پێشەکی

کۆمەڵکوژی مەرعەش یەکێکە لە تراژیدیا هەرە سامناکەکانی مێژووی کورد، بەتایبەت کوردە عەلەوییەکان. ئەم ڕووداوە دڵتەزێنە لە ساڵی ١٩٧٨ لە شاری مەرعەشی باکووری کوردستان (باشووری ڕۆژهەڵاتی تورکیا) ڕوویدا، کە بووە هۆی کوژرانی سەدان کەس و ئاوارەبوونی هەزاران کەسی تر. ئەم کۆمەڵکوژییە نموونەیەکی بەرچاوە لە سیاسەتی پاکتاوی ئیتنی و ئایینی کە بەرامبەر بە کەمینەکان لە تورکیا پەیڕەو کراوە.

پاشخانی مێژوویی

لە سەرەتای سەدەی بیستەمەوە، کوردە عەلەوییەکان لە ناوچەی مەرعەش و دەوروبەری ژیاون و پێکهاتەیەکی گرنگی کۆمەڵگای ئەو ناوچەیە بوون. بەڵام بەهۆی جیاوازی ئایینی و نەتەوەیی، هەمیشە لەژێر هەڕەشە و گوشاری دەسەڵاتی ناوەندی و گرووپە توندڕەوە تورکەکاندا بوون. لە ساڵانی حەفتاکانی سەدەی بیستەم، کێشە و ئاڵۆزییەکان لە نێوان کوردە عەلەوییەکان و گرووپە تورکە سوننەکان پەرەی سەند، کە لە کۆتاییدا بووە هۆی ئەم کارەساتە.

ڕووداوەکانی کۆمەڵکوژی

لە ١٩ی کانوونی دووەمی ١٩٧٨، شەپۆلێکی توندوتیژی دژ بە کوردە عەلەوییەکان لە شاری مەرعەش دەستی پێکرد. گرووپە توندڕەوە تورکەکان بە هاوکاری هێزە ئەمنییەکان، هێرشیان کردە سەر گەڕەکە کوردنشینەکان. ئەم هێرشانە بۆ ماوەی چەند ڕۆژێک بەردەوام بوون و بوونە هۆی کوژران و برینداربوونی سەدان کەس و وێرانکردنی ماڵ و دووکان و شوێنە گشتییەکانی کوردەکان.

میکانیزم و شێوازی کوشتنەکان

هێرشبەران بە شێوازی دڕندانە و سیستەماتیک مامەڵەیان لەگەڵ قوربانیەکان کرد. زۆربەی کوشتنەکان بە چەکی سارد وەک چەقۆ، داس و تەور ئەنجام دران. هەروەها بەکارهێنانی چەکی گەرم و سووتاندنی خانووەکان شێوازێکی تری کوشتن بوون. لە هەندێک حاڵەتدا، خێزانی تەواو لەناو ماڵەکانیاندا سووتێنران. ژنان و منداڵانیش لەم هێرشانە بێبەش نەبوون و دووچاری توندوتیژی و دەستدرێژی سێکسی بوونەوە.

قوربانیان و کاریگەرییەکان

ژمارەی دروستی قوربانیانی ئەم کۆمەڵکوژییە بە تەواوی ڕوون نییە، بەڵام مەزەندە دەکرێت کە زیاتر لە ٥٠٠ کەس کوژرابن و هەزاران کەسی تر بریندار بووبن. زیاتر لە ١٠،٠٠٠ کەسیش ناچار بە جێهێشتنی شار و کۆچکردن بۆ شوێنی تر بوون. ئەم کارەساتە کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر پێکهاتەی کۆمەڵایەتی و دیمۆگرافی ناوچەکە جێهێشت و بووە هۆی لاوازبوونی پێگەی کوردە عەلەوییەکان لە مەرعەش و دەوروبەری.

پاشهاتەکان و لێکەوتەکان

دوای کۆمەڵکوژییەکە، دەسەڵاتی تورکیا هەوڵی داپۆشینی ڕاستییەکانی دا و لێکۆڵینەوەیەکی سەربەخۆ و شەفاف ئەنجام نەدرا. زۆربەی تاوانباران سزا نەدران و بێ سزا مانەوە. ئەم ڕووداوە بووە هۆی زیادبوونی بێمتمانەیی لە نێوان کورد و تورک و قووڵبوونەوەی کەلێنی نەتەوەیی و ئایینی لە تورکیا. هەروەها، بووە هۆی بەهێزبوونی هەستی نەتەوەیی لە ناو کوردەکان و پەرەسەندنی بزووتنەوەی ڕزگاریخوازی کورد.

کۆتایی

کۆمەڵکوژی مەرعەش(ماراش) وەک برینێکی قووڵ لە یادەوەری کۆکوژی کورددا ماوەتەوە. ئەم تراژیدیایە نیشانەی ئەو ستەم و چەوساندنەوەیەیە کە کورد و کەمینەکانی تر لە تورکیا بەرەوڕووی بوونەتەوە.