ناوه‌ڕۆك
ناساندن
مێژووی ڕۆژی جیهانی ژنان (بە ئینگلیزی: History of International Women's Day، بە عەرەبی: تاريخ يوم المرأة العالمي) ڕاجیایی لەسەر هۆکاری سەرهەڵدانی ڕۆژی جیهانی ژنان هەیە کە هەموو ساڵێک لە ٨ی ئازاردا بەڕێوەدەچێت، هەرچەندە هۆکاری پەسەندکراوی گشتی ئاماژە بەوە دەکات کە بزووتنەوەی سۆسیالیستی ئەو کەسە بووە کە لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا ئەم ڕۆژەی داهێناوە، و هەژمارکردنەکانیش جیاواز بوون سەبارەت بە بەرواری دامەزراندنی. هەندێک مێژووەکەی دەگەڕێننەوە بۆ ساڵی ١٨٥٧ی زایینی لەو بەروارەدا کرێکارانی قوماشی کەمداهات کە کاتژمێری زۆر لە بارودۆخی کارکردنی مەترسیداردا کاریان دەکرد، ڕژانە سەر شەقامەکانی شاری نیویۆرک بۆ ناڕەزایەتی دەربڕین بەمانە پاشان ساڵیادی ئەو ناڕەزایەتیانە لە ساڵی ١٩٠٧ی زایینی بەڕێوەچوو، لە کاتێکدا باسێکی دیکە بە ڕوونی ئەوەی خستەڕوو کە گروپەکان بزووتنەوەی سۆسیالیستی لە ئەمریکا بە یەکەم ڕۆژی نیشتمانی ژنان لە ساڵی ١٩٠٩ی زایینی یادی ئەو خۆپیشاندانانەیان کردەوە، بەڵام ئەوە چیرۆکە ڕەنگە هەڵە بێت، بەو مانایەی کە ڕەنگە هیچ خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییەک نەبووبێت کە لە ساڵی ١٨٥٧ی زایینیدا ڕوویدابێت، هەروەها هیچ ئاهەنگێکی پەنجا ساڵەی بەسەریدا نەبووبێت و بەپێی کۆمەڵێک لێکۆڵینەوەی پەیوەندیدار کە لە هەشتاکانی سەدەی ڕابردوودا بڵاوکراونەتەوە.
پێشهاتەکانی ڕۆژی جیهانی ژنان
زۆرێک لە ژنانی سۆسیالیست لە هەردوو ئەوروپا و ئەمریکا پابەند بوون بە ئینتەرناسیۆنالیزمەوە؛ بنەمایەکی سیاسییە کە داوای هاوکاری سیاسی یان ئابووری زیاتری نێوان گەلان و نەتەوەکان دەکات، چەند ساڵێک پێش جەنگی جیهانی یەکەم، لە ١٧ی ئابی ١٩٠٧ ئەم ژنانە بەڵێنیان دا کە خەبات بکەن بۆ بەدیهێنانی یەکسانی لە هەموو لایەنەکانی ژیاندا، لە چوارچێوەی کۆبوونەوەیەکدا لە ژێر دەستی سەرکردایەتی دوو چالاکوانی ئەڵمانی، کلارا زێتکین و لویس؛ باسیان لە پرسی خۆپێشاندان کرد بە مەبەستی بڵاوبوونەوە و گەیشتن بە ئامانجەکانیان بۆ بەدیهێنانی یەکسانی، بۆیە پارتی سۆسیالیستی ئەمریکا کۆمیتەی نیشتمانی بۆ ژنانی ڕاسپارد بۆ ئەنجامدانی هەڵمەتێک لە ساڵی ١٩٠٨ی زایینی، حیزبەکە داوای لە لیژنەکە کرد خۆپیشاندان ڕێکبخات و پێش جەنگی جیهانی یەکەم ژنان توانیان پاڵەوانی نێودەوڵەتی دووەم ببەنەوە.
