ناوه‌ڕۆك
ناساندن
کاریگەری زوو دەستنیشانکردنی شێرپەنجە لەسەر چارەسەر (بە ئینگلیزی: The effect of early diagnosis of cancer on treatment، بە عەرەبی: تأثير التشخيص المبكر للسرطان على العلاج) دەستنیشانکردنی زوو بۆ شێرپەنجە ئەگەری چارەسەری سەرکەوتوو زیاد دەکات. دوو پێکهاتەی زوو دەستنیشانکردنی شێرپەنجە بریتین لە دەستنیشانکردنی زوو (یان کەمبوونەوە) لە قۆناغەکانی سەرەتادا و پشکنین. دەستنیشانکردنی زوو جەخت دەکاتەوە لەسەر دۆزینەوەی ئەو نەخۆشانەی کە نیشانەکانیان هەیە بە زووترین کات، لە کاتێکدا پشکنین پێکدێت لە تاقیکردنەوەی کەسانی تەندروست بۆ ناسینەوەی ئەوانەی شێرپەنجەیان هەیە پێش ئەوەی هیچ نیشانەیەک دەرکەوێت.
بۆچی زوو دەستنیشانکردنی شێرپەنجە گرنگە؟
بەرنامەکانی دەستنیشانکردنی زوو ئامانجیان کەمکردنەوەی ڕێژەی ئەو نەخۆشانەن کە لە قۆناغی درەنگ دەستنیشان دەکرێن. دوو پێکهاتەی سەرەکی هەیە:
- بەرزبوونەوەی هۆشیاری دەربارەی نیشانە یەکەمییەکانی شێرپەنجە لە نێوان پزیشکەکان و پەرستاران و دابینکەرانی تری چاودێری تەندروستی و هەروەها لەنێو خەڵکی گشتیدا.
- باشترکردنی دەستگەیشتن و هەرزانکردنی خزمەتگوزارییەکانی دەستنیشانکردن و چارەسەر، و باشترکردنی ڕەوانەکردن لە ئاستی یەکەمەوە بۆ ئاستی چاودێری دووەم و سێیەم.
دەستنیشانکردنی زوو بەتایبەتی پەیوەندی هەیە بە شێرپەنجەی مەمک، شێرپەنجەی منداڵدان، شێرپەنجەی دەم، شێرپەنجەی قوڕگ، شێرپەنجەی کۆلۆن - ڕیخۆڵە و شێرپەنجەی پێست.
پشکنینەکان
پشکنین ئاماژە بە بەکارهێنانی پشکنینی سادە دەکات لە سەرانسەری دانیشتوانی تەندروستدا بۆ دیاریکردنی ئەو کەسانەی کە نەخۆشییان هەیە، بەڵام هێشتا نیشانەکانیان نییە. نموونەکان پشکنینی شێرپەنجەی مەمک دەگرێتەوە بە بەکارهێنانی مەمۆگرافی یان پشکنینی کلینیکی مەمک و پشکنینی شێرپەنجەی ملی منداڵدان بە بەکارهێنانی PAP smears، پشکنینی ڤایرۆسی پاپیلۆمای مرۆڤ یان پشکنینی بینراو بە ترشی ئەسیتیک.
پێویستە بەرنامەکانی پشکنین تەنها کاتێک ئەنجام بدرێن کە کاریگەرییەکەیان بسەلمێنرێت، کاتێک سەرچاوەکان (کارمەندان، کەرەستەکان، هتد) بەس بن بۆ داپۆشینی نزیکەی هەموو گروپی ئامانج، کاتێک ئاسانکاری هەیە بۆ پشتڕاستکردنەوەی دەستنیشانکردن و بۆ چارەسەر و بەدواداچوون بۆ ئەوانەی ئەنجامی نائاساییان هەیە و کاتێک بڵاوبوونەوەی نەخۆشییەکە بە پێی پێویست بەرز بێت بۆ ڕەواکردنی هەوڵ و تێچوونی پشکنین. تەنانەت کاتێک بە شێوەیەکی گونجاو جێبەجێ دەکرێت، بەرنامەکانی پشکنین پەیوەستن بە کاریگەرییە نەخوازراوەکانەوە کە بریتین لە:
- ئەنجامی پشکنینی ئەرێنی هەڵە کە دەبێتە هۆی ئەنجامدانی پشکنینی زیاتر، پرۆسەی دەستنیشانکردنی داگیرکەر و دڵەڕاوکێی نەخۆش.
- ئەنجامی پشکنینی نەرێنی هەڵە کە دڵنیاییەکی هەڵە پێشکەش دەکات و تەنانەت دەکرێت ببێتە هۆی دواکەوتنی دەستکردن بە دەستنیشانکردن کاتێک نیشانەکان دەردەکەون.
