ئەنتی بایۆتیک

پێشەکی

ئەنتی بایۆتیک یەکێکە لە گرنگترین دۆزینەوەکانی بواری پزیشکی لە سەدەی بیستەمدا. ئەم دەرمانانە ڕۆڵێکی بەرچاویان هەبووە لە کەمکردنەوەی مردن بەهۆی نەخۆشییە بەکتریاییەکان و باشترکردنی کوالێتی ژیانی ملیۆنەها کەس لە سەرتاسەری جیهاندا. لەم ڕاپۆرتەدا، باس لە لایەنە جیاوازەکانی ئەنتی بایۆتیک دەکەین، لە پێناسە و مێژووەوە تا بەکارهێنان و کێشەکانی.

پێناسە و مێژوو

ئەنتی بایۆتیک کۆمەڵێک دەرمانن کە بۆ کوشتن یان ڕاگرتنی گەشەی بەکتریا بەکاردێن. وشەی "ئەنتی بایۆتیک" لە زمانی یۆنانییەوە هاتووە، بە واتای "دژی ژیان".

مێژووی ئەنتی بایۆتیک دەگەڕێتەوە بۆ ساڵی 1928، کاتێک زانای بەریتانی ئەلێکساندەر فلێمینگ بە هەڵکەوت پەنیسیلینی دۆزییەوە. ئەم دۆزینەوەیە سەرەتای سەردەمی نوێی ئەنتی بایۆتیک بوو.

جۆرەکانی ئەنتی بایۆتیک

ئەنتی بایۆتیک چەندین جۆری هەیە، هەر یەکەیان بۆ جۆرێکی دیاریکراوی بەکتریا کاریگەرە. گرنگترین جۆرەکان بریتین لە:

1. پەنیسیلینەکان

2. سیفالۆسپۆرینەکان

3. ماکرۆلایدەکان

4. تێتراسایکلینەکان

5. کوینۆلۆنەکان

6. ئامینۆگلایکۆسایدەکان

شێوازی کارکردنی ئەنتی بایۆتیک

ئەنتی بایۆتیکەکان بە چەند شێوازێک کار دەکەن:

1. ڕێگرتن لە دروستبوونی دیواری خانەی بەکتریا

2. تێکدانی پرۆسەی دروستکردنی پڕۆتین لە بەکتریادا

3. تێکدانی DNA یان RNA ی بەکتریا

4. گۆڕینی میتابۆلیزمی بەکتریا

 بەکارهێنانی ئەنتی بایۆتیک

ئەنتی بایۆتیک بۆ چارەسەرکردنی زۆربەی نەخۆشییە بەکتریاییەکان بەکاردێت، لەوانە:

1. هەوکردنی سییەکان

2. هەوکردنی گەروو

3. هەوکردنی گوێ

4. هەوکردنی میزەڵدان

5. برینی پێست

6. نەخۆشییە سێکسییەکان

کاریگەرییە لاوەکییەکان

وەک هەموو دەرمانێک، ئەنتی بایۆتیکیش دەکرێت کاریگەری لاوەکی هەبێت ئەگەر زیاد لە سنووری خۆی بەکاربهێندرێت ئەم کاریگەرییانە دەکرێت لە سووک تا مامناوەند و تەنانەت زۆر جددی بن. گرنگترین کاریگەرییە لاوەکییەکان بریتین لە:

کێشەکانی کۆئەندامی هەرس

سکچوون: باوترین کاریگەری لاوەکییە. دەکرێت لە سووکەوە تا توند بێت.

   - ڕشانەوە: هەندێک کەس تووشی ڕشانەوە دەبن، بەتایبەتی ئەگەر دەرمانەکە لەسەر گەدەی بەتاڵ بخۆن.

ژان و ناڕەحەتی گەدە: هەندێک ئەنتی بایۆتیک دەبنە هۆی سووتانەوە یان ژانی گەدە.

کاریگەری لەسەر پێست

   - دەرپەڕینی پێست: دەکرێت وەک هەستیاری دەربکەوێت.

   - هەستیاری بە تیشکی خۆر: هەندێک ئەنتی بایۆتیک پێستی هەستیار دەکەن بەرامبەر تیشکی خۆر.

تێکچوونی هاوسەنگی بەکتریا باشەکانی لەش

   - هەوکردنی کۆئەندامی زاوزێی ژنان: بەهۆی کوشتنی بەکتریا باشەکان و زیادبوونی کەڕووەکان.

   - هەوکردنی ڕیخۆڵە بەهۆی بەکتریای C. difficile: دەکرێت ببێتە هۆی سکچوونی توند.

کاریگەری لەسەر جگەر

   - هەندێک ئەنتی بایۆتیک دەکرێت کاریگەرییان لەسەر کارکردنی جگەر هەبێت و ببنە هۆی بەرزبوونەوەی ئەنزیمەکانی جگەر.

کاریگەری لەسەر گورچیلەکان

   - هەندێک جۆری ئەنتی بایۆتیک دەکرێت زیان بە گورچیلەکان بگەیەنن، بەتایبەتی لە کەسانی بەتەمەن یان ئەوانەی کێشەی گورچیلەیان هەیە.

کاردانەوەی هەستیاری توند

   - لە حاڵەتی دەگمەندا، هەندێک کەس تووشی کاردانەوەی هەستیاری توند دەبن کە دەکرێت ژیان بخاتە مەترسییەوە.

کاریگەری لەسەر خوێن

   - هەندێک ئەنتی بایۆتیک کاریگەرییان لەسەر دروستبوونی خڕۆکە سپییەکان هەیە.

گرنگە بزانین کە زۆربەی ئەم کاریگەرییە لاوەکییانە کاتین و دوای تەواوبوونی خواردنی دەرمانەکە نامێنن. هەروەها، هەموو کەسێک تووشی هەموو ئەم کاریگەرییانە نابێت. ئەگەر هەر کاریگەرییەکی نائاسایی یان توند هەبوو، پێویستە ڕاستەوخۆ پەیوەندی بە پزیشکەوە بکرێت.

بەرگری دژی ئەنتی بایۆتیک

یەکێک لە گەورەترین کێشەکانی بەکارهێنانی ئەنتی بایۆتیک، دروستبوونی بەرگرییە لە بەکتریاکاندا. ئەمە کاتێک ڕوودەدات کە بەکتریاکان توانای بەرگریکردنیان لە دژی ئەنتی بایۆتیک پەیدا دەکەن، کە دەبێتە هۆی ئەوەی چارەسەرەکان کاریگەرییان کەم بێتەوە.

کۆتایی

ئەنتی بایۆتیک بەشێکی گرنگە لە پزیشکی نوێ و ڕۆڵێکی گەورەی هەیە لە پاراستنی تەندروستی مرۆڤدا. بەڵام، بەکارهێنانی بەرپرسیارانە و دروستی ئەم دەرمانانە زۆر گرنگە بۆ پاراستنی کاریگەرییان و کەمکردنەوەی مەترسییەکانیان.