کۆبوونەوەیەکی سۆسیالیستی لە لقی سێی کۆمەڵەی ژنانی سۆسیالیستی دیموکراتیک لە ٨ی ئازاری ١٩٠٨ لە شاری نیویۆرک بەڕێوەچوو، بە ئامانجی تاوتوێکردنی پرسی مافی دەنگدانی ژنان لە ٢٣ی شوباتی ١٩٠٩دا کۆبوونەوەیەک بۆ گفتوگۆکردن و بنەماکانی مافی یەکسان و داواکاری دەنگدان بە ژنان ڕوون بکەنەوە. لەلایەن ژنانەوە لە کۆتا یەکشەممەی مانگی شوبات تا ساڵی ١٩١٣ی زایینی، و لە ساڵی ١٩١٠ی زایینیدا بەشدارییان کرد و چالاکوانی ئەڵمانی کلارا زێتکین ئەو ڕۆژەی کردە پشووی فەرمی و لە ئەوروپا بڵاویکردەوە
یەکەمین ئاهەنگی ڕۆژی جیهانی ئافرەتان
بیرۆکەی ڕۆژی جیهانی ژنان ئیلهامبەخش بوو لە ڕۆژی نیشتمانی ژنانی ئەمریکا کە لە ٢٨ی شوباتی ١٩٠٩ی زایینی لەلایەن پارتی سۆسیالیستی ئەمریکییەوە ڕاگەیەندرا. ئەمەش بەهۆی پەیوەستبوونی بە مافەکانی ژنانی کرێکارەوە، بۆ یەکەمجار لە ١٩ی ئازاری ١٩١١ی زایینیدا، نزیکەی ملیۆنێک ژن و پیاو کۆبوونەتەوە بۆ پشتیوانیکردن لە مافەکانی ژنان بیرۆکەی ڕۆژی نێودەوڵەتی ژنانیان لە کۆبوونەوەی نێودەوڵەتی سۆسیالیستیدا پەسەند کرد لە دانیمارک، کە ساڵی دواتر ڕۆژی جیهانی ژنان بەڕێوەچوو، لە ڕێگەی ئاهەنگگێڕان لە دانیمارک، سویسرا، نەمسا و ئەڵمانیا، کە زۆرجار ڕێکخستنی خۆپیشاندان و ڕێپێوانەکانی لەخۆگرتبوو.
بەرواری ڕۆژی جیهانی ئافرەتان گۆڕا
ژنانی ڕووسیا لە دوایین یەکشەممەی مانگی شوباتی ساڵی ١٩١٣ی زایینی یەکەم ڕۆژی جیهانی ژنانیان بەڕێوە برد و ئەوە سەروبەندی هەڵمەتی جەنگی جیهانی یەکەم بوو بۆ ئاشتی دوای ئەوە وادەی ڕۆژی جیهانی ژنان گۆڕدرا بۆ ٨ی ئازار دوای چەندین گفتوگۆ، و لەو کاتەوە تا ئێستا لە ٨ی ئازاری هەموو ساڵێکدا ئاهەنگ دەگێڕدرێت، و لە ساڵی ١٩١٤دا، زۆرێک لە ژنان لە سەرانسەری ئەوروپا چەندین ڕێپێوانیان ڕێکخست بە ئامانجی دەربڕینی هاودەنگی ژنان بۆ هەڵمەتی دژی شەڕ.
ڕۆژی جیهانی ژنان لە ٨ی ئازار بۆ هەر ساڵێک دیاری دەکرا و لە ساڵی ١٩٢٢ی زایینیدا بە پشووی فەرمی کۆمۆنیستەکان دادەنرا ئەم بەروارە لەلایەن باقی وڵاتانی سۆسیالیستی لە ساڵی ١٩٤٩ی زایینی پەسەندکرا، لەگەڵ گرنگیدان بە ئاهەنگی ساڵانە لەلایەن ئەو وڵاتانەوە تا کۆتایی شەستەکان، لەو بەروارەوە، ئەم ڕۆژە دەرفەتی گەورەی ڕەخساندووە بۆ یادکردنەوەی خەباتەکانی ژنان، ئاهەنگگێڕانیان، بەرز نرخاندنی دەستکەوتەکانیان و چاوەڕوانی ئەو کارانەی کە هێشتا دەتوانن بیکەن لەم ڕۆژەدا، ڕێکخراو و حکومەتەکانی ژنان ئارەزووی ڕێکخستنی چەندین چالاکیی دەکەن بە ئامانجی ڕێزلێنان لە پێشکەوتنی ژنان لە ناوچە جیاوازەکانی جیهان، هەروەها بەردەوام کاردەکەن بۆ دڵنیابوون لە بەدەستهێنانی یەکسانی بۆ ژنان و بۆ بیرهێنانەوەی کۆمەڵگاکان.
