ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
شەڕی سێ مانگ، کە لە نێوان چین و ڤێتنام لە ساڵی ١٩٧٩ ڕوویدا، یەکێکە لە گرنگترین ڕووداوەکانی دوای جەنگی ڤێتنام لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ئاسیادا. ئەم شەڕە کورتە کاریگەری قووڵی لەسەر هاوکێشەی هێز لە ناوچەکەدا هەبوو و پەیوەندی نێوان دوو وڵاتی کۆمۆنیستی گۆڕی.
پێشینەی مێژوویی
پەیوەندی چین-ڤێتنام پێش شەڕ
پەیوەندی نێوان چین و ڤێتنام مێژوویەکی دوور و درێژی هەیە. چین بۆ ماوەیەکی زۆر پشتیوانی ڤێتنامی کردبوو لە شەڕی دژی فەرەنسا و دواتر ئەمریکا. بەڵام دوای کۆتایی هاتنی شەڕی ڤێتنام لە ١٩٧٥، پەیوەندییەکان بەرەو خراپی چوون.
ڕۆڵی یەکێتی سۆڤیەت
یەکێتی سۆڤیەت ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لە پەیوەندی نێوان چین و ڤێتنام. لە کاتێکدا کە پەیوەندی چین-سۆڤیەت خراپ بوو، ڤێتنام زیاتر لە سۆڤیەت نزیک دەبووەوە، کە ئەمەش نیگەرانی چینی زیاد دەکرد.
هۆکارەکانی شەڕ
کێشەی کەمبۆدیا
یەکێک لە هۆکارە سەرەکییەکانی شەڕ، داگیرکردنی کەمبۆدیا بوو لەلایەن ڤێتنامەوە لە کۆتایی ساڵی ١٩٧٨. چین پشتگیری ڕژێمی خمێرە سوورەکانی لە کەمبۆدیا دەکرد و ئەم هەنگاوەی ڤێتنامی بە هەڕەشە دەزانی.
ناکۆکی ئایدیۆلۆژی
سەرەڕای ئەوەی کە هەردوو وڵات کۆمۆنیست بوون، بەڵام جیاوازی لە تێگەیشتن و جێبەجێکردنی کۆمۆنیزمدا هەبوو. چین ڤێتنامی بە لادەر لە بنەما سەرەکییەکانی کۆمۆنیزم دەزانی.
کێبڕکێی هێز لە ناوچەکەدا
چین دەیویست هەژموونی خۆی لە ناوچەکەدا بسەپێنێت و ڕێگە نەدات ڤێتنام ببێتە هێزێکی سەربەخۆ و بەهێز لە ڕۆژهەڵاتی ئاسیادا.
ڕووداوەکانی شەڕ
دەستپێکی شەڕ
لە ١٧ی شوباتی ١٩٧٩، هێزەکانی چین هێرشیان کردە سەر باکووری ڤێتنام. چین ڕایگەیاند کە ئەمە "وانەیەک"ـە بۆ ڤێتنام.
ستراتیژی سەربازی
چین بڕیاری دا هێرشێکی خێرا و کورت ئەنجام بدات. ئامانجی سەرەکی داگیرکردنی چەند شارێکی سەرسنوور و پاشان کشانەوە بوو.
شەڕە سەرەکییەکان
گرنگترین شەڕەکان لە دەوروبەری شارەکانی لانگ سۆن، کاو بانگ و لاو کای ڕوویاندا. هێزەکانی ڤێتنام بەرگرییەکی بەهێزیان نیشاندا، بەڵام لە کۆتاییدا چین توانی چەند شارێک داگیر بکات.
کشانەوەی چین
هۆکارەکانی کشانەوە
دوای سێ مانگ، چین بڕیاری کشانەوەی دا. چەند هۆکارێک هەبوون بۆ ئەم بڕیارە:
- زیانی قورسی سەربازی
- فشاری نێودەوڵەتی
- دەستەبەرکردنی ئامانجە سەرەکییەکان
چۆنیەتی کشانەوە
لە ١٦ی ئازاری ١٩٧٩، چین ڕایگەیاند کە هێزەکانی دەکشێنێتەوە. کشانەوەکە بە شێوەیەکی ڕێکخراو ئەنجام درا و تا کۆتایی مانگی ئازار تەواو بوو.
دەرەنجامەکانی شەڕ
زیانە مرۆیی و ماددییەکان
شەڕەکە زیانی گەورەی لێکەوتەوە. بە پێی هەندێک سەرچاوە، نزیکەی ٢٦،٠٠٠ سەرباز و هاووڵاتی چینی و ٣٠،٠٠٠ ڤێتنامی کوژران. هەروەها زیانێکی گەورەی ماددی بە ژێرخانی ناوچە شەڕلێکراوەکان گەیشت.
کاریگەری لەسەر پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان
شەڕەکە کاریگەری نەرێنی لەسەر پەیوەندی چین-ڤێتنام هەبوو و بۆ چەندین ساڵ پەیوەندییەکان لە ئاستێکی نزمدا مانەوە. هەروەها پەیوەندی چین لەگەڵ یەکێتی سۆڤیەت و وڵاتانی ڕۆژئاوا گۆڕانکاری بەسەردا هات.
گۆڕانکارییە سیاسییەکان
شەڕەکە بووە هۆی گۆڕانکاری لە سیاسەتی ناوخۆیی هەردوو وڵات. لە چین، ئەمە یارمەتیدەر بوو بۆ بەهێزکردنی پێگەی دێنگ شیاوپینگ. لە ڤێتنام، بووە هۆی زیادبوونی پشتبەستن بە یەکێتی سۆڤیەت.
کۆتایی
شەڕی سێ مانگ، سەرەڕای کورتی ماوەکەی، کاریگەری قووڵی لەسەر دۆخی سیاسی و ستراتیژی ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ئاسیا هەبوو. ئەم شەڕە نیشانیدا کە تەنانەت وڵاتانی هاوبیریش دەتوانن بکەونە شەڕەوە لەسەر بەرژەوەندی و هەژموون. هەروەها ئەم شەڕە بووە هۆی گۆڕانکاری لە هاوسەنگی هێز لە ناوچەکەدا و کاریگەری لەسەر سیاسەتی نێودەوڵەتی هەبوو تا کۆتایی سەدەی بیستەم.
