ناوه‌ڕۆك
ناساندن
بروکسل یان برۆکسل (بە ئینگلیزی: Brussels، بە عەرەبی: بروكسل)، بە فەرمی هەرێمی برۆکسل-پایتەخت، ناوچەیەکی بەلجیکایە کە لە ١٩شارەوانی پێکهاتووە، لەوانەش شاری برۆکسل کە پایتەختی بەلجیکایە. هەرێمی برۆکسل-پایتەخت دەکەوێتە بەشی ناوەڕاستی وڵات و بەشێکە لە هەردوو کۆمەڵگەی فەرەنسی بەلجیکا و کۆمەڵگەی فلاندەرزی، بەڵام جیایە لە هەرێمی فلاندەرز (کە لەناو ئەو ناوچەیەدا ئینکلاڤێک پێکدەهێنێت) و هەرێمی والۆن.
|
وڵات |
بەلجیکا |
|
کۆمەڵگە |
کۆمەڵگەی فەرەنسی |
|
دروستبوون |
٥٨٠ |
|
دامەزراوە |
٩٧٩ |
|
جاڕنامەی شارەکانی برۆکسل |
١٠ی حوزەیرانی ١٢٢٩ |
|
هەرێم |
١٨ی حوزەیرانی ١٩٨٩ |
|
دامەزراوە لەلایەن: |
چارڵز، دوکی لۆرینی خوارەوە |
|
پایتەخت |
شاری برۆکسل |
|
شارەوانییەکان |
لیست
|
|
کۆدی پۆستی |
42 |
|
کۆدی ناوچه |
02 |
|
کۆدی ISO 3166 |
BE-BRU |
|
کۆی بەرهەمی ناوخۆیی |
٨٧ ملیار یۆرۆ |
برۆکسل چڕترین ناوچەی دانیشتووانی بەلجیکایە و هەرچەندە بەرزترین بەرهەمی ناوخۆیی سەرتاسەری هەیە، کەمترین داهاتی بەردەستی هەیە. هەرێمی برۆکسل ١٦٢کم دووجا دەگرێتەوە، و ژمارەی دانیشتووانەکەی زیاتر لە ١.٢ ملیۆن کەسە. برۆکسل لە شارۆچکەیەکی بچووکی گوندنشینەوە لەسەر ڕووباری سێن گەشەی کرد و بوو بە شار-ناوچەیەکی گرنگ لە ئەورووپا. لە کۆتایی جەنگی جیهانیی دووەمەوە ناوەندێکی سەرەکی سیاسەتی نێودەوڵەتی بووە و شوێنی چەندین ڕێکخراوی نێودەوڵەتی و سیاسەتمەداران و دیپلۆماتکاران و فەرمانبەرانی حکومی بووە. برۆکسل پایتەختی دیفاکتۆی یەکێتیی ئەورووپایە، چونکە میوانداری ژمارەیەک دامەزراوەی سەرەکی یەکێتیی ئەورووپا دەکات، لەوانە کارگێڕی-یاسادانان، جێبەجێکردن-سیاسی و لقەکان (هەرچەندە لقی دادوەری دەکەوێتە لۆکسمبۆرگ، و پەرلەمانی ئەورووپا بۆ کەمینەی ساڵ لە ستراسبۆرگ کۆدەبێتەوە). بەهۆی ئەمەوە هەندێک جار ناوەکەی بە شێوەیەکی میتۆنیمی بۆ وەسفکردنی یەکێتیی ئەورووپا و دامەزراوەکانی بەکاردەهێنرێت. هەروەها سکرتاریەتی بێنێلۆکس و بارەگای ناتۆ لە برۆکسل هەڵکەوتووە.