- لە کاتی دەستنیشانکردن و چارەسەرکردنی شێرپەنجەی پێش کلینیکی کە هەرگیز ناتوانێت نیشانەکان دروست بکات و هەڕەشەیەکی گەورەی تەندروستی دروست بکات و چارەسەری ناپێویست لەخۆ دەگرێت کە نەخۆشەکە بریندار دەکات.
بەهای ئەم زیانانە بەگوێرەی ئەنجامەکانی پشکنین دەگۆڕێت، هەروەها گروپەکانی دانیشتوانی ئامانجکراون بۆ پشکنین و جۆری بەرنامەکانی پشکنین. هەڵسەنگاندنی زیانەکانی بەرامبەر سوودەکانی پشکنین وای لە ڕێکخراوی تەندروستی جیهانی کردووە کە پێشنیاری پشکنینی مەمۆگرافی نەکات بۆ ئەو ژنانەی تەمەنیان لە پەنجا ساڵ کەمترە. بە پشت بەستن بە بەڵگەکانی ئێستا، پشکنینی بەکۆمەڵی دانیشتوان تەنها دەتوانرێت پشتگیری بکرێت بۆ شێرپەنجەی مەمک، شێرپەنجەی ملی منداڵدان و شێرپەنجەی کۆلۆن.
پشکنینی شێرپەنجەی پرۆستات بۆ هەموو ئەو پیاوانەی تەمەنیان لە سەرووی تەمەنێکی دیاریکراوەوەیە بە بەکارهێنانی دژەپەیداکەری تایبەتی پرۆستات (PSA) لەلایەن ڕێکخراوی تەندروستی جیهانیەوە پێشنیار نەکراوە.
چونکە کاریگەری زیاتری خراپی پشکنینەکە بەرامبەر بە سوودەکانی لە دەستنیشانکردنی شێرپەنجەی پرۆستات لە زۆربەی وڵاتانی ڕۆژئاوای ئەوروپا لە ساڵانی ڕابردوودا تۆمارکراوە.
جیاکردنەوەی پشکنینی شێرپەنجە لە دەستنیشانکردنی زوو
دەستنیشانکردنی زوو پێویستی بە دڵنیابوونەوە هەیە لە پێشکەشکردنی خێرای نەخۆش و دەستنیشانکردن و چارەسەرکردنی هەر کە یەکەم نیشانە دەرکەوت. بۆ هەموو جۆرەکانی شێرپەنجە گرنگە. لە لایەکی ترەوە، پشکنین تەنها پەیوەندی بە کۆمەڵێک جۆری شێرپەنجەوە هەیە، وەک شێرپەنجەی مەمک، کۆلۆن و ملی منداڵدان.
٢٨٪ی توشبووانی شێرپەنجە لە حاڵەتی شێرپەنجەی مەمکدا، پشکنین دەتوانێت چارەسەر بدۆزێتەوە لە قۆناغی پێش شێرپەنجە بە چارەسەری نەشتەرکاری بچووک. ئەمە حاڵەتێکە بۆ شێرپەنجەی مەمک، یان بۆ پشکنینی شێرپەنجەی کۆلۆن بە پشکنینی خوێنی شاراوەی پیسایی.
ڕێگرییەکان لە بەردەم زوو دەستنیشانکردن و چارەسەرکردنی شێرپەنجە
بەرنامەکانی دەستنیشانکردنی زوو تیشک دەخەنە سەر کەمکردنەوەی دواکەوتن لە نێوان دەستنیشانکردنی نیشانەکانی یەکەم و چارەسەر بە دڵنیابوون لەوەی کە:
خەڵک ئەوەندە هەستیاربن کە ڕاوێژ بە پسپۆڕانی تەندروستی بکەن هەر کە نیشانەکان دەربکەون، بەبێ ئەوەی بەهۆی هیچ بەربەستێکی دارایی، لۆجستی یان دەروونییەوە دوابخرێ.
ڕاهێنانی پێویست و ڕێنماییەکانی ئاڕاستەکردنی ڕوونی کارمەندانی تەندروستی، هەروەها خزمەتگوزارییەکانی دەستنیشانکردن و چارەسەر بە خێرایی دەستیان پێدەگات و کوالێتییەکی گونجاو بە نرخێکی گونجاو پێشکەش دەکەن.
