ژاپۆن لە جەنگی جیهانی دووەم

پێشەکی

جەنگی جیهانی دووەم (١٩٣٩-١٩٤٥) گەورەترین و خوێناویترین ململانێی سەدەی بیستەم بوو کە کاریگەری قووڵی لەسەر جیهان بەجێهێشت. لەم جەنگە مەزنەدا، ژاپۆن ڕۆڵێکی سەرەکی و کاریگەری گێڕا کە نەک تەنها چارەنووسی خۆی، بەڵکو چارەنووسی تەواوی ناوچەی ئاسیا و ئۆقیانووسی هێمنی گۆڕی.

بەشداری ژاپۆن لە جەنگی جیهانی دووەم

بەشداری ژاپۆن لە جەنگی جیهانی دووەم دەگەڕێتەوە بۆ سیاسەتی فراوانخوازی و ئیمپریالیستی کە لە سەرەتای سەدەی بیستەمەوە پەیڕەوی دەکرد. لە ساڵی ١٩٣١دا، ژاپۆن هێرشی کردە سەر مەنچوریا لە چین و لە ساڵی ١٩٣٧دا جەنگێکی فراوانی دژی چین دەستپێکرد. ئەم ڕووداوانە سەرەتای بەشداری ژاپۆن لە ئاڵۆزییە نێودەوڵەتییەکان بوون کە دواتر بوونە بەشێک لە جەنگی جیهانی دووەم.

هۆکارەکانی بەشداری ژاپۆن لە جەنگی جیهانی دووەم فرەلایەن بوون. لە ڕووی ئایدیۆلۆژییەوە، بیرۆکەی "دائی-تۆئا کیۆئیکەن" (بازنەی گەشەپێدانی هاوبەشی ئاسیای ڕۆژهەڵات) کە لەلایەن سەرکردە ژاپۆنییەکانەوە پەرەی پێدرا، پاساوێک بوو بۆ فراوانخوازی ژاپۆن لە ئاسیا. لە ڕووی ئابوورییەوە، ژاپۆن بە دوای سەرچاوە سروشتییەکان و بازاڕی نوێدا دەگەڕا بۆ پشتگیریکردنی پیشەسازییە گەشەکردووەکەی. هەروەها، هەستی نەتەوەپەرستی و باوەڕ بە بەرزی و باڵادەستی نەتەوەی ژاپۆنی ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لە پاڵنانی وڵات بەرەو جەنگ.

بەشداری فەرمی ژاپۆن لە جەنگی جیهانی دووەم لە ٧ی کانوونی یەکەمی ١٩٤١دا دەستیپێکرد، کاتێک هێرشی کردە سەر بنکەی دەریایی پێرڵ هاربەر لە هاوای. ئەم هێرشە، کە بێ ئاگادارکردنەوەی پێشوەخت ئەنجامدرا، بووە هۆی چوونە ناوی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا بۆ جەنگ و فراوانبوونی جەنگ بۆ ناوچەی ئۆقیانووسی هێمن.

پەیوەندی ژاپۆن لەگەڵ دەوڵەتانی میحوەر

پەیوەندی ژاپۆن لەگەڵ دەوڵەتانی میحوەر، بەتایبەتی ئەڵمانیای نازی و ئیتاڵیای فاشیست، بەشێکی گرنگ بوو لە ستراتیژی جەنگی وڵاتەکە. لە ساڵی ١٩٣٦دا، ژاپۆن و ئەڵمانیا پەیماننامەی دژە-کۆمینتێرنیان واژۆ کرد کە دواتر ئیتاڵیاش بووە بەشێک لێی. ئەم پەیماننامەیە بناغەی هاوپەیمانێتی نێوان ئەم سێ وڵاتە بوو.

لە ٢٧ی ئەیلولی ١٩٤٠دا، ژاپۆن، ئەڵمانیا و ئیتاڵیا پەیمانی سێقۆڵییان واژۆ کرد کە بەپێی ئەو، ئەم سێ وڵاتە بەڵێنیان دا یارمەتی یەکتر بدەن ئەگەر هێرشیان کرایە سەر لەلایەن وڵاتێکەوە کە تا ئەو کاتە بەشداری جەنگەکەی نەکردبوو (مەبەست بە شێوەیەکی سەرەکی ویلایەتە یەکگرتووەکان بوو).