وەک پایتەختی ئابووریی بەلجیکا و ناوەندێکی دارایی سەرەوەی ئەورووپای ڕۆژاوا لەگەڵ یۆرۆنێکست برۆکسل، برۆکسل وەک شارێکی جیهانی ئەلفا پۆلێن دەکرێت. هەروەها ناوەندێکی نیشتمانی و نێودەوڵەتییە بۆ هاتوچۆی شەمەندەفەر، ڕێگاوبان و ئاسمانی، و هەندێکجار لەگەڵ بەلجیکا وەک گۆڕەپانی جوگرافی و ئابووری و کولتووری ئەورووپا دادەنرێت. میترۆی برۆکسل تاکە سیستەمی ترانزێتی خێرایە لە بەلجیکا. جگە لەوەش هەردوو وێستگەی فڕۆکەخانە و شەمەندەفەرەکەی گەورەترین و قەرەباڵغترین وێستگەی وڵاتن. لە ڕووی مێژووییەوە بە هۆڵەندی قسە دەکەن، برۆکسل لە کۆتایی سەدەی نۆزدەهەمەوە گۆڕانکاری زمانی بۆ فەرەنسی بەخۆیەوە بینی. لە ئێستادا هەرێمی برۆکسل-پایتەخت بە فەرمی دوو زمانە، زمانی فەرەنسی و هۆڵەندی. فەرەنسی زمانی فەرەنسییە و زیاتر لە ٩٠%ی دانیشتووانەکەی دەتوانن قسەی پێبکەن. ئینگلیزی وەک زمانی دووەم لەلایەن نزیکەی یەک لەسەر سێی دانیشتووانەکەیەوە قسەی پێدەکرێت و زۆرێک لە کۆچبەران و تاراوگەییەکان بە زمانەکانی دیکەش قسە دەکەن.
برۆکسل بە چێشتخانە و ئۆفەری خواردنی ناسراوە (لەوانەش وافلەکەی ناوخۆیی، شوکولاتە، سوورکراوەی فەرەنسی و جۆرە زۆرەکانی بیرەکانی)، هەروەها بە شوێنە مێژوویی و تەلارسازییەکانی؛ هەندێکیان وەک میراتی جیهانی یونسکۆ تۆمارکراون. شوێنە سەرنجڕاکێشەکانی بریتین لە: ناوچەی مێژوویی گراند-پلێس/گرۆت مارکت (گۆڕەپانی سەرەکی)، مانێکن پیس، ئەتۆمیۆم، و دامەزراوە کولتوورییەکانی وەک لا مۆنای/دی مونت و مۆزەخانەکانی هونەر و مێژوو.
مێژوو
مێژووی كۆن
مێژووی برۆکسل پەیوەندییەکی نزیکی بە مێژووی ئەورووپای ڕۆژاواوە هەیە. شوێنەواری نیشتەجێبوونی مرۆڤ دەگەڕێتەوە بۆ سەردەمی بەردین، لەگەڵ شوێنەوار و ناوی شوێنەکان کە پەیوەندییان بە شارستانیەتی مێگالیتەکان، دۆلمێنەکان و بەردی وەستاوەوە هەیە. لە کۆتاییەکانی دێرینیدا، ناوچەکە شوێنی داگیرکردنی ڕۆمەکان بووە، دوای کەوتنی ئیمپراتۆریەتی ڕۆمانی ڕۆژاوا، خرایە ناو ئیمپراتۆریەتی فرانکەکانەوە.
بەپێی ئەفسانەی ناوخۆیی، سەرچاوەی ئەو نیشتەجێبوونە کە بڕیار بوو ببێتە برۆکسل لە دروستکردنی کڵێسایەک لە دوورگەیەک لە ڕووباری سێن لە دەوروبەری ساڵی ٥٨٠ی سانت گاگێریکۆسدایە. کاتێک دوک چارڵزی لۆرینی خوارەوە شوێنەوارەکانی سەینت گودولای لە مۆرسێلەوە گواستەوە (کە دەکەوێتە پارێزگای ئەمڕۆی فلاندەرزی ڕۆژهەڵات) بۆ کڵێسای سەینت گاگێریکۆس. برای شا لۆتایری دووەم، چارڵز فەرمانی دروستکردنی یەکەم قەڵای هەمیشەیی شارەکەی دا، ئەمەشی لە هەمان ئەو دوورگەیەدا کرد.
