ژیاننامەی سەڵاحەدینی ئەیووبی

پێشەکی

سەڵاحەدینی ئەیووبی (١١٣٧-١١٩٣) یەکێک بوو لە گرنگترین و ناسراوترین سەرکردە موسڵمانەکانی سەدەکانی ناوەڕاست. ناوبانگی ئەو بەهۆی ڕۆڵی سەرەکی لە شەڕەکانی خاچپەرستان و فەتحکردنەوەی قودس لە دەستی خاچپەرستان بوو. سەڵاحەدین دامەزرێنەری دەوڵەتی ئەیووبی بوو کە بۆ ماوەیەکی درێژ فەرمانڕەوایی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی کرد.

منداڵی و گەنجێتی

سەڵاحەدین لە ساڵی ١١٣٧ لە شاری تکریت لەدایک بوو. باوکی، نەجمەدین ئەیووب، سەرکردەیەکی کورد بوو لە خێڵی هەزبانی، کە لقێک بوو لە خێڵی ڕەوادی. خێزانەکەی دواتر کۆچیان کرد بۆ حەلەب و دیمەشق لە شام. لەوێ سەڵاحەدین پەروەردە بوو و فێری زانستە ئیسلامییەکان، مێژوو، و هونەری جەنگاوەری بوو. ئەم پەروەردەیە کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر کەسایەتی و بیرکردنەوەی داهاتووی هەبوو.

سەرەتای ژیانی سیاسی و سەربازی

سەڵاحەدین لە تەمەنی گەنجیدا دەستی کرد بە خزمەتکردن لە دەرباری نوورەدین زەنگی، حاکمی سووریا. لە ساڵی ١١٦٤دا، مامی سەڵاحەدین، ئەسەدەدین شێرکۆ، بە فەرمانی نوورەدین هێرشی کردە سەر میسر. سەڵاحەدین لەگەڵ مامی بەشداری لەم هێرشەدا کرد و ئەزموونێکی گرنگی سەربازی بەدەستهێنا. دوای مردنی مامی لە ساڵی ١١٦٩، سەڵاحەدین بوو بە وەزیری میسر.

دامەزراندنی دەوڵەتی ئەیووبی

دوای مردنی نوورەدین زەنگی لە ساڵی ١١٧٤، سەڵاحەدین توانی دەسەڵاتی خۆی لە میسر بەهێز بکات و بەرەو سووریا پەلبهاوێت. لە ماوەیەکی کورتدا، ئەو توانی کۆنترۆڵی بەشێکی زۆری سووریا، کوردستانی ئێستا، حیجاز و یەمەن بگرێتە دەست. بەم شێوەیە، سەڵاحەدین دەوڵەتی ئەیووبی دامەزراند کە لە چەندین وڵات پێکهاتبوو و خۆی بوو بە سوڵتان.

شەڕەکانی خاچپەرستان

گرنگترین بەشی ژیانی سەڵاحەدین تەرخان کرا بۆ بەرەنگاربوونەوەی خاچپەرستان کە لەو سەردەمەدا بەشێکی زۆری فەلەستین و لوبنانیان داگیر کردبوو. لە ساڵی ١١٧٧، سەڵاحەدین دەستی کرد بە هێرشکردنە سەر شانشینی خاچپەرستان لە قودس. لە شەڕی حەتتین لە ساڵی ١١٨٧، سەڵاحەدین سەرکەوتنێکی گەورەی بەدەستهێنا و زۆربەی هێزەکانی خاچپەرستانی تێکشکاند.

ئازادکردنی قودس

دوای سەرکەوتنی لە حەتتین، سەڵاحەدین توانی لە ٢ی تشرینی یەکەم (ئۆکتۆبەر)ی ١١٨٧دا شاری قودس فەتح بکات. ئەم ڕووداوە وەک یەکێک لە گرنگترین سەرکەوتنەکانی سەڵاحەدین و موسڵمانان لە شەڕەکانی خاچپەرستان دادەنرێت. سەڵاحەدین بە شێوەیەکی لێبوردەیی مامەڵەی لەگەڵ دانیشتووانی مەسیحی شارەکە کرد، کە ئەمەش ناوبانگی ئەوی زیاتر بەرز کردەوە.

کەسایەتی و میراتی سەڵاحەدین

سەڵاحەدین بە دادپەروەری، ئازایەتی و لێبوردەیی ناسرابوو. ئەو لە ناو موسڵمانان و مەسیحیاندا ڕێزێکی زۆری هەبوو. سەڵاحەدین گرنگییەکی زۆری بە زانست و پەروەردە دەدا و چەندین قوتابخانە و زانکۆی دامەزراند. هەروەها، ئەو پشتگیری لە هونەر و ئەدەبیات دەکرد.

میراتی سەڵاحەدین لە جیهانی ئیسلامیدا زۆر بەرچاوە. ئەو وەک نموونەیەکی سەرکردەیەکی دادپەروەر و ئازا دەبینرێت. لە ئەورووپاش، وێنەی سەڵاحەدین وەک دوژمنێکی بەهێز بەڵام شەریف ماوەتەوە. چیرۆکی ژیانی بووەتە سەرچاوەی ئیلهام بۆ چەندین بەرهەمی ئەدەبی و هونەری.

کۆتایی

سەڵاحەدین لە ٤ی مارسی ١١٩٣ (بەرامبەر بە ٢٧ی سەفەری ٥٨٩ی کۆچی) لە دیمەشق کۆچی دوایی کرد. دوای مردنی، دەوڵەتی ئەیووبی بۆ ماوەیەک بەردەوام بوو، بەڵام هێدی هێدی لاواز بوو. سەرەڕای ئەمە، کاریگەری سەڵاحەدین لەسەر مێژووی ناوچەکە و جیهانی ئیسلام درێژەی کێشا. ئەمڕۆ، سەڵاحەدین وەک یەکێک لە گەورەترین سەرکردە موسڵمانەکان و کوردەکان دەناسرێت و یادی بەرز ڕادەگیرێت.