڕاکێشابوو.

داگیرکردنی نەرویج

لە 9ی نیسانی 1940، ئەڵمانیای نازی هێرشی کردە سەر نەرویج. سەرەڕای بەرگری سەرەتایی، نەرویج لە ماوەی دوو مانگدا داگیر کرا. پاشای نەرویج و حکومەتەکەی ناچار بوون هەڵبێن بۆ بەریتانیا و لەوێ حکومەتێکی دوورەوڵاتیان پێکهێنا.

کاردانەوەی حکومەت و گەل

حکومەتی نەرویج لە دوورەوڵات بەردەوام بوو لە کارکردن و نوێنەرایەتیکردنی نەرویجی ئازاد. لە ناوخۆدا، زۆربەی خەڵکی نەرویج دژی داگیرکاری بوون و بە شێوازی جۆراوجۆر بەرەنگاری دەکردەوە.

بزووتنەوەی بەرگری

بزووتنەوەی بەرگری لە نەرویج (کە بە "Hjemmefronten" ناسرابوو) بە خێرایی گەشەی کرد. ئەم بزووتنەوەیە چالاکی جۆراوجۆری ئەنجام دەدا، لەوانە کۆکردنەوەی زانیاری، تێکدانی کارەکانی داگیرکەران، و یارمەتیدانی هاووڵاتیان بۆ هەڵاتن بۆ سوید.

دۆخی ژیان لە ژێر داگیرکاریدا

ژیان لە ژێر داگیرکاریدا زۆر دژوار بوو. کەمی خۆراک و سووتەمەنی، سەرکوتکردنی ئازادییەکان، و ناچارکردنی خەڵک بۆ کارکردن بۆ داگیرکەران لە کێشە سەرەکییەکان بوون. هەروەها جوولەکەکانی نەرویج ڕووبەڕووی ڕاوەدوونان و دەرکردن بوونەوە.

ڕۆڵی نەرویج لە هەوڵەکانی هاوپەیمانان

سەرەڕای داگیرکاری، نەرویج ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لە هەوڵەکانی هاوپەیمانان. کەشتییە بازرگانییەکانی نەرویج بەشداری گرنگیان کرد لە گواستنەوەی کەلوپەل بۆ هاوپەیمانان. هەروەها هێزە چەکدارەکانی نەرویج لە دەرەوەی وڵات بەردەوام بوون لە شەڕکردن لە پاڵ هاوپەیمانان.

کاریگەری جەنگ لەسەر نەرویج

جەنگ کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر نەرویج هەبوو. لە ڕووی ئابوورییەوە، بەشێکی زۆری ژێرخانی وڵات وێران کرابوو. لە ڕووی کۆمەڵایەتییەوە، کۆمەڵگای نەرویجی تووشی دابەشبوون و برینی قووڵ ببوو، بەتایبەت لە نێوان ئەوانەی هاوکاری داگیرکەرانیان کردبوو و ئەوانەی بەرگرییان کردبوو.

ئازادبوونی نەرویج

لە 8ی ئایاری 1945، نەرویج بە فەرمی لە دەستی داگیرکەرانی نازی ئازاد کرا. دوای ڕاگەیاندنی خۆبەدەستەوەدانی ئەڵمانیا، هێزەکانی هاوپەیمانان و بەرگری نەرویجی دەستیان کرد بە وەرگرتنەوەی کۆنترۆڵی وڵات. پاشای نەرویج، هاکۆنی حەوتەم، و حکومەتی دوورەوڵات گەڕانەوە بۆ ئۆسلۆ لە 7ی حوزەیرانی هەمان ساڵدا، کە وەک ڕۆژی سەربەخۆیی نەرویج دەناسرێت و هەموو ساڵێک یادی دەکرێتەوە. ئەم ڕووداوە کۆتایی بە پێنج ساڵ داگیرکاری هێنا و سەرەتای قۆناغێکی نوێ بوو لە مێژووی نەرویجدا.

بنیاتنانەوەی نەرویج دوای جەنگ

دوای کۆتایی هاتنی جەنگ، نەرویج دەستی کرد بە پرۆسەی بنیاتنانەوە. یارمەتی پلانی مارشاڵ ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لەم پرۆسەیەدا. نەرویج هەروەها ڕۆڵێکی چالاکی هەبوو لە دامەزراندنی ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان وەک نەتەوە یەکگرتووەکان و ناتۆ. لە ماوەیەکی کورتدا، نەرویج توانی خۆی بگەڕێنێتەوە بۆ دۆخی پێش جەنگ و تەنانەت پێشکەوتنی زیاتریش بەدەست بهێنێت.

ئەنجام

ئەزموونی نەرویج لە جەنگی جیهانی دووەمدا نموونەیەکی بەرچاوە لە چۆنیەتی بەرەنگاربوونەوەی داگیرکاری و پاراستنی ناسنامەی نەتەوەیی. سەرەڕای داگیرکاری و وێرانکاری، نەرویج توانی بەرگری بکات، یارمەتی هاوپەیمانان بدات، و دواتر خۆی بنیات بنێتەوە. ئەم ئەزموونە کاریگەرییەکی قووڵی هەبوو لەسەر سیاسەت و کۆمەڵگای نەرویج لە دوای جەنگ و بووە هۆی ئەوەی کە نەرویج ببێتە یەکێک لە پشتیوانە سەرەکییەکانی ئاشتی و هاوکاری نێودەوڵەتی.