سەدەکانی ناوەراست
بەهۆی هەڵکەوتەی لە کەنارەکانی سێن، ڕێڕەوێکی بازرگانی گرنگ لە نێوان بروج و گێنت، و کۆڵن، برۆکسل دروست بوو و بوو بە ناوەندێکی بازرگانی تایبەتمەند بە بازرگانی قوماش. شارۆچکەکە تاڕادەیەک بە خێرایی گەشەی کرد و بەرەو شارۆچکەکانی سەرەوە درێژبووەوە، ناوچەکانی ترۆرێنبێرگ، کودنبێرگ و سابلۆن/زاڤێل، کە مەترسی لافاویان کەمتر بوو. لەگەڵ گەشەکردنی ژمارەی دانیشتووانەکەی بۆ نزیکەی ٣٠ هەزار کەس، تاڵاوەکانی دەوروبەری ئاویان لێ بڕا بۆ ئەوەی ڕێگە بە فراوانبوونی زیاتر بدرێت. لە دەوروبەری ئەم کاتەدا کارکردن لەسەر ئەو شوێنە دەستیپێکرد کە ئێستا کاتدراڵی سانت میکائیل و سانت گودولایە، جێگەی کڵێسایەکی کۆنتری ڕۆمانی گرتەوە. لە ساڵی ١١٨٣دا، کونتەکانی لۆڤن بوون بە دوکی برابانت. برابانت بە پێچەوانەی پارێزگای فلاندەرزەوە، شای فەرەنسا نەبووە بەڵکوو خرایە ناو ئیمپراتۆریەتی ڕۆمانی پیرۆزەوە.
لە سەرەتای سەدەی ١٣دا یەکەم دیواری برۆکسل دروستکرا و دوای ئەمەش شارەکە گەشەیەکی بەرچاوی بەخۆیەوە بینی. بۆ ئەوەی شارەکە فراوانتر بێت، کۆمەڵەی دووەمی دیوار لە نێوان ساڵانی ١٣٥٦ و ١٣٨٣ دانرا. تاوەکوو سەدەی بیست و یەکیش شوێنەواری ئەم دیوارانە دەبینرێت.
سەرەتای مۆدێرن
لە سەدەی پازدەهەمدا، هاوسەرگیری نێوان میراتگری مارگریتی سێیەمی فلاندەرز و فیلیپی بوێر، دوکی بۆرگۆندی، دوکێکی نوێی برابانتی ماڵی ڤالۆیسی لێکەوتەوە. لە ساڵی ١٤٧٧دا، دوکی بۆرگۆندی چارڵزی بوێر لە شەڕی نانسیدا لەناوچوو. لە ڕێگەی هاوسەرگیری کچەکەی مەریەمی بۆرگۆندی لەگەڵ ئیمپراتۆری ڕۆمانی پیرۆز ماکسیمیلیانی یەکەم، وڵاتانی خوارەوە کەوتنە ژێر دەستی هابسبورگ. برابانت لەم دەوڵەتە پێکهاتەییەدا یەکیگرت و برۆکسل وەک پایتەختی شازادەیی هۆڵەندای بۆرگۆندی گەشەی سەند. دوای مردنی مێری لە ساڵی ١٤٨٢، فیلیپی کوڕەکەی وەک دوکی بۆرگۆندی و برابانت شوێنی گرتەوە.
