ناوه‌ڕۆك
مێژووی کورد
لە پێش (ح.نوح) تەنها چەند نەوەیەکی تەمەن درێژ بە چەندین سەدە دەگەیشتەوە سەر (ح. ئادەم)، لە دوای ئادەم (شیس) دێت و هەموو مرۆڤایەتی ئێستا لە شیسن، وا دیارە قابیل و هابیل نەوەیان نەماوە، تۆفانەکەی نوحیش سەرتاسەری بوو، هەندێک پێیان وایە ئەو تۆفانە محەلی بووە و هەموو جیهانی نەگرتووەتەوە، ساغ بوونەوەی ئەو دووڕایە بە لایەکدا پەیوەندییەکی توندی بە کوردۆلۆژی هەیە، چونکە ئەگەر تۆفانەکە جیهانی بێت ئەوا مانای وایە: ١- چۆن هیندستان لانکی یەکەمی مرۆڤایەتییە، ئەوا کوردستانیش لانکی دووەمی مرۆڤایەتییە ٢- ئەوەش دەسەلمێ کە کورد (بە ڕەهایی) کۆن ترین میللەتن لەسەر خاکی خۆیان و بنەچەی کورسیش بە ناوو و خاکەوە جودیە نەک زاگرۆس، لەوەوەش بۆ قازانجی کورد زانیاریەکانی قورئان چاکترە کە دەڵی لە جودی پاپۆڕەکە گیرسایەوە، کەچی تەورات لە (سفرالتکوین-ئەسحاحی٨) دەڵی لە ڕۆژی ١٧/٧/٦٠١ی تەمەنی نوح لە ئەرارات گیرسایەوە، هەروەها کتێبی (حضارة وادی الرافدین) و (موسوعة العربیة المیسرة) و زۆری تر ئەو ڕایەیان هەیە کە دەکاتە خاکی ئەرمەن.
هەرچی تۆفانەکەشە گوایە لە ١٧/٢/٦٠٠ـی تەمەنی (ح نوح) بووە، (رالف لینتون) لە کتێبی (شجرة الحضارة) دەڵی لە ٣٥٠٠پ ز تۆفانەکی سەرانسەری لە جیهان ڕوویدا، ئەوباسە لە زۆری کتێبە ئاینیەکانی جیهانی وەک (ئینجیل، تەورات، مانۆی هیندی، زەندە-ئاڤێستا، چیسپالۆکی مەکسیکی، کتێبی هیندیە سوورەکان، پۆپۆل ڤۆنخ...)، هەروەها لە کتێبەکانی سۆمەری و شارستانی تریش هاتووە، واتە جیهانی بووە، لە تەورات بە ڕوونتر باس لەوە دەکات کە کەس لەسەر زەوی نەماوە، دەڵێ: (لأن میائها کانت علی وجە کل الأرض)، (فمحا اللە کل قائم کان علی وجە الأرض)، لە ئینجیلی برناباش بە جیهانی وەسف کردووە: (فسبب الشهور إن الطوفان، حتی إن العالم هلک أمام رحمة اللە ولم ینج إلا نوح و ثمانون شخصا بشریا فقط)، لە سەرچاوە ئاینییەکانی ئیسلامیش باس لەوە دەکا کەس لەسەر زەوی نەما، ابن کثیر دەڵێ: (ولم ئبقی علی وجە الإرض ممن کان بها من الأحیاء عین تطرف، ولا صغیرة ولا کبیر).
