جەنگی سلۆڤینیا و سەربەخۆیی

پێشەکی

جەنگی سلۆڤینیا، کە بە جەنگی دە ڕۆژە یان جەنگی سەربەخۆیی سلۆڤینیاش ناسراوە، کورتترین ململانێی چەکداری بوو لە زنجیرەی شەڕەکانی یوگۆسلاڤیا. ئەم جەنگە لە نێوان ٢٧ی حوزەیران تا ٧ی تەمموزی ١٩٩١ ڕوویدا و بووە هۆی سەربەخۆیی سلۆڤینیا لە یوگۆسلاڤیا. لەم ڕاپۆرتەدا، ئێمە قووڵ دەچینە ناو هۆکارەکان، پێشینەی مێژوویی، ڕووداوەکانی جەنگ، و دەرەنجامەکانی، هەروەها چاوێک بە سەردەمی دوای سەربەخۆییدا دەخشێنین.

پێشینەی مێژوویی

سلۆڤینیا بەشێک بوو لە ئیمپراتۆریەتی نەمسا-هەنگاریا تا کۆتایی جەنگی جیهانیی یەکەم. دوای جەنگ، لە ساڵی ١٩١٨، سلۆڤینیا بووە بەشێک لە شانشینی سێربەکان، کرۆاتەکان و سلۆڤینەکان، کە دواتر ناوی گۆڕا بۆ شانشینی یوگۆسلاڤیا. لە ماوەی جەنگی جیهانیی دووەمدا، سلۆڤینیا داگیرکرا و دابەشکرا لە نێوان ئەڵمانیای نازی، ئیتالیای فاشیست و هەنگاریا.

دوای جەنگی جیهانیی دووەم، سلۆڤینیا بووە یەکێک لە شەش کۆمارەکانی کۆماری فیدراڵی سۆسیالیستی یوگۆسلاڤیا لە ژێر سەرکردایەتی جۆزێف برۆز تیتۆ. لەو سەردەمەدا، سلۆڤینیا گەشەی ئابووری و پیشەسازی بەرچاوی بەخۆیەوە بینی و بووە یەکێک لە دەوڵەمەندترین و پێشکەوتووترین کۆمارەکانی یوگۆسلاڤیا.

هۆکارەکانی جەنگی سلۆڤینیا

لە کۆتایی ساڵەکانی ١٩٨٠ و سەرەتای ساڵەکانی ١٩٩٠، یوگۆسلاڤیا ڕووبەڕووی قەیرانێکی قووڵی سیاسی و ئابووری بووەوە. دوای مردنی تیتۆ لە ساڵی ١٩٨٠، جیاوازییە نەتەوەیی و کەلتوورییەکان زیاتر دەرکەوتن و ناکۆکییەکان لە نێوان کۆمارە جیاوازەکاندا زیادیان کرد.

هۆکارە سەرەکییەکانی جەنگی سلۆڤینیا بریتی بوون لە

- خواستی سلۆڤینیا بۆ سەربەخۆیی و دیموکراسی
- ناڕەزایەتی لە سیستەمی کۆمۆنیستی و دەسەڵاتی ناوەندی بێلگراد
- جیاوازییە ئابوورییەکان: سلۆڤینیا هەستی دەکرد بەشێکی زۆری داهاتەکەی بۆ کۆمارە هەژارترەکان دەڕوات
- هەوڵی سێربیا بۆ زیادکردنی دەسەڵاتی لە ناو یوگۆسلاڤیادا

ڕووداوەکانی جەنگی سلۆڤینیا

لە ٢٥ی حوزەیرانی ١٩٩١، پەرلەمانی سلۆڤینیا ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی دەرکرد. دوو ڕۆژ دواتر، سوپای فیدراڵی یوگۆسلاڤیا (JNA) هێرشی کردە سەر سلۆڤینیا بۆ کۆنترۆڵکردنەوەی سنوورەکان و فڕۆکەخانەکان.