لە سەدەی ١٦ و ١٧دا برۆکسل ناوەندێک بووە بۆ پیشەسازی دانتێل. جگە لەوەش، تابلۆی برۆکسل بە دیواری قەڵاکان لە سەرانسەری ئەورووپا هەڵواسرابوو. لە ساڵی ١٦٩٥، لە کاتی جەنگی نۆ ساڵەدا، شا لویسی چواردەهەمی فەرەنسا سەربازی نارد بۆ بۆردومانی برۆکسل بە تۆپخانە. ئەمەش وێرانکەرترین ڕووداو بوو لە تەواوی مێژووی برۆکسلدا.
دوای پەیمانی ئۆترێخت لە ساڵی ١٧١٣، سەروەریی ئیسپانیا بەسەر باشووری هۆڵەندا گواسترایەوە بۆ لقی نەمسایی ماڵی هابسبورگ. ئەم ڕووداوە سەردەمی هۆڵەندای نەمسایی دەستپێکرد. برۆکسل لە ساڵی ١٧٤٦ لەلایەن فەرەنساوە گیرا، لە کاتی جەنگی جێنشینی نەمسا، بەڵام دوای سێ ساڵ ڕادەستی نەمسا کرایەوە. تا ساڵی ١٧٩٥ لەگەڵ نەمسا مایەوە، کاتێک باشووری هۆڵەندا لەلایەن فەرەنساوە گیرا و لکێندرا و شارەکە بوو بە پایتەختی بەشی دایل. دەسەڵاتی فەرەنسا لە ساڵی ١٨١٥ کۆتایی هات، بە شکستی ناپلیۆن لە بەرەکانی شەڕی واتەرو، کە دەکەوێتە باشووری هەرێمی برۆکسل-پایتەختی ئەمڕۆ. لەگەڵ کۆنگرەی ڤییەنا، باشووری هۆڵەندا پەیوەندی بە شانشینی یەکگرتووی هۆڵەندا کرد. بەشی پێشووی دایل بوو بە پارێزگای باشووری برابانت و برۆکسل پایتەختی بوو.
سەردەمی مۆدێرن
لە ساڵی ١٨٣٠ شۆڕشی بەلجیکا لە برۆکسل دەستی پێکرد، دوای نمایشکردنی ئۆپێرا لا موێت دی پۆرتیچی ئۆبەر لە شانۆی شاهانەی لا مۆنا. شارەکە بووە پایتەخت، برابانتی باشوور بە سادەیی ناوی گۆڕا بۆ برۆکسل. لە ٢١ی تەممووزی ١٨٣١، لیۆپۆڵدی یەکەم، یەکەم پاشای بەلجیکاکان، سەرکەوتە سەر تەختی پاشایەتی و وێرانکردنی دیوارەکانی شارەکەی و دروستکردنی چەندین بینای ئەنجامدا. دوای سەربەخۆیی برۆکسل گۆڕانکاری زۆری بەسەردا هات. بووە ناوەندێکی دارایی، بەهۆی ئەو دەیان کۆمپانیایەی کە لەلایەن کۆمەڵەی گشتیی بەلجیکاوە دەستیپێکرد. شۆڕشی پیشەسازی و کردنەوەی کەناڵی برۆکسل-شارلرۆی لە ساڵی ١٨٣٢ لە ڕێگەی بازرگانی و بەرهەمهێنانەوە خۆشگوزەرانی بۆ شارەکە هێنا. زانکۆی ئازادی برۆکسل لە ساڵی ١٨٣٤ و زانکۆی سانت لویس لە ساڵی ١٨٥٨ دامەزرا. لە ساڵی ١٨٣٥، یەکەم هێڵی ئاسنی سەرنشین کە لە دەرەوەی ئینگلتەرا دروستکرا، شارەوانی مۆلێنبێک-سانت جانی بە مێچێلنەوە بەستەوە.
