ناوه‌ڕۆك
ناساندن
پلەی گەرمی خاک (بە عەرەبی: درجة حرارة التربة، بە ئینگلیزی: soil temperature)، پلەی گەرمی خاک هۆکارێکی سەرەکییە لە کشتوکاڵدا چونکە دیاری دەکات کە ئایا ڕووەکەکان دەتوانن لە ژینگەکەدا گەشە بکەن یان نا. هەروەها گرنگی پلەی گەرمی خاک لە سەرەتای گەشەکردنی بەرهەمەکاندا کاتی چاندن دیاری دەکات، بەو پێیەیەش پلەی گەرمی زەوی کاریگەری قووڵی لەسەر گەشەی ڕووەکەکان هەیە، جووتیاران دەتوانن کاتی چالاکییەکانی کێڵگەکان بە باشترین شێوە بکەن بە فێربوونی زیاتر سەبارەت بەوەی کە پلەی گەرمی خاک چۆن کاریگەری لەسەر گەشەی ڕووەکەکان هەیە.
تایبەتمەندی فیزیایی
بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی خاک دەبێتە هۆی ئاوچنیانی گڵ و درزکەوتنی گەردیلەکانی خۆڵ، لە کۆتاییدا ناوەڕۆکەکەیان کەمدەکاتەوە و چڕیی سیلت زیاد دەکات. تا زەوی گەرمتر بێت ئەوا دووەم ئۆکسیدی کاربۆن زیاتر دەردەدات، کە گەرمی هۆکاری درزکەوتنی زەوییە بەهۆی هەڵمبوونەوە و بەمجۆرە ئاو بە کەمی دەچێت بۆ ناو زەوی.
پلەی گەرمی خاکی نموونەیی بۆ چاندن
ڕووەکەکان ناتوانن لە پلەی گەرمی نزمدا بە شێوەیەکی ئاسایی گەشە بکەن چونکە چڕی پرۆسەی بایۆلۆجی و کیمیایی لە زەویدا کەم دەبێتەوە، جگە لەوەش ئەم پرۆسانە کاتێک وەستاون کە خوێندنەوەی گەرمی دەگاتە خاڵەکانی بەستن، بە لەبەرچاوگرتنی ئەمە زانینی پلەی گەرمی نموونەیی خاک بۆ گەشەکردنی ڕووەک و هەندێک بارودۆخی بەسوود بۆ ڕواندنەوە و گەشەکردنی بەرهەمەکان دەبێتە کارێکی گرنگ. لایەنە سەرەکییەکانی بەشداربوون لە سەرکەوتن بریتین لە شیکاری داتا مێژووییەکانی پلەی گەرمی خاک بۆ ناوچەیەکی دیاریکراو، چاودێریکردنی بارودۆخی گەرمی ئێستا و ڕووەک و پێشبینیکردنی کەشوهەوا.
ئاگاداربە کە گەرمی زەوی گونجاو بەپێی قۆناغی گەشەی ڕووەکەکە دەگۆڕێت، بۆ نموونە ڕووەککوژەکانی پێش سەرهەڵدان باشترین کاریگەرییان هەیە لە ژێر پلەی گەرمی ٥٠-٥٥ پلەی فەهرەنهایت (١٠-١٣ پلەی سەدی). پلەی گەرمی گونجاوی خاک بۆ ڕواندنی تۆو لە نێوان ٦٨ بۆ ٨٦ پلەی فەهرەنهایت (٢٠-٣٠ پلەی سەدی)دایە. سەرەڕای ئەوەش جۆرە جیاوازەکانی ڕووەک پێویستی گەرمی جیاوازیان هەیە بۆ چاندن بە درێژایی گەشەکردنیان.
کەمترین پلەی گەرمی خاک بۆ چاندنی بەرهەمی باو
١- گەنمی بەهار – ٣٧ پلەی فەهرەنهایت (٣ پلەی سەدی).
٢- سۆیا – ٥٩ پلەی فەهرەنهایت (١٥ پلەی سەدی)؛
٣- کانۆلای بەهار و لێدانی شەکر – ٥٠ پلەی فەهرەنهایت (١٠ پلەی سەدی).
٤- گوڵەبەڕۆژە و هەرز – ٦٠ پلەی فەهرەنهایت (١٦ پلەی سەدی).
٥- فاسۆلیا وشکەکان زۆرترین داواکارییان لەسەرە، پێویستی بە پلەی گەرمی ٧٠ پلەی فەهرەنهایت (٢١ پلەی سەدی) هەیە بۆ ئەوەی سەرکەوتوو بێت لە ڕواندنەوە و ڕەگداکوتان.
٦- پلەی گەرمی گونجاوی خاک بۆ گەشەکردنی سەوزە لە ٦٥ بۆ ٧٥ پلەی فەهرەنهایت (١٨-٢٤ پلەی سەدی) دەگۆڕێت، بۆ نموونە:
- تەماتە و خەیار – ٦٠ پلەی فەهرەنهایت (١٦ پلەی سەدی).
- گەنمەشامی شیرین – ٦٥ پلەی فەهرەنهایت (١٨ پلەی سەدی).
- هەروەز و بیبەر و بامیە دوا شتن کە لە پلەی گەرمی ٧٠ پلەی فەهرەنهایت (٢١ پلەی سەدی) دەچێنرێن.
چۆنێتی پێوانی پلەی گەرمی خاک
کاتێک جووتیاران سەرنجیان دا پەیوەندی نێوان پلەی گەرمی زەوی لە کاتی چاندن و بەرهەمهێنانی بەرهەم، دەستیان کرد بە پەیڕەوکردنی هەندێک یاسای تۆوکردن وەک چاوەڕوانی گەرمبوونی زەوی بە ڕادەیەکی پێویست. یەکەم شێوازی سەرەتایی بۆ پێوانی گەرمی زەوی دەستی بوو (لە ڕێگەی دەست لێدان). دواتر هەستەوەری پلەی گەرمی خاک و گەرمی پێوەر کە ورد بوو لە مەودای گەرمی فراواندا پەرەی پێدرا. بۆ ئەوەی دڵنیا بیت کە زەویەکە بەس گەرمە بۆ بەرهەمەکانت، شەوانە یان بەیانی زوو پشکنینی پلەی گەرمی خاکەکە بکە.
هەستکردن لە دوورەوە و چاودێریکردنی مانگی دەستکرد نوێترین و گونجاوترین دۆزینەوەی زانستین بۆ پێناسەکردنی گەرمی زەوی. ئەم شێوازانەی پێوانەکردنی پلەی گەرمی خاک لەسەر بنەمای هەڵسەنگاندنی تایبەتمەندییەکانی ڕەنگدانەوەی ڕووی هەسارەکەمان دامەزراوە. هەروەها داتای پلەی گەرمی خاک بۆ لایەنە پەیوەندیدارەکانی تری بازرگانی کشتوکاڵی بەسوودە بۆ نموونە بریکارەکانی بیمە و بازرگانان.
