ناوه‌ڕۆك
ناساندن
زیانەکانی زیاد بەکارهێنانی دەرمانی ئازارشکێن (بە عەرەبی: أضرار الإفراط في استخدام المسكنات، بە ئینگلیزی: Harms of overuse of painkillers)، هەمووان لە کاتی ئازاردا خێرا بیر دەکەینەوە لە بەکارهێنانی دەرمانی ئازار شکێن بەڵام هەرگیز بیرمان لەوە نەکردۆتەوە کە زیاد بەکارهینانی دەرمانی ئازارشکێن زیانی هەیە و دەبێتە دروستبوونی کێشەی تەندروستی.
ئازارشکێن و دەرمانی NSAID چین؟
دەرمانی ئازارشکێن و دەرمانی NSAID جۆرە دەرمانێکن کە پێیان دەوترێت ئازارشکێن، کە بۆ چارەسەرکردنی ئازار بەکاردەهێنرێن. گەورەترین جیاوازی ئەوەیە کە دەرمانی ئازارشکێن ئاستی ئازارەکان دەکەنە ئامانج کە هەستی پێدەکەیت، بە پچڕاندنی سیگناڵەکانی ئازار پێش ئەوەی بگەنە مێشک. دەرمانی NSAID کە دەتوانرێت بە دەرمانی دژە هەوکردنی ناستیرۆیدیش ناوببرێت، یارمەتی بەڕێوەبردنی ئازار و تا دەدەن، زۆربەیان بۆ کەمکردنەوەی هەوکردن بەکاردێن. بەڵام ئەگەر ئازارێکی درێژخایەن یان هەوکردنت هەبێت، بەدووری نازانرێت ئەو کێشە بنەڕەتییە باشتر بکەن کە هۆکارەکەیە.
دەتوانن ئازارشکێن و دەرمانی NSAID بکڕن؟
هەندێک دەرمانی ئازارشکێن و دەرمانی NSAID بەردەستە بۆ کڕین لە دەرمانخانەکان، دوکانەکان، یان مارکێتەکان. زۆرجار پێشنیار دەکرێن بۆ بەڕێوەبردنی ئازاری سووک تا مامناوەند خۆت، بۆ ماوەیەکی کورت. لەوانە:
- ئازارشکێنەکن وەک پاراسیتامۆڵ.
- دەرمانی NSAID وەک ئیبوپڕۆفین، ئەسپرین، و جێڵی دیکلۆفیناک
- ئازارشکێنە ئاوێتەییەکان وەک کۆ کۆدامۆڵ، پاراسیتامۆڵ و ئیبوپڕۆفین، ئیبوپڕۆفین و کۆدێین.
هەروەها ڕەنگە پسپۆڕی چاودێری تەندروستیت پێشنیاری بەکارهێنانی ئەم دەرمانانە بکات لە ژێر ڕێنمایی ئەوان بۆ ماوەی درێژخایەن، بۆ ئەوەی یارمەتیت بدات لە بەڕێوەبردنی بارودۆخەکەت. زۆربەی خەڵک دەتوانن دەرمانی ئازارشکێن کە بەبێ دەرمان بەکاردەهێنن. بەڵام ڕەنگە هەندێک کەس پێویستیان بە وریاییەوە هەبێت. پێش خواردنیان داوای ئامۆژگاری لە پزیشکی دەرمانساز یان پسپۆڕی چاودێری تەندروستی بکە ئەگەر:
- کێشیان کەمە
- تەمەنیان لە خوار ١٦ ساڵەوەیە، یان لە سەرووی ٦٥ ساڵەوە.
- دووگیانن یان ژنانی شیردەر.
- کێشەی سییەکانیان هەیە وەکو تەنگەنەفەسی.
- تا ئێستا تووشی گرژبوون.
- هەستیارییان هەیە
- سەرئێشەی بەردەوامیان هەبێت
- کێشەی جگەر یان گورچیلەکانت هەبێت.