لە ماوەی سەدەی نۆزدەهەمدا ژمارەی دانیشتووانی برۆکسل گەشەیەکی بەرچاوی بەخۆیەوە بینی؛ لە نزیکەی ٨٠ هەزار کەسەوە بۆ زیاتر لە ٦٢٥ هەزار کەس بەرزبوویەوە. بیناکانی وەک بۆرسەی برۆکسل (١٨٧٣)، کۆشکی دادپەروەری(١٨٨٣) و کڵێسای شاهانەی سانت مەریەم (١٨٨٥) مێژووەکەیان دەگەڕێتەوە بۆ ئەم قۆناغە. ئەم پێشکەوتنە بە درێژایی سەردەمی پاشا لیۆپۆڵدی دووەم بەردەوام بوو. پێشانگای نێودەوڵەتی ساڵی ١٨٩٧ بەشداری کرد لە پێشخستنی ژێرخانی ئابووری. لەنێو شتەکانی تردا، کۆشکی کۆلۆنییەکان، لە گەڕەکی تێرڤۆرێن، بە دروستکردنی کوچەیەکی گەورەی ١١ کم بە پایتەختەوە بەسترابووەوە. برۆکسل بوو بە یەکێک لە شارە گەورەکانی ئەورووپا بۆ پەرەپێدانی شێوازی ئارت نۆڤۆ لە ساڵانی ١٨٩٠ و سەرەتای ١٩٠٠. تەلارسازەکان ڤیکتۆر هۆرتا و پاوڵ هانکار و هێنری ڤان دی ڤێلدە بەهۆی دیزاینەکانیانەوە بەناوبانگ بوون.
سەدەی بیستەم
لە ماوەی سەدەی بیستەمدا، شارەکە میوانداری پێشانگە و کۆنفرانسی جۆراوجۆری کرد، لەوانە کۆنفرانسی سۆلڤای بۆ فیزیا و کیمیا، و سێ پێشانگای جیهانی: پێشانگای نێودەوڵەتی برۆکسل لە ساڵی ١٩١٠، پێشانگای نێودەوڵەتی برۆکسل لە ساڵی ١٩٣٥ و پێشانگای جیهانیی برۆکسل لە ساڵی ١٩٥٨. لە کاتی جەنگی جیهانیی یەکەمدا برۆکسل شارێکی داگیرکراو بوو، بەڵام سەربازانی ئەڵمانیا زیانێکی زۆریان نەگەیاند. لە کاتی جەنگی جیهانیی دووەمدا، جارێکی دیکە لەلایەن هێزەکانی ئەڵمانیاوە داگیرکرا، لە ٣ی ئەیلوولی ١٩٤٤ لەلایەن بەریتانیاوە ڕزگار کرا.
دوای جەنگ برۆکسل مۆدێرنیزاسیۆنی بەرفراوانی بەسەردا هات. دروستکردنی پەیوەندی باکوور-باشوور، کە وێستگە سەرەکییەکانی شەمەندەفەر لە شارەکەدا بەیەکەوە دەبەستێتەوە، لە ساڵی ١٩٥٢ تەواو بوو، لە کاتێکدا یەکەم خزمەتگوزاری پێش میترۆ (ترامی ژێرزەمین) لە ساڵی ١٩٦٩ دەستیپێکرد، و یەکەم هێڵی میترۆ لە ساڵی ١٩٧٦ کرایەوە. لە سەرەتای شەستەکانەوە، برۆکسل بووە پایتەختی دیفاکتۆی یەکێتیی ئەورووپا.
هاوچەرخ
برۆکسل بووە شوێنێکی گرنگ بۆ بۆنە نێودەوڵەتییەکان. لە ساڵی ٢٠٠٠ شانبەشانی هەشت شاری تری ئەورووپا وەک پایتەختی ڕۆشنبیری ئەورووپی ناوزەد کرا. لە ساڵی ٢٠١٣، شارەکە شوێنی ڕێککەوتنی برۆکسل بوو. لە ساڵی ٢٠١٤، میوانداری ٤٠ەمین لوتکەی G7ی کرد، و لە ٢٠١٧، ٢٠١٨ و ٢٠٢١ بە ڕێککەوت ٢٨، ٢٩ و ٣١ەمین لوتکەی ناتۆی تێدا بەسترا. لە ٢٢ی ئازاری ٢٠١٦، سێ تەقینەوەی لەدوای یەک هەماهەنگ لەلایەن داعشەوە لە برۆکسل تەقێندرانەوە، کە لە ئەنجامدا ٣٢ قوربانی و سێ خۆکوژ کوژران، و ٣٣٠ کەس برینداربوون. کوشندەترین کردەوەی تیرۆریزم بوو لە بەلجیکا.
