ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
شۆڕشی گوڵان، کە لە ساڵی ١٩٧٦ دەستی پێکرد، یەکێک لە گرنگترین ڕووداوەکانی مێژووی هاوچەرخی کوردە. ئەم شۆڕشە، کە بە سەرکردایەتی پارتی دیموکراتی کوردستان (پدک) هەڵگیرسا، بەردەوامییەکی نوێ بوو بۆ خەباتی نەتەوەیی کورد دژی ڕژێمی بەعسی عێراق. لەم ڕاپۆرتەدا، هەوڵ دەدەین وێنەیەکی گشتگیر و وردی ئەم شۆڕشە، هۆکارەکانی، ڕەوتی ڕووداوەکان، و کاریگەرییەکانی لەسەر کۆمەڵگای کوردی و ناوچەکە پێشکەش بکەین.
پێشینە و هۆکارەکانی هەڵگیرسانی شۆڕش
شۆڕشی گوڵان لە زەمینەیەکی ئاڵۆزی سیاسی و مێژووییدا سەری هەڵدا. دوای نسکۆی شۆڕشی ئەیلوول لە ساڵی ١٩٧٥، کە بە هۆی ڕێککەوتننامەی جەزائیر نێوان عێراق و ئێران کۆتایی پێهات، بزووتنەوەی کوردی لە قۆناغێکی نوێدا خۆی بینییەوە. لەگەڵ ئەوەی کە زۆربەی سەرکردە کوردەکان ناچار بە دوورخستنەوە کرابوون، بەڵام هەستی نەتەوەیی و خواستی ئازادی لە ناو گەلی کورددا بەهێزتر بووبوو.
هۆکارە سەرەکییەکانی هەڵگیرسانی شۆڕشی گوڵان چی بوو؟
ا. بەردەوامبوونی سیاسەتی چەوساندنەوە و پاکتاوی ڕەگەزی لەلایەن ڕژێمی بەعسەوە
ب. نەبوونی مافە سیاسی و کولتوورییەکانی کورد لە چوارچێوەی دەوڵەتی عێراقدا
ج. گەڕانەوەی ژمارەیەک لە سەرکردە و پێشمەرگە لاوەکان بۆ کوردستان و هەوڵدان بۆ ڕێکخستنەوەی خەباتی چەکداری
د. پێداگری نەوەی نوێی کورد لەسەر بەردەوامبوونی خەبات بۆ مافە نەتەوەییەکان
سەرەتای شۆڕش و ڕێکخستنەوەی هێزەکان
لە سەرەتای ساڵی ١٩٧٦، ژمارەیەک لە سەرکردە لاوەکانی پارتی دیموکراتی کوردستان، بە سەرکردایەتی ئیدریس بارزانی و مەسعود بارزانی، گەڕانەوە بۆ ناوچە شاخاوییەکانی کوردستان. ئەوان دەستیان کرد بە کۆکردنەوە و ڕێکخستنەوەی ئەو پێشمەرگانەی کە لە ناوچەکە مابوونەوە و هەروەها ڕاهێنانی چەکداری نوێ.
لەم قۆناغەدا، گرنگترین کارەکان بریتی بوون لە:
ا. دامەزراندنەوەی پەیوەندی لەگەڵ خەڵکی ناوچەکە و دروستکردنی تۆڕێکی نهێنی بۆ پشتیوانی
ب. دابینکردنی چەک و تەقەمەنی لە ڕێگەی سنوورەکانەوە
ج. دامەزراندنی بنکە و بارەگای نهێنی لە ناوچە شاخاوییەکان
د. ڕێکخستنی پەیوەندی لەگەڵ ڕێکخراوە کوردییەکانی تر و هەوڵدان بۆ دروستکردنی بەرەیەکی یەکگرتوو
ستراتیژی شەڕ و تاکتیکەکانی پێشمەرگە
شۆڕشی گوڵان بە شێوەیەکی سەرەکی پشتی بە شەڕی پارتیزانی و چالاکی چەکداری بەست. ستراتیژی سەرەکی بریتی بوو لە:
ا. هێرشی خێرا و کشانەوەی خێرا: پێشمەرگەکان هێرشیان دەکردە سەر بنکە و بارەگاکانی حکومەت و دوای ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆن، بە خێرایی دەکشانەوە بۆ ناوچە شاخاوییەکان
ب. بەکارهێنانی تۆپۆگرافیای ناوچەکە: سوود وەرگرتن لە شاخ و دۆڵەکان بۆ خۆشاردنەوە و هێرشکردن
ج. دروستکردنی تۆڕی هەواڵگری لە ناو شارەکان و گوندەکان
د. ڕاهێنانی بەردەوام و پەرەپێدانی شێوازەکانی شەڕ
