شەشەم جەنگی هاوپەیمانی

له‌لایه‌ن: - ڕێبین ئیسماعیل مەحموود ڕێبین ئیسماعیل مەحموود - به‌روار: 2025-03-01-20:59:00 - کۆدی بابەت: 14942
شەشەم جەنگی هاوپەیمانی

ناوه‌ڕۆك

پێشەکی

جەنگەکانی هاوپەیمانی دژی فەرەنسا بەشێکی گرنگ و کاریگەری مێژووی سەردەمی ناپلیۆنی پێکدێنێت. ئەم جەنگانە لە نێوان ساڵانی ١٧٩٢ تا ١٨١٥ بەردەوام بوون:
٦. شەشەم جەنگی هاوپەیمانی (١٨١٣-١٨١٤)
٧. حەوتەم جەنگی هاوپەیمانی (١٨١٥)
هاوپەیمانی لە وڵاتانی ئەوروپایی پێکدەها بۆ رووبەڕووبوونەوەی هێزەکانی فەرەنسای شۆڕشگێڕ و دواتر فەرەنسای ناپلیۆنی. هەڵمەتی ناپلیۆن بۆ سەر ڕووسیا لە ساڵی ١٨١٢ یەکێک بوو لە گەورەترین هەڵە ستراتیژییەکانی ناپلیۆن، بە سوپایەکی نیو ملیۆنی هێرشی کردە سەر ڕووسیا، بەڵام بەهۆی سەختی کەش و هەوا، دوورییەکانی گەشتکردن، و ستراتیژی "زەوی سووتاو"ی ڕووسەکان، زۆربەی هێزەکانی لەدەستدا. تەنها ٢٠٪ی سوپاکەی توانیان بگەڕێنەوە. ئەم شکستە گەورەیە بووە هاندەر بۆ سەرهەڵدانی شەشەمین هاوپەیمانی دژی ناپلیۆن، کە بە یەکێک لە کارسازترین جەنگەکانی سەردەمی ناپلیۆنی دادەنرێت.

سەرهەڵدانی شەشەمین هاوپەیمانی

پاش پاشەکشەی شکستخواردووی سوپای فەرەنسا لە ڕووسیا، تسار ئەلێکساندەری یەکەم بانگەوازی بۆ وڵاتانی ئەوروپایی کرد بۆ یەکگرتن دژی ناپلیۆن. لە سەرەتای ساڵی ١٨١٣، پروسیا بە سەرکردایەتی شا فرێدریک ویلهێلمی سێیەم بەشداری هاوپەیمانیەکەی کرد. بەریتانیا کە لە هەموو جەنگەکانی پێشووتری هاوپەیمانی بەشداری کردبوو، پارەی پێویستی دابین دەکرد بۆ بەرەنگاربوونەوەی فەرەنسا. سویدیش بە سەرکردایەتی جان بێرنادۆت (یەکێک لە ژەنەراڵە پێشووەکانی ناپلیۆن و جێنشینی پاشای سوید) پاشان بەشداری هاوپەیمانیەکەی کرد. بەم شێوەیە، شەشەمین هاوپەیمانی پێکهات کە بریتی بوو لە:
- ئیمپراتۆریەتی ڕووسیا
- شانشینی پروسیا
- شانشینی بەریتانیای مەزن
- شانشینی سوید
- ئیمپراتۆریەتی نەمسا (لە مانگی ئابی ١٨١٣ پەیوەندی کرد)
- ژمارەیەکی زۆر لە میرنشینەکانی ئەڵمانیا

