کارڵ ساگان

پێشەکی

کارڵ ساگان گەردوونناس، ئەستێرەناس، فەیلەسووف و نووسەرێکی ئەمریکی بوو کە ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لە بڵاوکردنەوە و گەیاندنی زانستی گەردوونناسی و فەزا بە خەڵکی ئاسایی. ئەو بە توانا تایبەتەکەی لە ڕوونکردنەوەی بیرۆکە زانستییە ئاڵۆزەکان بە شێوەیەکی سادە و سەرنجڕاکێش ناسراوە. ساگان هەروەها توێژەرێکی بەرچاو بوو لە بواری گەردوونناسی و بایۆلۆژیای گەردوونی و بەشداری گرنگی کرد لە چەندین پرۆژەی فەزایی گرنگی ناسا.

ژیانی سەرەتا و خوێندن

کارڵ ساگان لە ٩ی تشرینی دووەمی ١٩٣٤ لە نیویۆرک لە خێزانێکی جوولەکەی کۆچبەر لەدایک بوو. لە تەمەنێکی زووەوە حەزێکی زۆری بۆ زانست و گەردوون هەبوو. ساگان خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی لە نیویۆرک تەواو کرد و دواتر چووە زانکۆی شیکاگۆ بۆ خوێندنی فیزیا. لە ساڵی ١٩٦٠دا بڕوانامەی دکتۆرای لە گەردوونناسی و ئەستێرەناسی لە زانکۆی شیکاگۆ بەدەست هێنا.

کارە زانستییەکان

کارە زانستییەکانی ساگان فراوان و هەمەجۆر بوون. لە سەرەتای کارەکەیدا لێکۆڵینەوەی لەسەر کەشوهەوای هەسارەکان بە تایبەتی زوهرە و مەریخ کرد. ئەو یەکێک بوو لەو زانایانەی کە بیرۆکەی کاریگەری گڵخانەیی لەسەر زوهرە پێشنیار کرد کە ڕوونی دەکردەوە بۆچی ئەم هەسارەیە ئەوەندە گەرمە. ساگان هەروەها لێکۆڵینەوەی لەسەر ئەگەری بوونی ژیان لە هەسارەکانی تردا کرد و بەشداری گرنگی لە گەشەپێدانی بواری بایۆلۆژیای گەردوونیدا هەبوو.

یەکێک لە گرنگترین بەشدارییە زانستییەکانی ساگان لێکۆڵینەوەکانی بوو لەسەر پێکهاتە و گەشەی ئەتمۆسفێری هەسارەکان. ئەو هەروەها کاری لەسەر پەیامە فەزاییەکان و ئەگەری پەیوەندی لەگەڵ ژیانی دەرەکیدا کرد. ساگان بەشداری لە دانانی پەیامی ئاراسیبۆ کرد کە لە ساڵی ١٩٧٤دا نێردرا بۆ فەزا وەک هەوڵێک بۆ پەیوەندی لەگەڵ ژیرەوەرانی دەرەکی ئەگەر هەبن.

بەشداری لە پرۆژە فەزاییەکان

ساگان ڕۆڵێکی گرنگی لە چەندین پرۆژەی فەزایی ناسادا هەبوو. ئەو ڕاوێژکار بوو لە پرۆژەی مارینەر کە کۆمەڵێک گەشتی فەزایی بوون بۆ لێکۆڵینەوە لە هەسارەکانی ناوەوەی کۆمەڵەی خۆر. هەروەها بەشداری لە پرۆژەی ڤایکینگ کرد کە گەشتێکی فەزایی بوو بۆ مەریخ. ساگان یەکێک بوو لەو زانایانەی کە بیرۆکەی ناردنی پەیامێکی تایبەتی لەگەڵ کەشتییە فەزاییەکانی ڤۆیەجەر پێشنیار کرد کە ئێستا لە دەرەوەی کۆمەڵەی خۆرن.

بڵاوکردنەوەی زانست

یەکێک لە گرنگترین کارەکانی ساگان بڵاوکردنەوە و گەیاندنی زانست بوو بە خەڵکی ئاسایی. ئەو بە توانایەکی تایبەتەوە دەیتوانی بیرۆکە زانستییە ئاڵۆزەکان بە شێوەیەکی سادە و سەرنجڕاکێش ڕوون بکاتەوە. زنجیرە تەلەفزیۆنییەکەی بە ناوی Cosmos کە لە ساڵی ١٩٨٠دا پەخش کرا یەکێک بوو لە سەرکەوتووترین بەرنامەکانی زانستی لە مێژووی تەلەفزیۆندا. ئەم بەرنامەیە بینەرانی لەگەڵ بیرۆکەکانی گەردوونناسی و مێژووی زانست ئاشنا کرد.

کتێب و بەرهەمە ناسراوەکان

ساگان نووسەرێکی بەرهەمدار بوو و چەندین کتێبی زانستی و خەیاڵی زانستی نووسی. ناسراوترین کتێبەکانی بریتین لە:

Cosmos: کە لەگەڵ زنجیرە تەلەفزیۆنییەکەدا بڵاوکرایەوە

The Dragons of Eden: لێکۆڵینەوەیەک لە پەرەسەندنی مێشکی مرۆڤ

Contact: ڕۆمانێکی خەیاڵی زانستی کە دواتر کرا بە فیلم

Pale Blue Dot: کتێبێک لەسەر جێگەی مرۆڤ لە گەردووندا

خەڵات و ڕێزلێنانەکان

لە ماوەی ژیانیدا ساگان چەندین خەڵات و ڕێزلێنانی گرنگی وەرگرت. گرنگترینیان:

خەڵاتی پولیتزەر بۆ کتێبی The Dragons of Eden لە ساڵی ١٩٧٨

مێدالیای زانستی نیشتمانی لە ساڵی ١٩٩٥

خەڵاتی نووسەری زانستی لە ئەکادیمیای زانستەکانی نیویۆرک

میرات و کاریگەری

کاریگەری ساگان لەسەر بواری گەردوونناسی و بڵاوکردنەوەی زانست زۆر بەرفراوانە. ئەو نەوەیەکی نوێی لە زانایان و نووسەرانی زانستی ئیلهام کرد. کارەکانی ئەو بوونە هۆی زیادبوونی بایەخدان بە زانست لە ناو خەڵکی ئاساییدا. هەروەها لێکۆڵینەوەکانی لەسەر ئەگەری ژیان لە هەسارەکانی تردا کاریگەرییەکی گەورەی لەسەر توێژینەوەکانی ئەم بوارە هەبووە.

ئەنجام

کارڵ ساگان یەکێک بوو لە گرنگترین و کاریگەرترین زاناکانی سەدەی بیستەم. ئەو نەک تەنها زانایەکی بەتوانا بەڵکو نووسەر و بڵاوکەرەوەیەکی سەرکەوتووی زانست بوو. ساگان توانی پردێک لە نێوان زانستی ئاڵۆز و تێگەیشتنی گشتیدا دروست بکات و ویستی زانستی لە ناو خەڵکی ئاساییدا زیاد بکات. ئەو لە ٢٠ی کانوونی یەکەمی ١٩٩٦ لە تەمەنی ٦٢ ساڵیدا کۆچی دوایی کرد بەڵام میراتە زانستی و فەرهەنگییەکەی بەردەوامە لە کاریگەری لەسەر نەوەی نوێی زانایان و خوێنەران.