ڕووداوە مێژووییەکانی پەیوەست بە ڕۆژی جیهانی ژنان
لە نێو ئەو ڕووداوانەی پەیوەستن بە ڕۆژی جیهانی ژنانەوە بە درێژایی مێژوو ئەمانەی خوارەوەن:
ڕووداوەکانی ساڵی ١٩١٧ی زایینی: لە شوباتی ١٩١٧دا ژنانی ڕووسیا لە پاشخانی جەنگی جیهانی یەکەمدا خۆپیشاندان و ناڕەزایەتییان بۆ نان و ئاشتی ڕێکخست، دوای چوار ڕۆژ لەو خۆپیشاندانانە، لەلایەن حکومەتی کاتیەوە مافی دەنگدانیان بە ژنان لە ڕووسیا پێدرا.
ڕووداوەکانی ساڵی ١٩٧٥ی زایینی: لەم بەروارەدا نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ یەکەمجار ڕۆژی جیهانی ژنانی پیرۆز کرد، پاشان لە مانگی کانوونی دووەمی ساڵی ١٩٧٧ی زایینی، ڕۆژی نەتەوە یەکگرتووەکان بۆ مافەکانی ژنان و ئاشتی نێودەوڵەتی لەلایەن کۆمەڵەی گشتییەوە ڕاگەیەندرا بە مەبەستی بەرز ڕاگرتنی ڕۆژی جیهانی ژنان، هەر ڕۆژێکی ساڵ لەلایەن وڵاتانی ئەندامەوە، بەپێی نەریتە نیشتمانی و مێژووییەکانیان.
ڕووداوەکانی ساڵانی نەوەدەکان: لە ساڵی ١٩٩٦ نەتەوە یەکگرتووەکان تەوەری ساڵانەی بە ناوی "ئاهەنگگێڕان بە ڕابردوو و پلاندانان بۆ داهاتوو" پەسەند کرد، دواتر تەوەری "ژن لەسەر مێزی ئاشتی" لە ساڵی ١٩٩٧. لە ساڵی ١٩٩٨دا تەوەری "ژن و مرۆڤ، مافەکان” ئاهەنگیان گێڕا، پاشان تەوەری پەیوەندیدار بە “جیهانێک بەبێ مافی مرۆڤ” لە ساڵی ١٩٩٩.
ڕووداوەکانی ساڵی ٢٠١١ی زایینی: سەدەمین ساڵیادی ڕۆژی جیهانی ژنان لە ساڵی ٢٠١١ی زایینی بەڕێوەچوو، وەک یەکەم ڕووداوی پەیوەندیدار بە ڕۆژی جیهانی ژنان لە ساڵی ١٩١١ی زایینی بوو بۆ یەکەمجار واتە ١٠٠ ساڵ لەمەوبەر لە ئەڵمانیا و نەمسا و سویسرا و دانیمارک تا ئەمڕۆش ساڵانە بابەتێکی پەیوەندیدار بە ژنان ئاهەنگ دەگێڕدرێت.
ڕۆژی جیهانی ئافرەتان لە ئێستادا
ڕۆژی جیهانی ژنان لە هەموو جیهاندا لە ٨ی ئازاری هەموو ساڵێک بەڕێوەدەچێت، وەک چۆن لە زیاتر لە ٢٥ وڵاتدا وەک پشووی فەرمی بەڕێوەدەچێت و لانیکەم دوانزە وڵاتی دیکەش هەن کە ئەم ڕۆژە پشوویەکی نافەرمییە. هەروەها وڵات زۆرن؛ وەک بەرازیل و ئەفغانستان و نیپاڵ کۆمەڵێک گوڵ و دیاری پێدەدرێت بە ژنان و ڕەنگە ئەم ڕۆژە کۆمەڵێک ناڕەزایەتی و ڕێپێوانیش لەخۆبگرێت، لەکاتێکدا لە ئەوروپای ڕۆژهەڵات گوڵیان پێدەدرێت و هەندێکجاریش بە ڕۆژێکی پشوو پاداشتیان دەدرێتەوە.
هەزاران بۆنە بۆ ئاهەنگگێڕان بە بۆنەی ژنان و دەستکەوتەکانیان، لەوانە گردبوونەوەی سیاسی، کۆنفرانسی بازرگانی، نمایشی شانۆیی، نمایشی جلوبەرگ، زۆرێک لە چالاکییە حکومییەکان، و بازاڕە ناوخۆییەکانی پیشەسازی ژنان لەم کاتەدا، ڕۆژی جیهانی ژنان لەلایەن زۆرێک لە کۆمپانیاکانی جیهانییەوە پشتگیری دەکرێت، بە پشتگیریکردن و بەڕێوەبردنی ڕووداوەکانی پەیوەست بە ژنان.