لە هەموو قۆناغەکاندا، بەربەستەکان دەتوانن ئەگەری دەستنیشانکردنی نەخۆشییەکان کەم بکەنەوە و نەهێڵن بە خێرایی چارەسەر بکرێن. لەوانە هۆشیارییەکی خراپی شێرپەنجە لە نێوان خەڵکدا، زانیاری لە ئاستی چاودێری تەندروستی سەرەتایی دەربارەی نیشانەکانی شێرپەنجە یان بەدواداچوونی دەستنیشانکردنی گونجاو. هەژاری،
هەژاری، هەرزانی، کەمی جۆرییەتی خزمەتگوزارییەکانی دەستنیشانکردن و چارەسەر. هەروەها چەندین بەربەستی لۆجستی و دارایی و دەروونی کۆمەڵایەتی هەن کە ڕێگری لە نەخۆشەکان دەکات لە دەستگەیشتن بە خزمەتگوزارییەکان بە خێرایی.
یەکێک لە ئامانجە سەرەکییەکانی بەرنامەکانی دەستنیشانکردنی زوو کەمکردنەوەی بڵاوبوونەوەی ئەم بەربەستانەیە. هەروەها ئەمە مەرجێکی پێشوەختەیە بۆ جێبەجێکردنی بەرنامەکانی پشکنین، بۆ ئەوەی سەرکەوتوو بن پێویستیان بە خێراییە، بەدواداچوون و چارەسەری گونجاو بۆ ئەو کەسانەی کە ئەنجامی پشکنینی ئەرێنییان نیشانداوە.
بەرنامەکانی دەستنیشانکردنی زوو بە بەراوردکردن بە پشکنینیکردنی بەردەوام ئاسان و هەرزانن بۆ جێبەجێکردن، لەبەر ئەوەی ئەوان تەنها ئەو نەخۆشانەی نیشانەکانیان هەیە دەپشکن، هەروەها کەمتر فراوانن لە بەرنامەکانی پشکنین کە تەواوی دانیشتوان دەکەنە ئامانج و پشکنینیان بۆ دەکەن.
دۆزینەوەی شێرپەنجە لە قۆناغە سەرەتاییەکاندا ژیان ڕزگار دەکات
دەستنیشانکردنی شێرپەنجە کاتێک کە زۆر گەورە نەبێت و بڵاو نەبێتەوە مانای ئەوەیە کە چارەسەرەکە ئەگەری سەرکەوتنی زیاترە. جەستەت بە باشترین شێوە دەناسیت، بۆیە ئەگەر هەست بە ڕاستی ناکەیت لە شتێک یان بە شێکی جەستەت قسە لەگەڵ پزیشک بکە.
دەستنیشانکردنی زوویی شێرپەنجە چۆن دەتوانێت چارەسەر باشتر بکات؟
ئەو شێرپەنجەیەی کە لە قۆناغی زوودا دەستنیشان دەکرێت، کاتێک زۆر بەرەوپێش نەچێت و بڵاو نەبێتەوە، ئەگەری ئەوەی زیاترە بە سەرکەوتوویی چارەسەر بکرێت. دۆزینەوەی شێرپەنجە لە قۆناغی زوودا ژیان ڕزگار دەکات، بۆیە گرنگە بە زووترین کات بە پزیشک بڵێیت ئەگەر تێبینی شتێک بکەیت کە بۆ تۆ نائاسایی بێت.
لە بەریتانیا، بەرنامەی پشکنینی نیشتمانی دەتوانێت یارمەتی دەستنیشانکردنی شێرپەنجە بدات لە قۆناغەکانی سەرەتادا. پشکنینی شێرپەنجە بریتییە لە پشکنینێک کە بەدوای نیشانە سەرەتاییەکانی شێرپەنجەدا دەگەڕێت لەو کەسانەی کە دیارە تەندروستن و هیچ نیشانەیەکیان نییە. پشکنینی شێرپەنجە هەمان ئەو پشکنینانە نییە کە پزیشکەکان بەکاریان دەهێنن بۆ دەستنیشانکردن و چارەسەری شێرپەنجە. ئەمەی خوارەوە چەند نموونەیەکە لەوەی کە چۆن زوو دۆزینەوەی شێرپەنجە دەتوانێت ڕزگاربوون باشتر بکات:
- زوو دەستنیشانکردنی شێرپەنجەی مەمک
نزیکەی هەموو ئەو ئافرەتانەی کە شێرپەنجەی مەمکیان هەیە بۆ ماوەی پێنج ساڵ یان زیاتر لە نەخۆشییەکەیان ڕزگاریان دەبێت، ئەگەر لە زووترین قۆناغدا دەستنیشان بکرێن. ئەمە بۆ نزیکەی ٣ لە ١٠ ئافرەت دەبێت کاتێک شێرپەنجەی مەمک لە پێشکەوتووترین قۆناغدا دەستنیشان دەکرێت. دەتوانیت هەر لەماڵەوە پشکنیڽی دەستی مەمک ئەنجامبدەیت و لە تێبینی کردنی هەر شتێکی نائاساییدا پەیوەندی بە دکتۆرەوە بکە.