دیارە بەپێی قورئانی پیرۆز لە شآخی جودی کوردستان گیرساوەتەوە، هەندێکی تر زیاتر وردەکاری دەکەن بە پێی نزارگەکانی مسیحی و موسڵمانان و یەزیدی ئەوا لە لوتکەی نیڤاتی جودی چەقیوە، کەواتە جارێکی تر مێژووی مرۆڤایەتیی لێی دەستی پێ کردۆتەوە، کوردستان لانەی مرۆڤایەتی ئێستایە، بەپێی هەندی سەرچاوە شاری (شەرناخ) کە لە نزیک (جودی)ـیە مانای (شاری نوحە)، هەروەها ئیبن عەباس دەڵێ لە بناری چیای جودی ح نوح شارێکی دروست کرد تا ئێستەش ماوە بە ناوی هەشتیان، بە پێی (بدایە والنهایە) هەرچی لەسەر زەویە ئێستا نەوەی (سام و حام و یافث)ـی کوڕانی نوحن، ئەو زانیارییە لە تەورات وەرگیراوە: (هؤلاء الثلاثة هم بنو نوح و منهم انتشر کل سکان الإرض) پرسیار لە ڕاستی ئەو زانیارییە هەیە: ئەی نەوەی ئەو ٨٠ کەسە چی بەسەر هاتووە کە لەگەڵ ح نوح بوون، بۆیە وا پێناچێ ئەوەی ئێستای سەر زەوی هەمووی بۆ ئەو ٣ کەسە بگەڕێنەوە، بەپێی ئیبن خەلدوون و هەندێ سەرچاوەی تر ڕەچەڵەکی کورد دەباتەوە نزیک نەوەکانی نوح بەو شێوەیە: ألا ان الجرامقة من الد کاثر. و قد قیل ان الکرد والدیلم من العرب. وهو قول مرغوب عنەم و قال ابن سعید کان لأشوذ البعە من الولد: إیران و نبیط و جرموق و باسل. فمن إیران الفرس والکرد والخزر، و من نبیط النبط والسریان، ومن جرموق الجرامقە و اهل الموصل، و من باسل الدیلم و اهل الجبل. قال الطبري: و من ولد ارفشخذ والبعبرانیون.
لە دوای تۆفانەکە بێجگە لە مێژووی میللەتە باڵادەستەکانی وەک فارس و ڕۆم و ئاشوری و بابلی و یۆنانی، ئەوانی تر زۆر ڵێڵە، بە پێ ئەو هەموو داکۆکیەی کە لە لایەن ئەکادیمیای نوێی کورد لەوە دەکرا کە ئەسلی کورد ئێزیدی بن، تەنانەت (مسعود بارزانی) چەند جار ئەوەی دووبارە دەکردەوە یان کورد ئەسلی نییە یان ئەسلەکەی دەگەڕێتەوە بۆ ئێزیدی، بۆیە تەقەلامان دا تا لە (مەسحەفی ڕەش) و (کتابی جلوە) ئەسڵێکی بە دەق بدۆزینەوە کەچی پێچەوانەی دەرکەوت کە ئێزیدی لەگەڵ کرد لە (ح ئادەم)یش لێ جیان (أنا اخلق آدم و حواء و اجعلهم بشرا و منهم یکون من سر ادم شهر بن سفر و منە یکون ملة علی الأرض و ثم ملة عزرائیل اعنی طاووس ملک و هی ملە الیزیدیة)، بەڵام بە مسۆگەری سەرۆکی هەندێ دەسەڵات (بە میدیاشەوە) کورد بووینە بە ڕەچيڵەک نەک بە کیان و هەستی نەتەوایەتی، هەڵبەتە سەردەمی ئیمپراتۆری بووە، زۆربەشیان لە ئەسڵدا درێژکراوەی پەیامێکی ئاسمانی بووبنە، لە مێژووی نیمچە سیاسی کوردی ئەو جۆرە دەسەڵاتانە تا (٤٥٠٠) ساڵ لەمەوبەر قووڵ دەبێتەوە لە (..لولو، گوتی، جوتی، ماد، کاردۆخی،کاردوو..) بەپێی سەرچاوە مێژووییە کان لە (تاریخ الطبري) و زۆر سەرچاوەی تر دامەزرێنەری ئیمپراتۆریەتی ساسانەییەکان (ئاردەشیر)ە بە ڕەچەڵەک کورد بووە، (بەپێێ ئەو نامەیەی بۆی هاتبوو لە (ئۆردوانی پێنجەم)) ئەوە ناوەڕۆکەکەیتی: اذ ورد علیە رسول الأردوان بکتاب منە فجمع أردشیر الناس لذلک و قرأ الکتاب بحضرتهم فأذا فیە انک قد عدوت طورک واجتلبت حتفک ایها الکردي المریی فی خیام الأکراد من اذن لک فی التاج الذی لبستە والبلاد