ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
داگیرکردنی باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا لەلایەن ژاپۆنەوە یەکێک لە گرنگترین ڕووداوەکانی جەنگی جیهانی دووەمە لە بەرەی زەریای هێمن و ئاسیادا. ئەم داگیرکارییە بەشێکی سەرەکی بوو لە ستراتیژی فراوانخوازی ژاپۆن بۆ دروستکردنی "بازنەی گەشەپێدانی گەورەی ڕۆژهەڵاتی ئاسیا". ئەم هەوڵە سەربازییە کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر جوگرافیای سیاسی ناوچەکە و ڕەوتی جەنگی جیهانی دووەم هەبوو.
داگیرکردنی باشووری ڕۆژهەڵات ئاسیا لەلایەن ژاپۆنەوە چی بوو؟
داگیرکردنی باشووری ڕۆژهەڵات ئاسیا لەلایەن ژاپۆنەوە ئاماژەیە بۆ زنجیرەیەک لە هێرش و داگیرکارییە سەربازییەکان کە ژاپۆن لە ماوەی ساڵانی ١٩٤١-١٩٤٢ ئەنجامی دا. ئەم هەڵمەتە سەربازییە فراوانە بەشێکی زۆری وڵاتان و ناوچەکانی جنوب شەرقی ئاسیای گرتەوە، لەوانە بۆرما (میانمار)، مالایا (مالیزیا)، سەنگاپوور، هیندی هۆڵەندی (ئیندۆنیزیا)، فیلیپین و بەشێک لە هیندی چین (ڤێتنام، لاوس و کەمبۆدیا). ئامانجی سەرەکی ژاپۆن لەم داگیرکارییە، دەستبەسەرداگرتنی سەرچاوە سروشتییەکانی ناوچەکە و دروستکردنی "بازنەی گەشەپێدانی گەورەی ڕۆژهەڵاتی ئاسیا" بوو، کە بریتی بوو لە بیرۆکەی دروستکردنی ناوچەیەکی ئابووری و سیاسی لەژێر کۆنترۆڵی ژاپۆندا.
کەی و لە کوێ ئەم داگیرکارییە ڕوویدا
داگیرکردنی جنوب شەرقی ئاسیا لەلایەن ژاپۆنەوە لە ماوەی نێوان دیسەمبەری ١٩٤١ و مایسی ١٩٤٢ ڕوویدا. ئەم هەڵمەتە سەربازییە هاوکات بوو لەگەڵ هێرشی پێرڵ هاربەر لە ٧ی دیسەمبەری ١٩٤١. ژاپۆن بە خێرایی و لە ماوەیەکی کەمدا توانی کۆنترۆڵی بەشێکی زۆری ناوچەکە بکات. بۆ نموونە، هێرش بۆ سەر مالایا و سەنگاپوور لە ٨ی دیسەمبەری ١٩٤١ دەستی پێکرد و لە ١٥ی فێبریوەری ١٩٤٢ سەنگاپوور کەوتە دەست ژاپۆن. هێرش بۆ سەر فیلیپین لە ٨ی دیسەمبەری ١٩٤١ دەستی پێکرد و لە ٨ی مایسی ١٩٤٢ کۆتایی هات بە داگیرکردنی تەواوی وڵات. هێرش بۆ سەر هیندی هۆڵەندی لە ١٠ی ژانیوەری ١٩٤٢ دەستی پێکرد و لە ٩ی مارسی هەمان ساڵ کۆتایی هات بە تەسلیمبوونی هێزەکانی هۆڵەندا.
هۆکارەکانی ئەم داگیرکارییە چی بوون
چەندین هۆکاری سەرەکی لە پشت بڕیاری ژاپۆن بۆ داگیرکردنی جنوب شەرقی ئاسیا هەبوون:
١. پێویستی بۆ سەرچاوە سروشتییەکان: ژاپۆن وڵاتێکی کەم سەرچاوە بوو و پێویستی بە نەوت، کاوچوو، قەلای و سەرچاوەکانی دیکە هەبوو کە لە ناوچەی جنوب شەرقی ئاسیادا بە فراوانی هەبوون.
٢. گەمارۆی ئابووری: لە ساڵی ١٩٤١دا، ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی گەمارۆی ئابووریان خستە سەر ژاپۆن بۆ ناچارکردنی بۆ کشانەوە لە چین. ئەم گەمارۆیە کاریگەری نەرێنی لەسەر ئابووری ژاپۆن هەبوو.