جوگرافیا
برۆکسل دەکەوێتە بەشی باکووری ناوەڕاستی بەلجیکا، نزیکەی ١١٠ کم لە کەنارەکانی بەلجیکا و نزیکەی ١٨٠ کم لە باشووری بەلجیکا دوورە. دەکەوێتە دڵی فەلاتی برابانتی، نزیکەی ٤٥ کم لە باشووری ئەنتۆرب و ٥٠ کم لە باکووری شارلێرۆی. تێکڕای بەرزییەکەی ٥٧ م لە ئاستی دەریاوە بەرزە. برۆکسل کەشوهەوای ئۆقیانوسی لەگەڵ هاوینی گەرم و زستانی فێنکدا هەیە. نزیکیی لە ناوچە کەنارییەکان کاریگەری لەسەر کەشوهەوای ناوچەکە هەیە بە ناردنی بارستەی هەوای دەریایی لە زەریای ئەتڵەسییەوە. بە تێکڕا نزیکەی ١٣٥ ڕۆژ باران لە ساڵێکدا لە هەرێمی برۆکسل-پایتەخت دەبارێت. بەفربارین کەم ڕوودەدات، بە تێکڕا ٢٤ ڕۆژ لە ساڵێکدا. هەروەها شارەکە زۆرجار لە مانگەکانی هاویندا ڕەشەبای توندی هەیە.
دامەزراوە نێودەوڵەتییەکان
برۆکسل لە دوای جەنگی جیهانیی دووەمەوە بووەتە ناوەندی کارگێڕی زۆرێک لە ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان. شارەکە ناوەندی سیاسی و ئیداری ڕێکخراوی پەیمانی باکووری ئەتڵەسی (ناتۆ)یە. بارەگای سەرەکی ناتۆ لە برۆکسل ٢٩ باڵیۆزخانەی تێدایە و زیاتر لە ٤٥٠٠ کارمەندی وڵاتانی هاوپەیمان و سەربازەکانیان و کارمەندانی خزمەتگوزاری شارستانی کۆدەکاتەوە. زۆرێک لە ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکانی دیکەی وەک ڕێکخراوی گومرگی جیهانی و یۆرۆکۆنتڕۆڵ، هەروەها کۆمپانیا نێودەوڵەتییەکان، دامەزراوە سەرەکییەکانیان لە شارەکەدا هەیە. جگە لەوەش، کۆنفیدڕاڵییە سەرەکییە نێودەوڵەتییەکانی سەندیکاکان بارەگایان لەوێیە: کۆنفیدراسیۆنی سەندیکاکانی ئەورووپا (ETUC)، کۆنفیدراسیۆنی نێودەوڵەتی سەندیکا ئازادەکان (ICFTU) و کۆنفیدراسیۆنی جیهانی کار (WCL).
برۆکسل لە ژمارەی ئەو کۆنفرانسە نێودەوڵەتیانەی کە میوانداری دەکات، لە پلەی سێیەمدایە، هەروەها بووەتە یەکێک لە گەورەترین ناوەندەکانی کۆنفڕانس لە جیهاندا. بۆ نموونە بوونی یەکێتیی ئەورووپا و دەزگا نێودەوڵەتییەکانی دیکە بووەتە هۆی ئەوەی کە باڵیۆز و ڕۆژنامەنووس لە برۆکسل زیاتر بن لە چاو واشنتۆن دی سی، شارەکە میوانداری ١٢٠ دامەزراوەی نێودەوڵەتی دەکات، ١٨١ باڵیۆزخانە و زیاتر لە ٢٥٠٠ دیپلۆماتکاری تێدایە، بەمەش دەبێتە دووەم ناوەندی پەیوەندییە دیپلۆماسییەکان لە جیهاندا (دوای شاری نیویۆرک).