التی احتویت علیها و غلبت مولکها و أهلها و من امرک ببناء المدینة التی اسستها فی صحراء یرید جور مع انا إن خلیناک و بناؤها فابتن فی صحراء طولها عشرة فراسخ مدینة و سمها رام اردشیر و أعلمە انە قد وجە الیک ملک الأهواز لیأتیە فی وثاق فکتب الیە اردشیر أن اللە حبانی بالتاج الذی لبستە و ملکنی البلاد التي افتتحها و اعاننی علی من قتلت من الجبابرة والملوک و أما المدینە التی ابنیها و إسمیها رام اردشیر فأنا أرجو أن أمکن منک فأبعث برأسک و کنوزک إلی بیت النار الذي اسستە فی أردشیر خرة)، هەر لەو سەرچاوەیە لەسەر زاری ئەردەشێر گواستراوەتەوە و دەڵێ: من ئامۆزای ئەو (دارا)یەی شای فارسم کە ئەسکەندەر کوشتی، هەروەها کەریم خانی زەندیش هەر کورد بووە.. لەو سەردەمی وەک ئێستا نەبووە تا پەیوەندییەکی سیاسی و یاسایی ڕوون لە نێوان نیشتیمان (هەرێم) و نەتەوە (گەل) و دەسەڵاتی سیاسی هەبێ، بۆیە ئاسایی بوو دەسەڵاتێک هەبێ لەسەر نیشتیمانێکی تر و بە سەرۆکایەتی یەکێک لە ڕەگەزی ئەوانیش نەبێ، وەک زۆربەی دەسەڵاتی ئیمپراتۆرەکان لەوانە ئەسکەندەری مەکدۆنی دامەزرێنەری یۆنان و دەسەڵاتی بابل و شارەزوور ببوە لەوێش مردووە، عوسمانی خەڵکی تۆران و ناوچەی چینن دەسەلاتیان لە ئەنادۆڵ و ئەورووپا بووە، سەلاحەدین لە میسر و جەزیرە، ..هتد بۆیە مەرج نییە دەسەڵاتێک لە کوردستان حوکمی کردبێ کورد بووبێ یان پێچوانە، ئەوانە بە ئاسانی ناسەلمێندرێن، هەر بە نموونە لە لایەک عەرەبەکان دەڵێن ئاشووری و سۆمەری باپیرانی ئێمەن، لەولایەش کوردیش دەڵێن سۆمەری کورد، کەچی وا نەوەیان ماوە نە کوردن و نە عەرەبیشن، بۆیە زەحمەتە بسەلمێندرێ میدیەکانیش کورد بووبن، سەرەڕای ئەو ڕاستیانەی سەرووش ئینجا میدیەکان دەسەڵاتیان زیاتر لە ناوچەی ئیرانی ئێستا بووە، تا ئێستاش میرنشینەکی بچووکیش لە ئاسیا ماوە بە ناوی میدیا، ئیتر کوا بەڵگەی ڕاستەقینە کە ئەوانە کورد بووینە، مادام بە ناوی کورد و کوردستان نەبووبێ بە زەحمەت ئەو ناسنامە دیاری دەکرێ، هەتا پاش ئیسلامیش دەوڵەتی ئەیوبی و ئیمارەتەکانی کوردی و ڕاپەڕینەکانی سەرەتای سەدەی بیستەمیش بە ناوی نەتەوایەتی و نیشتیمانی کوردستان نەبووە، ئەوەش نەک کورد بەڵکو هەموو میللەتان وا بووینە پەیوەستە بە قۆناغی مێژووی خۆی، پێناسی کۆن و ناوەڕاست و ئێستا و داهاتووی نیشتیمان و نەتەوە گۆڕاوە و دەگۆڕێ، جاران بەو پارچە موڵکەی خۆیان وتووە (مەفتەن) دوای دێێەکە و ناوچەی خێڵەکەیان (لە عرەبی دییرە- لە کوردیش هۆبە) ـی پێ دەووترێ، ئەوڕۆش بە نیشتیمانی نەتەوەیی دەووترێ، لە سەردەمی خەلافەت بە خاکی هەموو ئیسلامیان وتووە (دار الإسلام)، ڕەنگە لە داهاتوو و لە (عەولەمە) بە هەموو سەرزەوی بوترێ نیشتیمان، بۆیە زۆر چەوتن ئەوانەی بە پێناس و واقعی ئێستا دادگای مێژووی ڕابردوو و داهاتووی ڕووداوەکان و کەسایەتیەکانی کوردی دەکەن.
ئەوەی ڕوونیشە لە پێس ئیسلام ئەو کوردستانە کەوتبووە نێوان ڕۆم و فارس، هەرجارەی یەکێکیان داگیری دەکرد و سەرانە و زۆرداری بێگاری و ڕفاندن.. بە سەردا سەپاندبوو.