ئۆپەراسیۆنە سەربازییەکان

بەهاری ١٨١٣، دەستپێکی جەنگەکە

ناپلیۆن، لەگەڵ ئەوەی سوپاکەی زەرەرێکی زۆری لە ڕووسیا بەرکەوتبوو، بە خێرایی سوپایەکی نوێی پێکهێنا. بەڵام زۆربەی ئەم سەربازانە نەشارەزا و کەم تەمەن بوون. لەگەڵ ئەمەشدا، ناپلیۆن توانی لە سەرەتای باڵوبوونەوەی جەنگدا چەند سەرکەوتنێک بەدەست بهێنێت:
-شەڕی لوتزن (٢ی ئایاری ١٨١٣): ناپلیۆن توانی هێزەکانی ڕووسیا و پروسیای تێکشکێنێت، بەڵام بەهۆی کەمیی سوارەی سوپاکەی، نەیتوانی سوود لە سەرکەوتنەکەی وەربگرێت.
- شەڕی باوتزن (٢٠-٢١ی ئایاری ١٨١٣): ناپلیۆن سەرکەوتنێکی دیکەی بەدەست هێنا، بەڵام دیسانەوە نەیتوانی هێزەکانی دوژمن بە تەواوی تێکبشکێنێت.
-هاوینی ١٨١٣: ئاگربەستی پلێسویتز و بەشداریکردنی نەمسا
لە ٤ی حوزەیرانی ١٨١٣، بەهۆی پێویستی هەردوو لا بە پشوودان و رێکخستنەوەی هێزەکانیان، رێککەوتننامەی ئاگربەستی پلێسویتز واژۆ کرا کە تا ١٦ی ئابی هەمان ساڵ بەردەوام بوو. لەو ماوەیەدا، نەمسا رۆڵی ناوبژیوانی گێڕا بۆ گەیشتن بە ئاشتی، بەڵام دەستتێوەردانەکانی سەرکەوتوو نەبوون.
کۆنگرەی پراگ (سەرەتای مانگی ئابی ١٨١٣) نەیتوانی رێککەوتنێک لە نێوان لایەنەکان بە دەست بهێنێت. لە ١٢ی ئاب، نەمسا فەرمی بەشداری هاوپەیمانیەکەی کرد، کە هێزێکی زیاتری خستە پاڵ هاوپەیمانان.
-پاییزی ١٨١٣: مانگی ئابی ١٨١٣، پاش تەواوبوونی ئاگربەستەکە، هێزەکانی هاوپەیمانی ستراتیژیەتێکی نوێیان پەیڕەو کرد کە ناسرابوو بە "ستراتیژیەتی بۆهێمیا". بەپێی ئەم ستراتیژیەتە، هاوپەیمانان لە شەڕکردن لەگەڵ ناپلیۆن خۆیان دەبوارد، بەڵام شەڕیان لەگەل ژەنەراڵەکانی دەکرد. بەم شێوەیە چەند شەڕێک رووی دا کە گرنگترینیان:
-شەڕی درێسدن (٢٦-٢٧ی ئابی ١٨١٣): ناپلیۆن دوا سەرکەوتنی گەورەی لەو جەنگەدا تۆمار کرد.
- شەڕی کاتزباخ (٢٦ی ئابی ١٨١٣): سوپای پروسیا بە سەرکردایەتی ژەنەراڵ بلوچێر توانی ژەنەراڵ ماکدۆناڵدی فەرەنسی تێکبشکێنێت.
- شەڕی کولم (٢٩-٣٠ی ئابی ١٨١٣): هاوپەیمانان سەرکەوتنێکی گرنگیان بەدەست هێنا دژی ژەنەراڵ ڤاندام.
-شەڕی دێننێویتز (٦ی ئەیلولی ١٨١٣): هێزەکانی پروسیا بە سەرکردایەتی ژەنەراڵ بێرنادۆت توانییان ژەنەراڵ نێی فەرەنسی تێک بشکێنن.
- شەڕی لایپزیگ: "شەڕی گەلان" (١٦-١٩ی تشرینی یەکەمی ١٨١٣)
شەڕی لایپزیگ، کە بە "شەڕی گەلان" ناسراوە، گەورەترین و چارەنووسسازترین شەڕی جەنگەکانی ناپلیۆنی بوو. لە شاری لایپزیگی ئەڵمانیا رووی دا و بۆ ماوەی چوار رۆژ بەردەوام بوو. لەم شەڕەدا نزیکەی ٦٠٠,٠٠٠ سەرباز بەشدارییان کرد، کە تا ئەو کاتە گەورەترین شەڕی سەردەمی مۆدێرن بوو.
هێزەکانی ناپلیۆن نزیکەی ١٩٠,٠٠٠ سەرباز بوون، لە کاتێکدا هێزەکانی هاوپەیمانان نزیکەی ٣٣٠,٠٠٠ سەرباز بوون. دوای چوار رۆژ شەڕی بێوچان و خوێناوی، ناپلیۆن شکستێکی قورسی خوارد و ناچار بوو پاشەکشە بکات. لەم شەڕەدا فەرەنسا نزیکەی ٤٠,٠٠٠ کوژراو و بریندار و ٣٠,٠٠٠ دیلی هەبوو. زۆربەی هاوپەیمانە ئەڵمانییەکانی ناپلیۆن، وەک ساکسۆنیا و باڤاریا، لە ناپلیۆن هەڵگەڕانەوە و پەیوەست بوون بە هاوپەیمانانەوە.
ئەم شەڕە کۆتایی هێنا بە دەسەڵاتی ناپلیۆن لە ئەڵمانیا و ناچاری کرد پاشەکشە بکاتەوە بۆ فەرەنسا.

زستانی ١٨١٣-١٨١٤: هێرشی هاوپەیمانان بۆ سەر فەرەنسا

پاش شکستی لایپزیگ، ناپلیۆن ناچار بوو پاشەکشە بکات بۆ ڕووباری راین و بەرەو فەرەنسا. هاوپەیمانان ستراتیژیەتێکی نوێیان داڕشت:
١. سوپای ژەنەراڵ شوارتزنبێرگ لە باشوورەوە هێرشی دەکردە سەر فەرەنسا
٢. سوپای ژەنەراڵ بلوچێر لە ڕووباری راین دەپەڕییەوە و لە باکوورەوە هێرشی دەکرد
٣. سوپای بەریتانیا بە سەرکردایەتی دوق وێلینگتن لە ئیسپانیاوە هێرشی دەکردە سەر باشووری فەرەنسا
لە کانوونی دووەمی ١٨١٤، هێزەکانی هاوپەیمانی سنووری فەرەنسایان بەزاند و دەستیان کرد بە پێشڕەوی بەرەو پاریس.