- برینی یان خوێنبەربوون لە گەدەتدا هەبووە.
- کێشەی دڵ، جگەر، گورچیلە، پەستانی خوێن، یان سووڕی خوێنت هەبووە.
- دەرمانی تر دەخۆن.
- جەڵتەی مێشکیان هەبووە.
- هەفتانە زیاتر لە ١٤ یەکە کحول بەکاردەهێنی.
- حاڵەتێکت هەبێت کە کاریگەری لەسەر شانە بەستەرەکانت هەبێت، وەکو لوپوس.
ئەو دەرمانە ئازارشکێنانەی کە کۆدیینیان تێدایە تەنها پێویستە زۆرترینی سێ ڕۆژ بخورێت بەبێ ئامۆژگاری پزیشکی. خواردنی دەرمانی دیکەی بێ دەرمان بۆ ماوەی زیاتر لە دە ڕۆژ بەبێ ڕێنمایی لەلایەن کەسێکی پسپۆڕی چاودێری تەندروستی، مەترسی تووشبوونت بە کاریگەرییە لاوەکییەکانی وەک کێشەی گەدە، دڵ، جگەر، یان گورچیلەکانت زیاد دەکات. ئەگەر دەرمانی بێ دەرمان ئازارەکەت باشتر نەکردبێت لەوانەیە پزیشکەکەت دەرمانی بەهێزتری ئازارشکێن یان جۆرێکی تری چارەسەرت بۆ بنووسێت.
مەترسی و کاریگەرییە لاوەکییەکانی
پێویستە هەمیشە ئامۆژگارییەکانی بەرهەمهێنەر بپشکنیت بۆ ڕێنمایی سەبارەت بە پێکهاتەکان و چەند دەتوانیت لە ماوەی ٢٤ کاتژمێردا بیخۆیت. منداڵان کە تەمەنیان لە خوار ١٦ ساڵەوەیە، نابێت ئەسپرین بخۆن مەگەر لەلایەن پزیشکەوە بۆی نەنووسرێت، چونکە دەبێتە هۆی نەخۆشییەک کە پێی دەوترێت نەخۆشی ڕێی، کە زیان بە مێشک و جگەر دەگەیەنێت، و دەتوانێت ببێتە هۆی کوشندە.
لەکاتی دەرکەوتنی کاریگەرییەکی لاوەکی پێویستە چی بکرێت؟
ئەگەر تووشی هەر کاریگەریەکی لاوەکی بوویت، ئەوا واز لە خواردنی ئازارشکێنەکە بێنن و لەگەڵ پزیشکەکەت قسە بکەن. بەکارهێنانی دەرمانی NSAID بۆ ماوەیەکی درێژ، دەبێتە هۆی کێشە لە جگەر و گورچیلە و دڵ و سوڕی خوێن. دەرمانی NSAID دەتوانێت ببێتە هۆی کێشەی گەدە و باشترە لەگەڵ خواردن یان خواردنەوەیەکی شیردا بخورێت بۆ ئەوەی یارمەتی کەمکردنەوەی ئەم کاریگەرییە لاوەکیانە بدات.
ئەگەر تەمەنت لە سەرووی ٦٥ ساڵەوە بێت، هەندێک لە دەرمانی NSAID دەتوانن مەترسی تووشبوونت بە برینی گەدە زیاد بکەن. ئەگەر مەترسی تووشبوونت بە کێشەی گەدەت لەسەرە یان ئازاری گەدەت هەبوو دوای ئەوەی دەرمانی NSAIDت خوارد، لەگەڵ پزیشکەکەت قسە بکە. دەرمانی NSAID دەتوانێت کاریگەری لاوەکی دروست بکات و بەکارهێنانی درێژخایەنیان پێویستە لەلایەن کەسێکی پسپۆڕی چاودێری تەندروستیەوە چاودێری بکرێت.
