ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
جەنگی ئیتاڵیا-ئەسیوبیا، کە لە نێوان ساڵانی ١٨٩٥-١٨٩٦دا ڕوویدا، یەکێکە لە گرنگترین ڕووداوەکانی مێژووی نوێی ئەفریقا و یەکێکە لە دەگمەن نموونەکانی سەرکەوتنی هێزێکی ئەفریقی بەسەر هێزێکی ئەوروپی لە سەردەمی داگیرکاریدا. ئەم جەنگە، کە هەروەها بە جەنگی یەکەمی ئیتاڵیا-ئەسیوبیاش ناسراوە، بووە هۆی شکستی گەورەی ئیتاڵیا و پاراستنی سەربەخۆیی ئەسیوبیا.
پاشخانی مێژوویی
ئەسیوبیا (کە پێشتر بە حەبەشە ناسرابوو) یەکێک بوو لە کۆنترین دەوڵەتەکانی ئەفریقا و تەنها وڵاتی ئەفریقی بوو کە نەکەوتبووە ژێر دەسەڵاتی داگیرکاری ئەوروپی. لە لایەکی ترەوە، ئیتاڵیا کە درەنگتر لە زۆربەی وڵاتانی تری ئەوروپا یەکی گرتبوو، هەوڵی دەدا بەشداری لە دابەشکردنی ئەفریقادا بکات و کۆڵۆنی بۆ خۆی پەیدا بکات.
لە ساڵی ١٨٦٩دا، کۆمپانیای کەشتیوانی ڕۆبانتینۆی ئیتاڵی بەندەری عەسەب لە کەناری دەریای سووری کڕی، کە بووە سەرەتای ئامادەبوونی ئیتاڵیا لە ناوچەکەدا. لە ساڵەکانی دواتردا، ئیتاڵیا بەرەبەرە دەسەڵاتی خۆی لە ناوچەکەدا فراوان کرد و لە ساڵی ١٨٩٠دا کۆڵۆنی ئەریتریای دامەزراند.
هۆکارەکانی جەنگ
چەند هۆکارێکی سەرەکی بوونە هۆی هەڵگیرسانی جەنگی ئیتاڵیا-ئەسیوبیا. یەکەم، ئیتاڵیا خوازیاری فراوانکردنی دەسەڵاتی خۆی بوو لە ئەفریقا و ئەسیوبیای بە قۆناغی داهاتووی فراوانخوازی خۆی دەبینی. دووەم، ئیتاڵیا پێی وابوو کە ئەسیوبیا، وەک وڵاتێکی ئەفریقی، بە ئاسانی دەتوانرێت داگیر بکرێت و بەرگری لاواز دەکات. سێیەم، ناکۆکی لەسەر سنوور لە نێوان ئەریتریای ژێر دەسەڵاتی ئیتاڵیا و ئەسیوبیادا هەبوو.
لە لایەکی ترەوە، ئەسیوبیا بە سەرۆکایەتی ئیمپراتۆر مەنەلیکی دووەم، خۆی بۆ بەرگری لە سەربەخۆیی خۆی ئامادە دەکرد. مەنەلیک، کە لە ساڵی ١٨٨٩دا بووبووە ئیمپراتۆر، هەوڵی دەدا وڵاتەکەی یەکبخات و بەهێز بکات. ئەو دەیزانی کە ئیتاڵیا مەترسییەکی گەورەیە بۆ سەر سەربەخۆیی وڵاتەکەی و خۆی بۆ ڕووبەڕووبوونەوە ئامادە دەکرد.
سەرەتای جەنگ و ستراتیژییەکان
جەنگەکە بە فەرمی لە ١ی ئازاری ١٨٩٥دا دەستی پێکرد، کاتێک هێزەکانی ئیتاڵیا سنووری ئەسیوبیایان بەزاند. ژەنەڕاڵ ئۆرێستێ باراتیێری، فەرماندەی هێزەکانی ئیتاڵیا، پلانی دانابوو بە خێرایی بەرەو پایتەختی ئەسیوبیا، ئادیس ئابابا، پێشڕەوی بکات و حکومەتی ئەسیوبیا ناچار بکات خۆی بەدەستەوە بدات.
ستراتیژی ئیتاڵیا لەسەر بنەمای چەند خاڵێک دامەزرابوو: یەکەم، بەکارهێنانی تەکنەلۆژیای سەربازی پێشکەوتووتر، وەک تۆپ و تفەنگی ئۆتۆماتیکی. دووەم، بەکارهێنانی هێزی زۆر بۆ تێکشکاندنی خێرای بەرگری ئەسیوبیا. سێیەم، هەوڵدان بۆ دروستکردنی ناکۆکی لە نێو هۆزە جیاوازەکانی ئەسیوبیادا.
لە بەرامبەردا، ستراتیژی ئەسیوبیا لەسەر چەند خاڵێک چڕ ببووەوە: یەکەم، یەکخستنی هەموو هێزەکانی وڵات لە ژێر سەرکردایەتی ئیمپراتۆر مەنەلیک. دووەم، بەکارهێنانی زانیاری جوگرافی ناوچەکە بۆ بەرگری کاریگەر. سێیەم، بەکارهێنانی تاکتیکی شەڕی پارتیزانی و دروستکردنی کێشە بۆ پەیوەندی و گەیاندنی خۆراک و چەک بۆ هێزەکانی ئیتاڵیا.