شەڕە سەرەکییەکانی شۆڕشی گوڵان
لە ماوەی شۆڕشی گوڵاندا، چەندین شەڕ و پێکدادانی گرنگ ڕوویان دا. لێرەدا باس لە گرنگترینیان دەکەین:
ا. شەڕی ناوزەنگ (١٩٧٧): یەکەم شەڕی گەورەی شۆڕشی گوڵان کە تێیدا پێشمەرگە توانییان زەبرێکی گەورە لە هێزەکانی حکومەت بدەن
ب. شەڕی بادینان (١٩٧٨): لەم شەڕەدا پێشمەرگە توانیان کۆنترۆڵی بەشێکی زۆری ناوچەی بادینان بگرنە دەست
ج. شەڕی زێ (١٩٧٩): شەڕێکی درێژخایەن کە لە دەوروبەری ڕووباری زێ ڕووی دا و تێیدا پێشمەرگە توانیان بەرگری لە پێشڕەوی هێزەکانی حکومەت بکەن
د. شەڕی بارزان (١٩٨٣): یەکێک لە گەورەترین شەڕەکانی شۆڕش کە تێیدا حکومەتی عێراق هێرشێکی بەرفراوانی کردە سەر ناوچەی بارزان
ه. شەڕی دۆڵی جافایەتی (١٩٨٥): شەڕێکی گرنگ کە تێیدا پێشمەرگە توانییان سەرکەوتنێکی گەورە بەدەست بهێنن و زیانێکی زۆر لە هێزەکانی حکومەت بدەن
پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان و کاریگەرییان لەسەر شۆڕش
شۆڕشی گوڵان لە ژینگەیەکی نێودەوڵەتی ئاڵۆزدا بەڕێوە دەچوو. گرنگترین فاکتەرەکان بریتی بوون لە:
ا. شەڕی ئێران-عێراق (١٩٨٠-١٩٨٨): ئەم شەڕە دەرفەتی بۆ کورد ڕەخساند کە فشار لەسەر حکومەتی عێراق زیاد بکەن
ب. پەیوەندی لەگەڵ ئێران: پارتی دیموکراتی کوردستان پەیوەندی لەگەڵ ئێران دروست کرد و هاوکاری وەرگرت
ج. هەوڵدان بۆ ڕاکێشانی سەرنجی کۆمەڵگای نێودەوڵەتی بۆ دۆزی کورد
د. کاریگەری جەنگی سارد لەسەر سیاسەتی ناوچەکە و هەڵوێستی وڵاتانی زلهێز
ئەنجامەکان و کاریگەرییەکانی شۆڕش
شۆڕشی گوڵان کاریگەری قووڵی لەسەر کۆمەڵگای کوردی و سیاسەتی ناوچەکە هەبوو:
ا. بەهێزکردنەوەی هەستی نەتەوەیی لە ناو کورددا
ب. سەلماندنی بەردەوامی خەباتی کورد و توانای بەرەنگاربوونەوە
ج. ناچارکردنی حکومەتی عێراق بۆ دانوستان لەگەڵ کورد لە هەندێک قۆناغدا
د. ڕاکێشانی سەرنجی نێودەوڵەتی بۆ دۆزی کورد
ه. بەهێزکردنی پێگەی پارتی دیموکراتی کوردستان لە ناو بزووتنەوەی کوردیدا
میراتی شۆڕشی گوڵان
میراتی شۆڕشی گوڵان لە چەندین ڕووەوە گرنگە:
ا. پەروەردەکردنی نەوەیەکی نوێ لە سەرکردە و پێشمەرگەی شارەزا
ب. گەشەپێدانی ستراتیژی نوێی خەبات و شێوازی ڕێکخستنی سیاسی و سەربازی
ج. بەهێزکردنی پەیوەندی نێوان پێشمەرگە و خەڵکی سڤیل
د. دروستکردنی بنەمایەک بۆ خەباتی داهاتووی کورد و ڕاپەڕینی ١٩٩١
دەرئەنجام
شۆڕشی گوڵان، سەرەڕای ئەوەی کە نەیتوانی ئامانجە سەرەکییەکانی بەدی بهێنێت، بەڵام توانی بەردەوامی بە خەباتی کورد بدات لە قۆناغێکی هەستیاردا. ئەم شۆڕشە بووە هۆی ئەوەی کە دۆزی کورد لە بیر نەچێتەوە و بنەمایەک دابمەزرێنێت بۆ قۆناغەکانی دواتری خەبات. هەروەها، شۆڕشی گوڵان دەرسی گرنگی فێری بزووتنەوەی کوردی کرد سەبارەت بە گرنگی یەکڕیزی، پەیوەندی نێودەوڵەتی، و پێویستی گونجاندنی خەباتی چەکداری لەگەڵ خەباتی سیاسی و دیپلۆماسی.