دانیشتووان
برۆکسل دەکەوێتە یەکێک لە ناوچە شارنشینەکانی ئەورووپا، لە نێوان پاریس، لەندەن، ڕاین-ڕور (ئەڵمانیا) و ڕاندستاد (هۆڵەندا). هەرێمی برۆکسل-پایتەخت ژمارەی دانیشتووانەکەی نزیکەی یەک ملیۆن و ٢٠٠ هەزار کەسە و لە ساڵانی ڕابردوودا شایەتی زیادبوونی بەرچاوی ژمارەی دانیشتووانەکەی بووە.
ناوچەی گەورەی برۆکسل بەسەر سێ ئاستدا دابەشکراوە. یەکەم: کۆبوونەوەی ناوەندی (لە چوارچێوەی سنوورە ناوچەییەکان)، کە ژمارەی دانیشتووانی ١،٢١٨،٢٥٥ کەسە. بە زیادکردنی نزیکترین گەڕەکەکانی شار کۆی ژمارەی دانیشتووان ١،٨٣١،٤٩٦ کەس دەبێت. بە ناوچەی دەرەوەی هاتووچۆ (ناوچەی تۆڕی خێرا ناوچەیی برۆکسل (RER/GEN)، ژمارەی دانیشتووانەکەی ٢،٦٧٦،٧٠١ کەسە.
نەتەوەکان
لە کۆتایی سەدەی ١٨ـەوە کۆچکردن بەرەو برۆکسل زۆر بووە، کاتێک شارەکە وەک شوێنێکی هاوبەش بۆ پەنابەرانی سیاسی لە وڵاتانی دراوسێ یان دوورترەوە، بەتایبەتی فەرەنسا کاری کردووە. لە ساڵی ١٨٧١ەوە زۆرێک لە کۆمۆنارەکانی پاریس بەرەو برۆکسل هەڵهاتن و لەوێ پەنابەری سیاسییان وەرگرت. دەربەدەرە نێودەوڵەتییە دیارەکانی دیکە کە لەو کاتەدا لە برۆکسل دەژیان بریتی بوون لە ڤیکتۆر هوگۆ، کارل مارکس، پیێر جۆزێف پرۆدۆن، جۆرج بۆلانگەر و لیۆن داودێت، و چەند کەسێکی تر. بەهۆی دەرفەتە پیشەسازییەکانەوە، زۆرێک لە کرێکاران کۆچیان کرد بۆ شارەکە.
لە ئێستادا، برۆکسل شوێنی ژمارەیەکی زۆر لە کۆچبەران و کۆمەڵگە کۆچبەرەکانە، هەروەها کۆچبەرانی کرێکاری، خوێندکاری پێشووی بیانی یان تاراوگەن. لە دوایین سەرژمێری بەلجیکا لە ساڵی ١٩٩١، ٦٣.٧%ی دانیشتوانی هەرێمی برۆکسل - پایتەخت وەڵامیان داوەتەوە کە هاووڵاتی بەلجیکین، بەو شێوەیە لە بەلجیکا لەدایک بوون، ئەمەش ئاماژەیە بۆ ئەوەی زیاتر لە سێیەکی دانیشتووان لەو وڵاتە لەدایک نەبوون. بەپێی ستاتبێل (فەرمانگەی ئاماری بەلجیکا)، لە ساڵی ٢٠٢٠ بە لەبەرچاوگرتنی ڕەگەزنامەی لەدایکبوونی دایک و باوک، ٧٤.٣%ی دانیشتوانی هەرێمی برۆکسل - پایتەخت بە ڕەچەڵەک بیانی بوون و ٤١.٨% بە ڕەچەڵەک غەیرە ئەورووپی بوون (لەوانەش ٢٨.٧%ی ڕەچەڵەکی ئەفریقی). لە نێو ئەوانەی تەمەنیان لە خوار ١٨ ساڵەوەیە، ٨٨% بە ڕەچەڵەک بیانی و ٥٧% بە ڕەچەڵەک غەیرە ئەورووپی بوون (لەوانەش ٤٢.٤% بە ڕەچەڵەک ئەفریقی).
