کارەساتی دەرسیم

پێشەکی

کۆمەڵکوژی دەرسیم یەکێکە لە تاریکترین و دڵتەزێنترین ڕووداوەکانی مێژووی هاوچەرخی تورکیا. لە ساڵی ١٩٣٧-١٩٣٨، حکومەتی تورکیا هەڵمەتێکی سەربازیی بەرفراوانی ئەنجامدا دژی دانیشتوانی ناوچەی دەرسیم (ئێستا پارێزگای تونجەلی) کە زۆرینەیان کورد و عەلەوی بوون. ئەم ڕووداوە بە یەکێک لە گەورەترین کۆمەڵکوژییەکانی سەدەی بیستەم دادەنرێت و کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر پەیوەندی نێوان دەوڵەتی تورک و کەمینە نەتەوەییەکان بەجێهێشت.

پێشینەی مێژوویی

ناوچەی دەرسیم لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی تورکیا هەڵکەوتووە و بە درێژایی مێژوو ناوچەیەکی خۆبەڕێوەبەر و نیمچە سەربەخۆ بووە. دانیشتوانەکەی زۆرینە کورد و پەیڕەوی ئایینی عەلەوی بوون، کە جیاوازییان هەبوو لەگەڵ زۆرینەی موسوڵمانی سوننەی تورکیا. لە دوای دامەزراندنی کۆماری تورکیا لە ساڵی ١٩٢٣، حکومەتی نوێ سیاسەتی تورک-کردن و یەکخستنی نەتەوەیی گرتەبەر، کە بووە هۆی دروستبوونی ناکۆکی لەگەڵ کەمینە نەتەوەییەکان، بە تایبەت لە ناوچەی دێرسیم.

هۆکارەکانی کۆمەڵکوژی

چەندین هۆکار بوونە پاڵنەری کۆمەڵکوژی دەرسیم، لەوانە:

سیاسەتی یەکخستنی نەتەوەیی و تورک-کردن

هەوڵی حکومەت بۆ کۆنتڕۆڵکردنی ناوچە دوورەدەستەکان

ترسی حکومەت لە سەرهەڵدانی بزووتنەوەی نەتەوەیی کوردی

جیاوازیی کولتووری و ئایینی نێوان دانیشتوانی دەرسیم و دەسەڵاتی ناوەندی

ڕووداوەکانی کۆمەڵکوژی

لە ساڵی ١٩٣٧، حکومەتی تورکیا هێرشێکی سەربازیی بەرفراوانی دەستپێکرد بۆ سەر ناوچەی دەرسیم. سوپای تورک بە فڕۆکە، تۆپخانە و هێزی پیادە هێرشی کردە سەر گوندەکان و شارۆچکەکانی ناوچەکە. سەرەتا خەڵکی ناوچەکە بەرگرییان کرد بە سەرکردایەتی سەید ڕەزا، بەڵام بەهۆی نابەرامبەری هێز و چەک، بەرگرییەکەیان تێکشکا. هێرشەکان بۆ ماوەی ساڵێک بەردەوام بوون و بوونە هۆی کوشتنی هەزاران کەس و ئاوارەبوونی دەیان هەزاری دیکە.

شێوازەکانی کوشتن و سەرکوتکردن

لە کۆمەڵکوژی دەرسیمدا، چەندین شێوازی دڕندانە بەکارهێنران بۆ کوشتن و سەرکوتکردنی دانیشتوان:

بۆردومانی ئاسمانی: فڕۆکەکانی سوپای تورک بە شێوەیەکی بەرفراوان گوند و شارۆچکەکانیان بۆردومان دەکرد، کە بووە هۆی کوژرانی ژمارەیەکی زۆر لە هاووڵاتیانی سڤیل.

گوللەبارانکردنی بەکۆمەڵ: هێزەکانی سوپا خەڵکیان لە گۆڕەپانەکان کۆدەکردەوە و بە شێوەی بەکۆمەڵ گوللەبارانیان دەکردن.

سووتاندنی زیندەبەزیندە: لە هەندێک حاڵەتدا، خەڵکیان لە ناو ماڵەکانیان یان شوێنە گشتییەکان کۆدەکردەوە و ئاگریان تێبەردەدان.

خنکاندن بە گازی ژەهراوی: بەکارهێنانی گازی ژەهراوی لە ئەشکەوتەکان بۆ کوشتنی ئەو کەسانەی کە خۆیان حەشار دابوو.

ڕاگواستنی زۆرەملێ: بەشێکی زۆر لە دانیشتوان بە زۆر ڕاگوێزران بۆ ناوچەکانی دیکەی تورکیا.

برسیکردن و تینووکردن: گەمارۆدانی ناوچەکان و ڕێگریکردن لە گەیشتنی خۆراک و ئاو بە دانیشتوان.

ئەنجامەکان و کاریگەرییەکان

کۆمەڵکوژی دەرسیم کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر کۆمەڵگای کوردی و عەلەوی بەجێهێشت:

مردنی دەیان هەزار کەس (ژمارەکان جێی مشتومڕن، بەڵام زۆربەی سەرچاوەکان باس لە ٤٠,٠٠٠ بۆ ٧٠,٠٠٠ کەس دەکەن)

ئاوارەبوون و پەرتەوازەبوونی بەشێکی زۆر لە دانیشتوانی ناوچەکە

لەناوچوونی بەشێکی گەورە لە کەلەپووری کولتووری و ئایینی ناوچەکە

دروستبوونی ترس و بێمتمانەیی قووڵ لە نێوان کورد و دەوڵەتی تورک

بەهێزبوونی هەستی نەتەوەیی کوردی و دروستبوونی بزووتنەوەی بەرگری