کەمپەینی ١٨١٤ ی ناپلیۆن

لەگەڵ ئەوەی سوپای ناپلیۆن پاش شکستەکانی پێشوو لاواز ببوو، بەڵام دواجار ناپلیۆن یەکێک لە زیرەکترین کەمپەینەکانی خۆی ئەنجام دا. بە سوپایەکی کەمەوە (نزیکەی ٧٠,٠٠٠ سەرباز)، ناپلیۆن جەنگی دژی هێزی زۆر گەورەتری هاوپەیمانان (نزیکەی ٢٥٠,٠٠٠) و چەند سەرکەوتنێکی بەدەست هێنا:
-شەڕی شامپوبێرت (١٠ی شوباتی ١٨١٤): ناپلیۆن توانی سوپای ڕووسیای تێک بشکێنێت.
- شەڕی مۆنتمیرایل (١١ی شوباتی ١٨١٤): سەرکەوتنێکی تر بۆ ناپلیۆن.
- شەڕی ڤاوشامپس (١٤ی شوباتی ١٨١٤): ناپلیۆن توانی بەشێک لە سوپای پروسیای تێک بشکێنێت.
لەگەڵ ئەمانەشدا، سەرکەوتنەکانی ناپلیۆن کاتی بوون. ژمارەی زۆری هێزەکانی هاوپەیمانی توانییان بە بەردەوامی پێشڕەوی بکەن.

داگیرکردنی پاریس

لە ٣٠ی ئاداری ١٨١٤، هێزەکانی هاوپەیمانی توانییان بگەنە پاریس و پایتەختی فەرەنسا داگیر بکەن. مارشاڵەکانی ناپلیۆن ڕەتیان کردەوە شەڕی ناو شار بکەن، و تاڵیران، وەزیری دەرەوەی پێشووی ناپلیۆن، هانی هاوپەیمانانی دا هاتنی لویسی هەژدەهەم، برای لویسی شازدەهەم، وەک پاشای فەرەنسا پەسەند بکەن.
لە ٤ی نیسانی ١٨١٤، ناپلیۆن ناچار کرا دەستبەردار بێت. لە ١١ی نیسان، پەیماننامەی فۆنتنبلۆ واژۆ کرا کە بەپێی ئەوە:
- ناپلیۆن دەستبەرداری تەختی فەرەنسا بوو
- دورگەی ئێلبا وەک شوێنی دوورخستنەوەی ناپلیۆن دیاری کرا
- بژێوی ساڵانەی بۆ ناپلیۆن و خێزانەکەی دیاری کرا

ئەنجامەکانی جەنگەکە

شەشەمین جەنگی هاوپەیمانی ئەنجامی گرنگی مێژوویی لێکەوتەوە:
- کۆتایی هاتنی ئیمپراتۆریەتی یەکەمی فەرەنسا، ناپلیۆن دەستبەرداری تەخت بوو و دوورخرایەوە بۆ دورگەی ئێلبا.
- گەڕانەوەی خانەدانی بۆربۆن بۆ تەختی فەرەنسا: لویسی هەژدەهەم وەک پاشای فەرەنسا دیاری کرا.
- پەیماننامەی پاریس (٣٠ی ئایاری ١٨١٤): ئەم پەیماننامەیە کۆتایی بە جەنگ هێنا. بەپێی ئەو پەیماننامەیە:
 سنوورەکانی فەرەنسا گەڕایەوە بۆ ئەوەی ساڵی ١٧٩٢
 فەرەنسا ناچار نەکرا قەرەبووی جەنگ بدات
 فەرەنسا کۆلۆنیاڵە دەریاییەکانی لەدەستدا
- کۆنگرەی ڤیەننا (تشرینی یەکەمی ١٨١٤ تا حوزەیرانی ١٨١٥)**: بۆ داڕشتنەوەی نەخشەی ئەوروپا، نوێنەری وڵاتانی سەرکەوتوو لە ڤیەننا کۆبوونەوە.

ئەنجام

شەشەمین جەنگی هاوپەیمانی (١٨١٣-١٨١٤) یەکێکە لە جەنگە سەرەکییەکانی سەردەمی ناپلیۆنی. ئەم جەنگە کاریگەری قووڵی لەسەر مێژووی ئەوروپا هەبوو. کە بە شکستی ناپلیۆن کۆتایی هایت.


سەرچاوەکان



1076 بینین