هەروەها لە ڕووی کۆمەڵایەتیشەوە ڕێبازی (مازدەک) و (مانی) یان لە نێو بڵاو کرابۆوە، جۆرە لیبرال دیموکراسی و سۆشیالیستیەکی کۆمەڵایەتی و جنسی وابوو کەس خاوەنی خاوخێزانی خۆی نەبوو، مافی کچێتی و شەوی یەکەمیش (jus primae nocti) بۆ میرەکان بوو، خەڵکی کورد لەوپەڕی باری ئابووری و کۆمەڵایەتی و سیاسی خراپ دابوو، زۆر پەرۆشی ڕزگارکەرێک بوون، بۆیە هەر ناوبانگی ئیسلام و دادگەریەکەیان بیست، خەڵکە ژیرەکان هەر لە ساڵی (١٤-١٦)ـی کۆچی لەسەر دەستی (گابانی کوردی) ڕێکخستنەکانی ئیسلامی بە نهێنی بە کوردستان بڵاودەکردەوە، هەربۆیەش لە جەنگەکانی ئیسلام دژی فارس و ڕۆم لە کوردستان هیچ بەرگریەکی وای سوپەی ئیسلام نەکرا، بە پێچەوانەوە بەپێی ڕیکەوتنەکانی گاوان و دوایش (سەعد لەگەڵ دێلم) کە بووە هۆی سەرکەوتنیان بەسەر سوپای ڕۆستەم و ئیتر سوپای ئیسلامی ئە عیراق لە ژێر دەستی کورد بووە، لە هەندێ شوێن دەبووە ڕاپەڕین (لەوانە ناوچەی شارەزوور) لە دژی زۆردارییەکانی فارس، چونکە ئیسلام هێزێکی داگیرکەر نەبوو، بەڵکوو بەرنامەیەکی هەمەلایەنی لە ژیانی پێبوو، مەبەست لە گەیاندنی بەرنامەکە بوو، بە پێچەوانەی سیستەمی ئیمپراتۆریەتی و نەریتی پەلاماری و زاڵی ئەو سەردەم. بۆیە لە دوای ئیسلام بوونیان خۆیان دەبوونە خاوەنی، ئەگینا لە دروس کردنی دەوڵەتی مەدینە تەنیا (٢٠٠٠) موسڵمانێک هەبوو، چۆن بەشی هەموو دنیای دەکرد.
هەریەکە لە مرتەزا موتەهییری لە کتێبی (الحجاب) و ویل دیورانت لە (قصة الحضارة) باسیان لە کیسرای ئەو سەردەم کردووە، چۆن خاوەنی ٣٠٠٠ژن بووە، ئینجا نامەی بۆ کیخوایەکانی ناردووە تیایدا وەسف و نیشانەی ئافرەتی بۆ ناردوون تا لەسەر ئەو وەسفە زیاتر ئافرەتی بۆ بنێرن لە کوردستانیشەوە، هەندێ لەو وابەستە کوردانەش لە میر و سیخوڕەکانی هەوڵی بەرگریان داوە، وەک سەرۆک جاشەکانی ئێستا، لێرەوە هەندێ لە نووسەرە عەلمانییەکان تەقەلایان داوە بۆ پاساوی عەلمانیەتی ئێستایان بیسەلمێنن کە ئەو سوپایەی ئیسلامیش هەر داگیرکەر بووە، پێستێکی نوسراویان دروست کردووە (کە ئێستا لە مەتحەفی بەریتانیایە) گوایە باس لە زوڵم و زۆری سوپای ئیسلام دەکات... بەڵام بە پشکنینێکی سەرەتایی دەردەکەوێ کە وەک مەسەلەی (انسان پلتداون) تەزویرە و بەس، ئەگەر بە وردی سەرنج بدەینە وشەکانی سەر ئەو پێستە دەبینی زۆربەی لە نەریتی شین گێڕانی ئافرەتانی دەرسیم وەرگیراوە (هورمزگان رمان، ئاتران کوڤان...هتد)، ئەو هەڵبەستە لە کتێبی (بەیتار نووری دەۆسیمی) تۆمار کراوە.