ڕووداوە سەرەکییەکانی جەنگ بریتی بوون لە

- گەمارۆدانی فڕۆکەخانەی لیوبلیانا
- شەڕ لە خاڵە سنوورییەکان
- بەرگریی بەهێزی هێزە سلۆڤینییەکان
- پشتیوانیی بەرفراوانی خەڵکی سلۆڤینیا لە هێزەکانیان
- ناکۆکی لە ناو سەرکردایەتی سەربازیی یوگۆسلاڤیا

کۆتایی جەنگ و سەربەخۆیی سلۆڤینیا

جەنگەکە تەنها دە ڕۆژی خایاند و لە ٧ی تەمموزی ١٩٩١ بە ڕێککەوتننامەی بریۆنی کۆتایی هات. بەپێی ئەم ڕێککەوتنە:

- سوپای یوگۆسلاڤیا دەبوو لە ماوەی سێ مانگدا سلۆڤینیا چۆڵ بکات
- سلۆڤینیا ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی بۆ ماوەی سێ مانگ هەڵپەسارد
- یەکێتی ئەوروپا ڕۆڵی ناوبژیوانی گێڕا

لە ٢٣ی کانوونی یەکەمی ١٩٩١، سلۆڤینیا دەستووری نوێی خۆی پەسەند کرد و بە فەرمی بووە دەوڵەتێکی سەربەخۆ. لە ساڵی ١٩٩٢دا، زۆربەی وڵاتانی جیهان دانیان بە سەربەخۆیی سلۆڤینیا نا.

سەردەمی دوای سەربەخۆیی 

دوای سەربەخۆیی، سلۆڤینیا بە خێرایی هەنگاوی نا بەرەو:

- دامەزراندنی سیستەمێکی دیموکراسی پەرلەمانی
- گۆڕینی ئابووری بۆ سیستەمی بازاڕی ئازاد
- یەکگرتن لەگەڵ ڕێکخراوە نێودەوڵەتییەکان

لە ساڵی ٢٠٠٤دا، سلۆڤینیا بووە ئەندام لە یەکێتی ئەوروپا و ناتۆ. لە ساڵی ٢٠٠٧دا، یۆرۆی وەک دراوی فەرمی پەسەند کرد. سلۆڤینیا بووە یەکەم کۆماری پێشووی یوگۆسلاڤیا کە بووە ئەندام لە یەکێتی ئەوروپا و ناتۆ.

لە ڕووی ئابوورییەوە، سلۆڤینیا پێشکەوتنێکی بەرچاوی بەدەست هێنا و بووە یەکێک لە سەرکەوتووترین وڵاتانی ئەوروپای ناوەڕاست و ڕۆژهەڵات. هەرچەندە، وڵاتەکە ڕووبەڕووی هەندێک ئاستەنگیش بووەوە، وەک قەیرانی داراییی جیهانیی ٢٠٠٨.

دەرەنجامی جەنگی سلۆڤینیا

جەنگی سلۆڤینیا، هەرچەندە کورتخایەن بوو، بەڵام دەستپێکی کۆتایی هاتنی یوگۆسلاڤیای بوو و ڕێگەی بۆ سەربەخۆیی سلۆڤینیا خۆشکرد. ئەم جەنگە نیشانی دا کە چۆن وڵاتێکی بچووک دەتوانێت بە شێوەیەکی کاریگەر بەرەنگاری هێزێکی گەورەتر ببێتەوە و سەربەخۆیی خۆی بەدەست بهێنێت.

سلۆڤینیا توانی لە ماوەیەکی کورتدا خۆی بگونجێنێت لەگەڵ سیستەمی نوێی جیهانی و ببێتە بەشێک لە کۆمەڵگەی نێودەوڵەتی. سەرکەوتنی سلۆڤینیا لە گواستنەوە بۆ دیموکراسی و ئابووری بازاڕی ئازاد، بووە نموونەیەک بۆ وڵاتانی دیکەی ناوچەکە.

هەرچەندە، ئەزموونی سلۆڤینیا هەروەها پیشانی دا کە سەربەخۆیی و گۆڕانکاری کۆمەڵایەتی و ئابووری قووڵ، ئاستەنگ و ئاڵنگاریی تایبەت بە خۆی هەیە کە پێویستە بە وریاییەوە مامەڵەیان لەگەڵدا بکرێت.