٣. ئایدیۆلۆژیای ئیمپریالیستی: بیرۆکەی "بازنەی گەشەپێدانی گەورەی ڕۆژهەڵاتی ئاسیا" بەشێک بوو لە ئایدیۆلۆژیای فراوانخوازی ژاپۆن کە باوەڕی بە پێویستی ڕزگارکردنی ئاسیا لە دەستی هێزە کۆڵۆنیالیستە ڕۆژئاواییەکان هەبوو.
٤. ستراتیژی سەربازی: ژاپۆن دەیویست هێزەکانی ڕۆژئاوا لە ناوچەکەدا لاواز بکات و پێگەی خۆی وەک هێزی سەرەکی لە ئاسیادا بەهێز بکات.
میکانیزم و ستراتیژی سەربازی ژاپۆن چۆن بوو
ژاپۆن ستراتیژییەکی سەربازی زۆر وردی بۆ داگیرکردنی جنوب شەرقی ئاسیا پەیڕەو کرد:
١. هێرشی هاوکات: ژاپۆن هێرشی بۆ چەندین ئامانج لە یەک کاتدا ئەنجام دا، کە بووە هۆی سەرلێشێواندنی هێزەکانی هاوپەیمانان و ناتوانایی ئەوان بۆ بەرگریکردن لە هەموو بەرەکان.
٢. بەکارهێنانی هێزی ئاسمانی: بەکارهێنانی فڕۆکە جەنگییەکان و هەڵگرەکانی فڕۆکە بۆ لەناوبردنی هێزی ئاسمانی و دەریایی دوژمن لە سەرەتای هێرشەکاندا.
٣. جووڵەی خێرا: بەکارهێنانی تاکتیکی "جەنگی برووسکەئاسا" بۆ داگیرکردنی خێرای ناوچەکان پێش ئەوەی دوژمن بتوانێت خۆی ڕێکبخاتەوە.
٤. بەکارهێنانی هێزی دەریایی: بەکارهێنانی کەشتییە جەنگییەکان بۆ پشتیوانیکردن لە هێرشەکان و دابینکردنی پێداویستییەکانی هێزە زەمینییەکان.
٥. هاوکاری لەگەڵ هێزە ناوخۆییەکان: لە هەندێک وڵاتدا، ژاپۆن هاوکاری لەگەڵ گرووپە ناڕازییەکان و بزووتنەوە نیشتمانییەکان کرد بۆ لاوازکردنی دەسەڵاتی کۆڵۆنیالی.
دەرەنجامەکانی ئەم داگیرکارییە چی بوون
داگیرکردنی جنوب شەرقی ئاسیا لەلایەن ژاپۆنەوە دەرەنجامی گرنگی هەبوو:
١. گۆڕانکاری لە هاوسەنگی هێز: ژاپۆن بووە هێزی سەرەکی لە ناوچەکەدا و توانی کۆنترۆڵی سەرچاوە سروشتییە گرنگەکان بکات.
٢. کۆتاییهاتنی دەسەڵاتی کۆڵۆنیالی ڕۆژئاوا: داگیرکردنی ژاپۆن بووە هۆی لاوازبوونی دەسەڵاتی وڵاتانی وەک بەریتانیا، فەرەنسا و هۆڵەندا لە ناوچەکەدا.
٣. گەشەکردنی بزووتنەوە نیشتمانییەکان: ئەزموونی داگیرکاری ژاپۆن بووە هۆی بەهێزبوونی هەستی نەتەوەیی و سەربەخۆییخوازی لە زۆربەی وڵاتانی ناوچەکەدا.
٤. کاریگەری مرۆیی: ملیۆنان کەس لە ماوەی داگیرکاری ژاپۆندا کوژران، برسی بوون یان ئازار دران.
٥. گۆڕانکاری ئابووری: ژاپۆن هەوڵی دا سیستەمێکی ئابووری نوێ لە ناوچەکەدا دروست بکات، بەڵام ئەمە بووە هۆی تێکچوونی سیستەمە ئابوورییە کۆنەکان.
٦. کاریگەری درێژخایەن لەسەر پەیوەندییەکانی ناوچەکە: ئەزموونی داگیرکاری ژاپۆن کاریگەری لەسەر پەیوەندییەکانی نێوان وڵاتانی ناوچەکە و ژاپۆن بۆ چەندین دەیە هەبوو.
لە کۆتاییدا، داگیرکردنی باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا لەلایەن ژاپۆنەوە یەکێک لە گرنگترین ڕووداوەکانی جەنگی جیهانی دووەم بوو لە ناوچەکەدا و کاریگەری قووڵی لەسەر پێکهاتەی سیاسی، ئابووری و کۆمەڵایەتی ناوچەکە هەبوو کە تا ئێستاش بەردەوامە.