باشترین بەڵگەش بۆ خۆشەویستی خەڵکی کوردستان بۆ ئیسلام
١- یەکسەر ناوی مناڵەکانی کورد لەو سەردەمی تا ئێستاش هەموو بووە (محمد، عمر، علی، عوسمان... هتد.) کەچی ناوێک نەبووە (یەزدەجورد) یان (هەرقەل) وەک ئێستاش نییە بە ناوی (ئەتاتورک) یان (صدام) یان (بهلوی) یان (لینین) یان (مارکس) و (بوش)...هتد.
٢- لە کوردستان دیاردەی هەڵگەڕانەوە هەرگیز ڕووی نەداوە نە لە کاتی بەهێزی ئیسلام و نە لە کاتی بێ هێزییەکەشی.
٣- ئەو سەرکردە و والی و زانا و هونەرمەند و ڕۆشنبیرەی لێ پەیدا بووە.
٤- تا ئێستآش ناسنامە و کەلتووری میللەتی کورد هەر ئیسلامە، لەگەڵ بێ هێزی ئیسلامیش. تا ئەو ساتەش ئاینی ئیسلام لەگەڵ بێ خاوەنیشی هێشتا زۆر لە پێش مدرسە عەلمانیەکانە کە دەسەڵاتیشی لە پشتە، هەر بە نموونەیەکی بەراورد، ئەو میللەتە ساڵی جارک ٣٠ ڕۆژ بۆ ئەو ئیسلامە بە ڕۆژو دەبێ، کەچی هەموو عەلمانیەتی کورد هەموو عەلمانیەتی سەر زەویو عەلمانیەتی جنیش بێنە یارمەتی ناتوانن وا لەو میللەتە بکەن تەنها سەعاتێک بۆ سەرکردەیەکی عەلمانی وەک مارکس، میکافیلی، روسو، میشیل، عەفلەق... بەڕۆژوو بن، کەواتە لە کۆن و لە ئێستاش کلیلی گۆڕان ئاینە نەک ئایدۆلۆژیای بەشەری، ئەو ئاینەش لە لای کوردان بە جیدی تر وەرگیراوە، بە شێوەیە کورد مێژووی ڕاستەقینەی بۆ دروست بوو، سەرەڕای بەدکاری هەندێ لە خەلیفە و سوڵتانەکان، بەڵام کورد شەخصیەت و دەسەڵاتێکی زۆری پەیدا کرد و لە بوارەکانی ئابووری و زانستی و سیاسی و کۆمەڵایەتی و هونەری و عەسکەری سایکۆلۆژی و شارستانی بوژایەوە تا ئەو ڕادەیە بۆ یەکەم جار سەرکردایەتی جیهانی کرد لە دەوڵەتی (ئەیوبی) بۆ ماوەی سەدەیەک.
دەبێ ئەوە بزانین تا سەدەی (١٩-٢٠) هەستی نەتەوایەتی نەبووە و نە پێویستیش بووە، خەڵکانێکی بەتوانا بووینە بۆیە دەوری گرنگیان وەرگرتووە و تەنانەت (تەیموری لەنگ) لە بیرەوەریەکنای خۆی دەڵێ: (لە بەغدا بەرەو شام بەڕێ کەوتن، ئامۆژگاریان کردم کە خۆم لە خێڵە کورد و دورزەکان لادەم، خۆشم لێ لادان)، لە کۆنەوە مەسەلەیەکی یۆنانی هەبووە بە ناوی (گرێی کۆرتیون) واتە گرێ کوێرە، ناویان لە کود نابوو (گرێی کورتیون)، دەیان وت هەرچی بیەوێ گرێ کوێرەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بکاتەوە و بەسەریدا زاڵ بێت، ئەوا دەبێ یەکەم جار لەگەڵ کورد ڕێک کەوێت، هەر وەک ئەسکەندەری مەکدۆنیش (بەرای یۆنانیەکان) بە هۆی کردنەوەی (کۆرتیۆن)ـی کورد بەسەر ئەو ناوچەیە زاڵ بووە، هۆلاکۆش زۆر بە زەحمەت هەولێری داگیر کرد و ئینجا وا ڕێک کەوتن هەولێر بە ٧٠٠٠٠ میسقال زیو بداتەوە سەرکردە کوردەکان و جارێکی تر هۆلاکۆ نەیەتەوە ئەو ناوچانەی کورد، پێشوو تریش سەلجوقییەکان بە هۆی ڕێکەوتنیای لەگەڵ کورد توانیای ئەو جەنگە سەرکەوتووانە لەگەڵ ڕۆم بکەن، ئینجا ڕێکەوتنی کورد و عوسمانی ئەو تەوژمەی بە عوسمانی دا و لە سەلتەنەتەوە وەرچەرخا بۆ خەلافەت و ئەو تەمەنە درێژەی بە خۆ دا، لە کۆتایشدا عوسمانی کە ڕووبەڕووی کورد بووەوە بەرەبەرە لاواز بوو تا ڕووخانی.