زمانەکان
برۆکسل لە مێژوودا هۆڵەندی بووە، زاراوەی برابانتی بەکاردەهێنێت، بەڵام لە ماوەی دوو سەدەی ڕابردوودا فەرەنسی بووەتە زمانی باڵادەستی شارەکە. هۆکاری سەرەکی ئەم گواستنەوەیە ئاسمیلەکردنی خێرای دانیشتوانی ناوخۆیی فلاندەرز بوو، کە بەهۆی کۆچبەری فەرەنسا و والۆنیا گەورەتر بوو. سەرهەڵدانی زمانی فەرەنسی لە ژیانی گشتیدا وردە وردە لە کۆتایی سەدەی ١٨ دەستی پێکرد، بە خێرایی دوای سەربەخۆیی بەلجیکا خێراتر بوو.
ئایین
لە ڕووی مێژووییەوە، برۆکسل زۆرینەی ڕۆمانی کاسۆلیکی بووە، بە تایبەت لە دوای دەرکردنی پرۆتستانتەکان لە سەدەی ١٦دا. ئەمەش لە ژمارەیەکی زۆری کڵێسا مێژووییەکان لە ناوچەکەدا ڕوونە، بەتایبەتی لە شاری برۆکسل. کاتدرایی کاسۆلیکی سەرەکی لە برۆکسل کاتدرایی سانت مایکل و سانت گودولایە، کە وەک هاوکاتدراڵی ئەپستۆریای سەرەکی مێچێلن-برۆکسل کاردەکات. لە لای باکووری ڕۆژاوای ناوچەکە، بازیلیکای نیشتمانی دڵی پیرۆز بازیلیکایەکی بچووکە و کڵێسای پەرستگاکە، یەکێکە لە گەورەترین کڵێساکان بەپێی ڕووبەر لە جیهاندا. کڵێسای خاتوونی لایکن گۆڕی زۆرێک لە ئەندامانی بنەماڵەی شاهانەی بەلجیکا، لەنێویاندا هەموو پاشاکانی پێشووی بەلجیکا، لەناو کریپتی شاهانەدا هەڵگرتووە.
لە ڕەنگدانەوەی پێکهاتەی فرە کولتووریدا، برۆکسل میوانداری کۆمەڵگەی ئایینی جۆراوجۆر دەکات، هەروەها ژمارەیەکی زۆر لە بێدینەکان. ئایینەکانی کەمینە بریتین لە ئیسلام و ئەنگلیکانیزم و ئۆرتۆدۆکسی ڕۆژهەڵات و جوولەکە و بودایی. بەپێی ڕاپرسییەکی ساڵی ٢٠١٦، نزیکەی ٤٠%ی دانیشتوانی برۆکسل خۆیان بە کاسۆلیک ڕاگەیاندووە (١٢% کاسۆلیک بوون و ٢٨% کاسۆلیک نەبوون)، ٣٠% غەیرە ئایین بوون، ٢٣% موسوڵمان بوون (١٩% مەراسیمە ئایینییەکانیان بەجێ هێناوە، ٤% پراکتیزەیان نەبووە)، ٣% پرۆتستانت بوون و ٤% لە ئایینێکی تر بوون.
