کارتێلەکان و مافیاکانی مەکسیک

پێشەکی

کارتێلەکان و گرووپە تاوانکارییەکانی مەکسیک بوونەتە هێزێکی سەرەکی لە وڵاتدا کە کاریگەری قووڵیان لەسەر کۆمەڵگا، ئابووری و سیاسەت هەیە. ئەم ڕاپۆرتە تیشک دەخاتە سەر چۆنیەتی سەرهەڵدان و گەشەکردنی ئەم گرووپانە، چالاکییەکانیان و کاریگەرییەکانیان لەسەر مەکسیک، هەروەها لاوازی حکومەت لە بەرەنگاربوونەوەیان.

سەرهەڵدانی کارتێلەکان

کارتێلەکانی مەکسیک لە سەرەتای ساڵانی ١٩٦٠ـەوە دەستیان بە چالاکی کرد، بەڵام لە ساڵانی ١٩٨٠ـدا بەهێزتر بوون. سەرەتا تەنها لە بازرگانی ماددەی هۆشبەردا چالاک بوون، بەڵام بە تێپەڕبوونی کات، چالاکییەکانیان فراوانتر بوو. لاوازی سیستەمی دادوەری و گەندەڵی بەرفراوان لە دامودەزگا حکومییەکاندا، بوونە هۆی گەشەکردنی خێرای ئەم گرووپانە.

کارتێلە سەرەکییەکان و چالاکییەکانیان

گرنگترین کارتێلەکان بریتین لە کارتێلی سینالۆا، کارتێلی خالیسکۆی نوێ، و کارتێلی گولفی مەکسیک. چالاکییەکانیان بریتین لە بازرگانی ماددەی هۆشبەر، دزی، باجگیری، بازرگانی مرۆڤ، و تۆڕەکانی لەشفرۆشی. ئەم گرووپانە خاوەنی چەک و تەقەمەنی پێشکەوتوون و زۆرجار لە ململانێی توندوتیژدان لەگەڵ یەکتر و هێزەکانی حکومەت.

کاریگەرییەکان لەسەر کۆمەڵگا و ئابووری

کارتێلەکان کاریگەری نەرێنی گەورەیان لەسەر کۆمەڵگای مەکسیک هەیە. توندوتیژی و کوشتن بووەتە دیاردەیەکی ڕۆژانە لە هەندێک ناوچەدا. ترس و نائارامی باڵی بەسەر زۆربەی شارەکاندا کێشاوە. لە ڕووی ئابوورییەوە، کارتێلەکان بەشێکی زۆری ئابووری نافەرمی کۆنترۆڵ دەکەن و کاریگەری نەرێنیان لەسەر وەبەرهێنانی بیانی و گەشتیاری هەیە.

لاوازی حکومەت لە بەرەنگاربوونەوەی کارتێلەکان

حکومەتی مەکسیک نەیتوانیوە بە شێوەیەکی کاریگەر بەرەنگاری کارتێلەکان ببێتەوە. هۆکارەکانی ئەم لاوازییە بریتین لە:

- گەندەڵی بەرفراوان لە ناو دامودەزگا حکومییەکاندا

- کەمی سەرچاوە و ئامرازی پێویست بۆ هێزەکانی پۆلیس و دادوەری

- نەبوونی ستراتیژیەتێکی درێژخایەن و کاریگەر

- ناسەقامگیری سیاسی و گۆڕانکاری بەردەوام لە سیاسەتەکاندا

- ترس و هەڕەشە لە دژی بەرپرسان و دادوەران

پەیوەندی نێوان کارتێلەکان و دەسەڵاتدارانی حکومی

یەکێک لە کێشە سەرەکییەکان، بوونی پەیوەندی نهێنی نێوان هەندێک لە بەرپرسانی حکومی و سەرکردەکانی کارتێلەکانە. ئەم پەیوەندییانە دەبنە هۆی:

- پاراستنی کارتێلەکان لە لێپرسینەوە و سزادان

- دزەکردنی زانیاری نهێنی بۆ کارتێلەکان

- ڕێگەدان بە بەردەوامبوونی چالاکییە نایاساییەکان

- لاوازکردنی متمانەی خەڵک بە دامەزراوە حکومییەکان

کاریگەری نێودەوڵەتی

کێشەی کارتێلەکانی مەکسیک تەنها سنووری ئەم وڵاتەی تێنەپەڕاندووە. کاریگەرییەکانی گەیشتووەتە وڵاتانی دراوسێ، بە تایبەت ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا. هاوکاری نێودەوڵەتی بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەم کێشەیە زیادی کردووە، بەڵام تا ئێستا ئەنجامی ئەرێنی کەم بووە. هۆکاری سەرەکی ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ لاوازی حکومەتی مەکسیک لە جێبەجێکردنی پلانە هاوبەشەکان و نەبوونی متمانە لە نێوان وڵاتاندا.

دەرەنجام

کارتێلەکان و مافیاکانی مەکسیک بوونەتە هەڕەشەیەکی گەورە بۆ سەر سەقامگیری و ئاسایشی وڵات. لاوازی حکومەت لە بەرەنگاربوونەوەی ئەم گرووپانە، بووەتە هۆی بەهێزبوون و فراوانبوونی چالاکییەکانیان