بەم شێوەیە کورد لە سەردەمی خەلافەت سنووری بوونی گەشایەوە، لە پشت تەروێزدا دەستی پێ دەکرد بۆ گەیلان و خوار بەدرەوجەسان و خوارووی موصل و بەشێکی گەورەی سووریای ئێستا و ناوجەرگەی ئەنادۆڵ، هەر وەک لە نەخشەی عوسمانی ساڵی ١٨٩٣ و نەخشەی ١٨٩٦ـی ئیداری بەشی ویلایەتەکانی ئاسیا دەردەکەوێ، لە بەندی یەکی ڕێکەوتننامەی ئەرزەڕۆمی (٢٨/٧/١٨٢٣)، هەروەها ( لە بەندەکانی ٦٢-٦٣-٦٤ ڕێکەوتنەکەی سیڤەر)ـیش دوای لە لیژنەکەی تەحکیمی ویلایەتی موسڵیش ئەو سنوورە بۆ کورد دەسنیشان کراوە تا دەسەڵاتی خەلافەت مابوو، دوای هاتنی عەلمانیەت سنووری کوردستان تەسک بۆوە بۆ نیوە وەک ئێستا دەیبینین، هەر بەردەوامە لە بەتورک و بە عەرەب کردن، کورد هەتا لە بارە هەرە خراپەکانی خەلافەتی عوسمانیش پایەی باشیان هەبوو (وەزیر، سەرۆکی شورا، سەفیر و والی و سەدری ئەعزەم و شێخ الإسلام...هتد) هەتا لە زەمانی (ملکی)ـیش شەخصیەتی کورد و بوونەکەی بەهێزتر بوو تا لە زەمانی (کۆماری). بەو شێوەیە تا عەلمانیەت تۆختر بوو، چارەنووسی کورد ڕەشتر بووە.
سەرەتای مەینەتییەکانیشی لە پەیمانە نهێنیەکەی ١٩١٦ـی سایکی-بیکۆ-سازانۆڤ دەستی پێ کرد و لە (لۆزان١٩٢٣) دابەشەکە پەیڕەو کرا بە دەست خۆشی سۆڤیەت و عەلمانیەتی ناوچەکە، مێژووی ڕاستەقینەی مەینەتی لە (٣/ئادار/١٩٢٤) دەستی پێکرد، ئەو ڕۆژەی (مستەفا کەمال) بڕیانی (نەمانی خەلافەت) و لێک جیاکردنەوەی ئاین لە سیاسەتی دایە دەنگدانی پەرلەمان، تاریکەشەو باڵی بەسەر میللەتی کورد کێشا، هەردوو مقەستی دەرەوە و ناوەوە جەرگی کوردیان بڕی.
بە کورتی مێژووی مەینەتی کورد لە سانیەوە دەست پێ دەکات کە باری جیهانی و ناوچەکە بەو شێوەیە بوو:
١/ کۆتایی هاتنی خەلافەت.
٢/ سەرکەوتنی هاوپەیمانان لە جەنگی جیهانی یەکەم (١٩١٤-١٩١٨) و داگیرکردنی ناوچەکە لە لایەن ئینگلیز و فەڕەنسا.
٣/ هاتنی فیکردی عەلمانی و نەتەوەگەری.
٤/ پەیڕەوکردنی سایک-بیکۆ و دابەش کردنی میراتی خەلافەت و دروست کردنی دەوڵەتە نەتەوەییەکان (وەک عیراق و سوریا و تورکیا و ...هتد).
+ ئەم دوو هەنگاوە مێژووییە: داگیر و دابەش کردنی کورد و پەیدا بوونی فکری عەلمانی بە تایبەتی فکری مارکسی کارێکی زۆری هەیە لەسەر پەیدا بوون و ناوەڕۆکی ئایدۆلۆژیەتی حزبە کوردستانی یەکان وەک لە دواییدا باسی دەکەین.
