ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
لیز مەیتنەر یەکێک بوو لە گرنگترین فیزیازانەکانی سەدەی بیستەم و ڕۆڵێکی بەرچاوی هەبوو لە دۆزینەوەی کەرتبوونی ناوکی. ئەو وەک ژنێکی پێشەنگ لە بواری فیزیای ناوکی ناسراوە و بە یەکێک لە گرنگترین زانا ژنەکانی مێژوو دادەنرێت. سەرەڕای ئەوەی کە بەهۆی ڕەگەزی و ڕەچەڵەکی جوولەکەییەوە ڕووبەڕووی چەندین ئاستەنگ بووەوە بەڵام توانی سەرکەوتن بەدەست بهێنێت و ببێتە یەکەم ژن کە پلەی پڕۆفیسۆری لە زانکۆی بەرلین وەرگرت.
ژیانی سەرەتا و خوێندن
لیز مەیتنەر لە ٧ی نۆڤەمبەری ١٨٧٨ لە ڤیەننا لە نەمسا لەدایک بوو. ئەو لە خێزانێکی جوولەکەی ناوەڕاست هاتە دنیاوە و باوکی پارێزەر بوو. لە تەمەنی گەنجیدا خولیای زانست بوو و سەرەڕای ئەو کۆسپانەی کە لەبەردەم خوێندنی ژنان هەبوون توانی بە سەرکەوتوویی قۆناغەکانی خوێندن تەواو بکات. لە ساڵی ١٩٠١ چووە زانکۆی ڤیەننا و لەوێ فیزیای خوێند. لە ساڵی ١٩٠٦ بڕوانامەی دکتۆرای لە فیزیا وەرگرت و بووە دووەم ژن کە لەو زانکۆیە بڕوانامەی دکتۆرای لە فیزیا وەرگرت.
کارە زانستییەکانی
دوای تەواوکردنی خوێندن مەیتنەر چووە بەرلین و لەوێ لەگەڵ کیمیازانی بەناوبانگ ئۆتۆ هان دەستی بە کارکردن کرد. ئەوان پێکەوە بۆ ماوەی سی ساڵ کاریان کرد و توێژینەوەیان لەسەر تیشکدەری و فیزیای ناوکی ئەنجام دا. مەیتنەر ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لە دۆزینەوەی توخمی پڕۆتاکتینیۆم لە ساڵی ١٩١٧. هەروەها لێکۆڵینەوەی لەسەر تیشکی بێتا و گاما کرد و چەندین دۆزینەوەی گرنگی لەو بوارەدا ئەنجام دا. لە ساڵی ١٩٢٦ بووە پڕۆفیسۆر لە زانکۆی بەرلین و بەمەش بووە یەکەم ژن کە ئەو پلەیەی لەو زانکۆیە بەدەست هێنا.
دۆزینەوەی کەرتبوونی ناوکی
گرنگترین دەستکەوتی زانستی مەیتنەر دۆزینەوەی کەرتبوونی ناوکی بوو کە لە ساڵی ١٩٣٨ ڕوویدا. ئەو لەگەڵ ئۆتۆ هان و ئۆتۆ فریش توانیان ڕوونکردنەوەی زانستی بۆ ئەو دیاردەیە بدۆزنەوە کە تیایدا ناوکی ئەتۆمی یۆرانیۆم دەکەرتێت و وزەیەکی زۆر ئازاد دەکات. ئەم دۆزینەوەیە بووە بنەمای دروستکردنی چەکی ناوکی و وزەی ناوکی لە داهاتوودا. هەرچەندە خەڵاتی نۆبڵی کیمیا تەنها بە ئۆتۆ هان بەخشرا بەڵام زۆربەی زانایان پێیان وایە کە مەیتنەر شایەنی ئەو خەڵاتە بوو.
ژیان لە دوورەوڵاتی
لە ساڵی ١٩٣٨ بەهۆی هاتنەسەرکاری نازییەکان لە ئەڵمانیا و هەڵاواردنی جوولەکەکان مەیتنەر ناچار بوو وڵات بەجێ بهێڵێت و پەنا بۆ سوید ببات. لەوێ لە پەیمانگای نۆبڵ درێژەی بە کارەکانی دا. لە ماوەی جەنگی جیهانی دووەمدا ڕەتی کردەوە بەشداری لە پڕۆژەی مانهاتن بکات کە بۆ دروستکردنی بۆمبی ئەتۆمی بوو. دوای جەنگ بۆ ماوەیەک لە بەریتانیا مایەوە و لە کۆتاییدا لە ساڵی ١٩٦٠ گەڕایەوە بۆ ئەڵمانیا.
میرات و ڕێزلێنان
لیز مەیتنەر کاریگەرییەکی گەورەی لەسەر فیزیای ناوکی و بواری زانست بەگشتی هەبوو. ئەو وەک ڕێگاخۆشکەرێک بۆ ژنان لە بواری زانستدا ناسراوە. چەندین خەڵات و ناسنامەی شانازی پێ بەخشرا لەوانە میدالیای ماکس پلانک لە ساڵی ١٩٤٩ و میدالیای فەرمی ئەمریکا لە ساڵی ١٩٦٦. لە ساڵی ١٩٩٧ ناوی لەسەر توخمی ژمارە ١٠٩ی خشتەی خولی نرا و ناونرا مەیتنەریۆم. هەروەها چەندین زانکۆ و دامەزراوەی زانستی ناویان لێناوە.
ئەنجام
لیز مەیتنەر لە ٢٧ی ئۆکتۆبەری ١٩٦٨ لە کەمبریج لە بەریتانیا کۆچی دوایی کرد. ئەو بە یەکێک لە گەورەترین زانا ژنەکانی مێژوو دادەنرێت و ڕۆڵێکی بەرچاوی هەبوو لە پێشخستنی زانستی فیزیای ناوکی. سەرەڕای ئەو کۆسپ و ئاستەنگانەی کە ڕووبەڕووی بووەوە توانی سەرکەوتن بەدەست بهێنێت و ببێتە سەرمەشقێک بۆ نەوەکانی دوای خۆی. میراتی زانستی و مرۆیی مەیتنەر تا ئێستاش کاریگەری لەسەر دنیای زانست و توێژینەوە هەیە.