دەرمانی ئازارشکێنی ئاوێتە
ئازارشکێنە ئاوێتەییەکان دوو جۆر دەرمانی ئازارشکێن تێکەڵ دەکەن. هەندێک لە ئازارشکێنە ئاوێتەییەکان بەبێ دەرمان لە دەرمانسازەوە دەستدەکەوێت، هەندێکی تر تەنها لەلایەن پسپۆڕی چاودێری تەندروستیەوە دەتوانرێت بنووسرێت. بۆ نموونە:
- کۆ-کۆدامۆڵ کە کۆدیین و پاراسیتامۆڵی ژەمی کەمی تێدایە، بەبێ ڕەچەتەی پزیشکی بەردەستە.
- حەبی پاراسیتامۆڵ و ئیبوپڕۆفین، بەبێ ڕەچەتەی پزیشکی بەردەستە.
- ئیبوپڕۆفین و کۆدێین، بەبێ دەرمان بەردەستە
- کۆ-دایدرامۆڵ کە پاراسیتامۆڵ و دیهایدرۆکۆدیینی تێدایە، بە ڕەچەتەی پزیشکی بەردەستە
- کۆ-کۆداپرین کە کۆدیین و ئەسپرین لەخۆدەگرێت، بە ڕەچەتەی پزیشکی بەردەستە.
بەپێی ئەوەی هۆکاری ئازارەکەت چییە، ئەگەری زۆرە پزیشکەکەت پێشنیاری ئەوەت بۆ بکات کە پاراسیتامۆڵ و دەرمانی NSAID تاقی بکەیتەوە، پێش ئەوەی دەرمانی ئازارشکێنی ئاوێتە بنووسیت. دەرمانی ئازارشکێنی ئاوێتە دەتوانرێت وەک حەب، کەپسول یان تواوەتەوە لە ئاودا بخورێت.
ئەگەر دەرمانی ئازارشکێنی ئاوێتە دەخۆیت بەڵام هێشتا ئازارت هەیە لەگەڵ پزیشکەکەت قسە بکە. بۆ ئەوەی بە هەڵە زۆر لە هەر دەرمانێک نەخۆیت، دڵنیابە کە دەزانیت ئازارشکێنە ئاوێتەکراوەکەت چی لەخۆدەگرێت و لەکاتی بەکارهێنانیدا لەم پێکهاتانە دوور بکەوەرەوە. لەبەر ئەوەی هەریەک لە پێکهاتەکان دەتوانێت کاریگەری لاوەکی جیاواز دروست بکات، ئازارشکێنە ئاوێتەییەکان لەوانەیە مەترسی کاردانەوەی ناخۆشت زیاد بکەن.
مەترسی و کاریگەرییە لاوەکییەکانی بەکارهێنانی دەرمانی ئازارشکێنی ئاوێتە
ئازارشکێنە ئاوێتەییەکان دەتوانن ئازارەکانتان کەم بکەنەوە، بەڵام لەوانەیە کاریگەری لاوەکی زیاتر دروست بکەن. ئازارشکێنە ئاوێتەییەکان کە ئەسپرین، پاراسیتامۆڵ، یان ئیبوپڕۆفینیان تێدایە، هەمان مەترسی کاریگەری لاوەکییان هەیە وەک بەکارهێنانی ئەم دەرمانانە بە جیا. کاریگەرییە لاوەکییە باوەکانی ئازارشکێنە ئاوێتەییەکان بریتین لە:
ئەو کەسانەی کە دەرمانی ئازارشکێن کە ئۆپیۆیدی تێدایە دەخۆن، ئەگەر بۆ ماوەیەکی زۆر بەکاریان بهێنن، دەتوانن وابەستەی ئەو دەرمانانە بن. پێش بەکارهێنانی ئازارشکێنە ئاوێتەییەکان ئەگەر دووگیانیت یان خانمی شیردەریت، داوای ئامۆژگاری پزیشکەکەت بکە.