- زوو دەستنیشانکردنی شێرپەنجەی ڕیخۆڵە
زیاتر لە ٩ کەس لە هەر ١٠ کەس کە تووشی شێرپەنجەی ڕیخۆڵە دەبن بۆ ماوەی پێنج ساڵ یان زیاتر لە نەخۆشییەکەیان ڕزگاریان دەبێت، ئەگەر لە قۆناغی سەرەتاییدا دەستنیشان بکرێن. بەڵام ئەم نەخۆشییە لە هەر ١٠ کەسێکدا ١ کەس دەرفەتی ڕزگاربوونی هەیە ئەگەر لە قۆناغە تەشەنەسەندووەکان و پێشکەوتووەکاندا دەستنیشان بکرێت. لە تێبینی کردنی هەر حاڵەتێکی نائاسایی پەیوەند بە ڕیخۆڵەوە سەردانی پزیشک بکە و بەدواداچوون بۆ دۆخەکەت بکە.
- زوو دەستنیشانکردنی شێرپەنجەی سییەکان
نزیکەی ٦ لە ١٠ کەس کە شێرپەنجەی سییەکانیان هەیە بۆ ماوەی پێنج ساڵ یان زیاتر لە نەخۆشییەکەیان ڕزگاریان دەبێت، ئەگەر لە قۆناغی سەرەتاییدا دەستنیشان بکرێن. ئەم نەخۆشییە بۆ کەمتر لە یەک لە دە کەس دەبێت کاتێک شێرپەنجەی سییەکان لە پێشکەوتووترین قۆناغدا دەستنیشان دەکرێت.
چی کاریگەری دەبێت لەسەر زوو دەستنیشانکردنی شێرپەنجە؟
لەوانەیە چەند هۆکارێک هەبێت بۆ ئەوەی شێرپەنجە زوو دەستنیشان نەکرێت، بۆ نموونە:
هەندێک لە نیشانەکانی شێرپەنجە لەوانەیە ئاشکرا نەبن، وەک هەستکردن بە ماندووبوون بەبێ هیچ هۆکارێک، یان ئازارێکی نەزانراو. پێویست ناکات هەموو نیشانەکانی شێرپەنجە بزانیت، بەڵام هەر گۆڕانکارییەک ڕوویدا کە هەستتکرد ئاسایی نییە بەدوایدا پشکنین ئەنجامبدە.
هەنگاوەکانی دەستنیشانکردن جیاوازن و هەموو دەستنیشانکردنەکان ئاسان نین. پزیشکەکان لەوانەیە پێش دەستنیشانکردنی شێرپەنجە ئەگەرەکانی تر لێکۆڵینەوە بکەن. دووبارە قسە لەگەڵ پزیشک بکە ئەگەر نیشانەکان هەر بەردەوامبوون یان خراپتر بوون.
لەوانەیە هەندێک کەس واز لە قسەکردن لەگەڵ پزیشک بهێنن. بۆ نموونە، نیگەرانی دەربارەی وەرگرتنی کاتی پزیشک، یان نیگەرانی دەربارەی ئەوەی کە پزیشکەکە چی دەدۆزێتەوە. بەڵام پزیشک دەیەوێت گوێ لە هەر شتێک بگرێت کە بێزارت دەکات و پێویست ناکات بە تەنها وردەکارییەکان باسکەیت. هەندێک جار لەوانەیە کاتی زیاتر بخایەنێت بۆ ڕەوانەکردنی نەخۆشەکان بۆ پشکنین، یان بۆ وەرگرتنی چاوپێکەوتن لە نەخۆشخانە.
لەوانەیە زەحمەت بێت بۆ وەرگرتنی چاوپێکەوتنێک لە کاتێکی گونجاودا. پزیشک دەتوانێت یارمەتیت بدات لە دۆزینەوەی بژاردەیەک کە کار بکات، لەوانە چاوپێکەوتنی تەلەفۆنی، چاوپێکەوتنەکان لە کاتژمێرە درێژەکان یان کۆتایی هەفتەکان و ڕاوێژکردنی ئۆنلاین.
کاتێک شتێک لە جەستەت نائاسایی بوو بەرپرسیارێتی وەربگرە و قسە لەگەڵ پزیشک بکە. لە زۆربەی حاڵەتەکاندا دەکرێت شێرپەنجە نەبێت، بەڵام ئەگەر زوو دۆزینەوەی شێرپەنجە بێت ئەوە دەتوانێت جیاوازیەکی ڕاستەقینە دروست بکات.