سەرەڕای ئەم هاوپەیمانێتییە فەرمییە، هاوکاری کردەیی نێوان ژاپۆن و هاوپەیمانەکانی لە ئەوروپا سنووردار بوو. دووری جوگرافی و جیاوازی لە ئامانجە ستراتیژییەکان بوونە هۆی ئەوەی کە زۆربەی کات هەر وڵاتێک بە جیا و بەپێی بەرژەوەندییەکانی خۆی بجووڵێتەوە.

ئۆپەراسیۆن و هەڵمەتە سەربازییە سەرەکییەکان

ژاپۆن چەندین ئۆپەراسیۆن و هەڵمەتی سەربازی گرنگی لە ماوەی جەنگدا ئەنجامدا

1. هێرشی پێرڵ هاربەر (٧ی کانوونی یەکەمی ١٩٤١): ئەم هێرشە ناکاوە بووە هۆی لەناوچوونی بەشێکی زۆری هێزی دەریایی ئەمریکا لە ئۆقیانووسی هێمن و چوونە ناوی ئەمریکا بۆ جەنگ.

2. داگیرکردنی باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا (١٩٤١-١٩٤٢): لە ماوەیەکی کورتدا، ژاپۆن توانی فلیپین، مالیزیا، سنگاپور، ئەندەنووسیا، بۆرما و بەشێک لە هیندی چینی داگیر بکات.

3. شەڕی دەریایی کۆراڵ (ئایاری ١٩٤٢): یەکەم شەڕی دەریایی مەزن لە نێوان ژاپۆن و هێزەکانی هاوپەیمانان کە بووە هۆی ڕاگرتنی پێشڕەوی ژاپۆن بەرەو ئوسترالیا.

4. شەڕی میدوەی (حوزەیرانی ١٩٤٢): ئەم شەڕە خاڵی وەرچەرخان بوو لە جەنگی ئۆقیانووسی هێمن. تێکشکانی ژاپۆن لەم شەڕەدا کۆتایی بە هەژموونی دەریایی ژاپۆن هێنا.

5. هەڵمەتی گوادالکانال (١٩٤٢-١٩٤٣): ئەم هەڵمەتە درێژخایەنە یەکەم هێرشی بەرفراوانی هاوپەیمانان بوو دژی ژاپۆن و بووە هۆی ڕاگرتنی پێشڕەوی ژاپۆن لە باشووری ئۆقیانووسی هێمن.

6. شەڕی ساپان (حوزەیران-تەمموزی ١٩٤٤): داگیرکردنی دوورگەی ساپان لەلایەن ئەمریکاوە ڕێگەی خۆشکرد بۆ بۆردومانکردنی ڕاستەوخۆی ژاپۆن.

7. شەڕی لێیتی (تشرینی یەکەم-کانوونی یەکەمی ١٩٤٤): گەورەترین شەڕی دەریایی لە مێژوودا کە تێیدا هێزی دەریایی ژاپۆن زیانێکی گەورەی بەرکەوت.

8. شەڕی ئیوۆ جیما و ئۆکیناوا (١٩٤٥): ئەم دوو شەڕە خوێناوییە نزیکترین شەڕەکان بوون لە خاکی سەرەکی ژاپۆن و بوونە هۆی زیانی گەورە بۆ هەردوولا.

کاریگەرییە ئابووری و کۆمەڵایەتییەکان

جەنگ کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر ئابووری و کۆمەڵگای ژاپۆن هەبوو. لە سەرەتادا، داگیرکردنی ناوچە دەوڵەمەندەکانی جنوب شەرقی ئاسیا بووە هۆی دەستکەوتنی سەرچاوە سروشتییە گرنگەکان بۆ پیشەسازی جەنگی ژاپۆن. بەڵام بە درێژبوونەوەی جەنگ و زیادبوونی گەمارۆی دەریایی لەلایەن هاوپەیمانانەوە، ئابووری ژاپۆن ڕووبەڕووی کێشەی جددی بووەوە.

لە کۆتایی جەنگدا، بەهۆی بۆردومانی بەردەوامی شارەکانی ژاپۆن لەلایەن هێزی ئاسمانی ئەمریکاوە، زۆربەی پیشەسازییەکانی وڵات لەناوچوون. کەمبوونەوەی خۆراک و پێداویستییە سەرەکییەکان بووە کێشەیەکی گەورە. ئیمپراتۆرییەتی ژاپۆن خۆیدا بەدەستەوە کاتێک ئەمریکا بە بۆمی ئەتۆمی هەردوو شاری ناکازاکی و هێرۆشیمامی بۆرودمان کرد.