شەڕە سەرەکییەکان
لە ماوەی جەنگەکەدا چەندین شەڕی گرنگ ڕوویاندا، بەڵام گرنگترینیان شەڕی عەدوە بوو کە لە ١ی ئازاری ١٨٩٦دا ڕوویدا. لەم شەڕەدا، هێزەکانی ئەسیوبیا بە سەرکردایەتی ئیمپراتۆر مەنەلیک توانیان شکستێکی گەورە بە هێزەکانی ئیتاڵیا بهێنن.
شەڕی عەدوە بە یەکێک لە گرنگترین شەڕەکانی مێژووی نوێی ئەفریقا دادەنرێت. لەم شەڕەدا، هێزەکانی ئەسیوبیا کە ژمارەیان نزیکەی ١٠٠,٠٠٠ سەرباز بوو، توانیان بەسەر هێزەکانی ئیتاڵیادا زاڵ بن کە ژمارەیان نزیکەی ٢٠,٠٠٠ سەرباز بوو. سەرکەوتنی ئەسیوبیا لەم شەڕەدا بووە هۆی کۆتایی هاتنی جەنگەکە و پاراستنی سەربەخۆیی ئەسیوبیا.
سەرکردە و پاڵەوانەکان
لە لایەنی ئەسیوبیاوە، چەندین سەرکردە و پاڵەوانی گرنگ دەرکەوتن. گرنگترینیان ئیمپراتۆر مەنەلیکی دووەم بوو کە توانی هێزەکانی وڵات یەکبخات و سەرکردایەتی سوپای ئەسیوبیا بکات. هاوسەرەکەی، ئیمپراتۆر تایتو بێتول، ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لە پلاندانان و ڕێکخستنی لۆجیستی. هەروەها سەرکردەی سەربازی وەک ڕاس ئەلولا ئەباناگا و فیتاوراری هابتە گیۆرگیس ڕۆڵی گرنگیان هەبوو لە سەرکەوتنی ئەسیوبیادا.
لە لایەنی ئیتاڵیاوە، ژەنەڕاڵ ئۆرێستێ باراتیێری سەرکردایەتی هێزەکانی ئیتاڵیای دەکرد. هەرچەندە ئەو شکستی هێنا، بەڵام هەندێک لە ئەفسەرەکانی وەک ماجۆر پیێترۆ تۆسێللی ئازایەتی زۆریان نیشان دا لە مەیدانی شەڕدا.
کۆتایی جەنگ و دەرەنجامەکانی
شەڕی عەدوە بووە هۆی کۆتایی هاتنی خێرای جەنگەکە. لە ٢٦ی تشرینی یەکەمی ١٨٩٦دا، ڕێککەوتننامەی ئادیس ئابابا لە نێوان ئیتاڵیا و ئەسیوبیادا واژۆ کرا. بەپێی ئەم ڕێککەوتننامەیە، ئیتاڵیا دانی بە سەربەخۆیی تەواوی ئەسیوبیادا نا و پەیمانی داگیرکردنی ئەسیوبیای هەڵوەشاندەوە. هەروەها، سنووری نێوان ئەریتریا و ئەسیوبیا دیاری کرا.
کاریگەرییە درێژخایەنەکان
بۆ ئەسیوبیا، سەرکەوتن لەم جەنگەدا بووە هۆی بەهێزبوونی پێگەی نێودەوڵەتی وڵاتەکە. ئەسیوبیا توانی پەیوەندی دیپلۆماسی لەگەڵ زۆربەی وڵاتە گەورەکانی جیهان دروست بکات و بووە ئەندام لە کۆمەڵەی گەلان لە ساڵی ١٩٢٣دا. هەروەها، ئەم سەرکەوتنە یارمەتیدەر بوو بۆ بەردەوامی پرۆسەی نوێکردنەوە و مۆدێرنیزەکردنی وڵات لەژێر سەرکردایەتی ئیمپراتۆر مەنەلیک و جێنشینەکانی.
بۆ ئیتاڵیا، شکست لەم جەنگەدا بووە هۆی دواخستنی هەوڵەکانی بۆ دروستکردنی ئیمپراتۆریەتێکی کۆڵۆنیالی لە ئەفریقا. بەڵام لە درێژخایەندا، ئەم شکستە بووە هۆی بەهێزبوونی هەستی نەتەوەپەرستی و ڕەگەزپەرستی لە ناو بەشێک لە کۆمەڵگای ئیتاڵیادا، کە دواتر یارمەتیدەر بوو بۆ سەرهەڵدانی فاشیزم لە ئیتاڵیا. لە ساڵی ١٩٣٦دا، ئیتاڵیای فاشیست جارێکی تر هێرشی کردە سەر ئەسیوبیا و ئەمجارە توانی بۆ ماوەی پێنج ساڵ داگیری بکات.
لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی، سەرکەوتنی ئەسیوبیا بووە هۆی گۆڕانکاری لە هاوسەنگی هێز لە ئەفریقادا. وڵاتانی ئەوروپی هەستیان کرد کە داگیرکردنی ئەفریقا ئەوەندەش ئاسان نییە و دەبێت زیاتر لەبەرچاوی یەکتر بگرن. ئەمەش بووە هۆی زیادبوونی کێبڕکێ لە نێوان هێزە ئیمپریالیستەکاندا.
