ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
جەنگی دووەمی ئەفیوون یەکێک بوو لە گرنگترین ڕووداوەکانی سەدەی نۆزدەیەم کە کاریگەری قووڵی لەسەر پەیوەندییەکانی نێوان چین و ڕۆژئاوا هەبوو. ئەم جەنگە لە نێوان ساڵانی ١٨٥٦ تا ١٨٦٠ ڕوویدا و بووە هۆی گۆڕانکاری گەورە لە سیستەمی سیاسی و ئابووری چین.
هۆکارەکانی جەنگ
جەنگی دووەمی ئەفیوون بە شێوەیەکی سەرەکی بەهۆی ناکۆکی بازرگانی و سیاسی نێوان چین و بەریتانیا سەریهەڵدا. دوای جەنگی یەکەمی ئەفیوون، بەریتانیا و چەند وڵاتێکی تری ڕۆژئاوایی مافی تایبەتیان لە چین بەدەستهێنابوو، بەڵام هێشتا بە تەواوی ڕازی نەبوون. بەریتانیا دەیویست بازاڕی چین زیاتر بکاتەوە بۆ کاڵاکانی و بەتایبەت بۆ ئەفیوون کە سەرچاوەیەکی گرنگی داهات بوو بۆیان. لەلایەکی ترەوە، حکومەتی چین هەوڵی دەدا سنوورێک بۆ بازرگانی ئەفیوون دابنێت و سەربەخۆیی خۆی بپارێزێت.
ڕووداوێکی گرنگ کە بووە هۆی دەستپێکردنی جەنگ، گرتنی کەشتییەکی چینی بوو بەناوی "ئارۆ" لەلایەن هێزەکانی بەریتانیاوە. ئەم کەشتییە گومانی لێدەکرا کە لە دزی و قاچاخچێتیدا بەشداربووبێت. ئەم ڕووداوە بووە هۆی توڕەبوونی چینییەکان و زیادبوونی گرژییەکان.
دەستپێکی جەنگ
جەنگی دووەمی ئەفیوون بە فەرمی لە ساڵی ١٨٥٦ دەستیپێکرد کاتێک هێزەکانی بەریتانیا هێرشیان کردە سەر شاری گوانگجۆ (کانتۆن). سەرەتا بەریتانیا بە تەنیا لە جەنگەکەدا بەشداربوو، بەڵام دواتر فەرەنسا، ئەمریکا و ڕووسیاش هاتنە ناو جەنگەکەوە و پشتگیری بەریتانیایان کرد.
ڕووداوە سەرەکییەکان
داگیرکردنی شاری گوانگجۆ
لیەکێک لە گرنگترین ڕووداوەکان، داگیرکردنی شاری گوانگجۆ بوو لەلایەن هێزەکانی بەریتانیا و فەرەنساوە لە ساڵی ١٨٥٧. ئەم سەرکەوتنە بووە هۆی ئەوەی کە هێزەکانی ڕۆژئاوا بتوانن زیاتر پێشڕەوی بکەن بەرەو ناوەوەی چین.
کۆشکی هاوینەی ئیمپراتۆری چین
ڕووداوێکی تری گرنگ، سووتاندنی کۆشکی هاوینەی ئیمپراتۆری چین بوو لە پەکین لەلایەن هێزەکانی بەریتانیا و فەرەنساوە لە ساڵی ١٨٦٠. ئەم کردەوەیە وەک هێمایەک بۆ شکاندنی دەسەڵاتی ئیمپراتۆری چین و سووکایەتی بە کەلتووری چینی دانرا.
هەروەها، شەڕی تایپینگ کە ناوخۆیی چین بوو و هاوکات لەگەڵ جەنگی دووەمی ئەفیوون ڕوویدەدا، کاریگەری نەرێنی لەسەر توانای چین بۆ بەرەنگاربوونەوەی هێزەکانی ڕۆژئاوا هەبوو.
ئەنجامەکانی جەنگ
جەنگی دووەمی ئەفیوون بە سەرکەوتنی هێزەکانی ڕۆژئاوا و شکستی چین کۆتایی هات. لە ئەنجامدا، چین ناچارکرا چەندین ڕێککەوتننامە واژۆ بکات کە گرنگترینیان پەیماننامەی تیانجین (١٨٥٨) و پەیماننامەی پەکین (١٨٦٠) بوون. بەپێی ئەم ڕێککەوتننامانە، چین ناچارکرا دەرگاکانی زیاتر بکاتەوە بۆ بازرگانی ڕۆژئاوا، ڕێگە بدات بە بڵاوکردنەوەی مەسیحیەت لە وڵاتەکەیدا، و قەرەبووی زۆر بدات بە وڵاتانی ڕۆژئاوا.
کاریگەرییەکانی لەسەر چین
جەنگی دووەمی ئەفیوون کاریگەری قووڵی لەسەر چین هەبوو. لە ڕووی ئابوورییەوە، چین ناچارکرا بازاڕەکانی زیاتر بکاتەوە بۆ کاڵای بیانی کە بووە هۆی لاوازبوونی پیشەسازی ناوخۆیی. لە ڕووی سیاسییەوە، دەسەڵاتی حکومەتی چین بە تەواوی لاواز بوو و وڵاتانی بیانی دەستیان خستە ناو کاروباری ناوخۆیی چینەوە.
کاریگەرییەکانی لەسەر بەریتانیا
بۆ بەریتانیا، سەرکەوتن لە جەنگی دووەمی ئەفیوون بووە هۆی بەهێزبوونی پێگەی ئەم وڵاتە لە ڕۆژهەڵاتی دوور. بەریتانیا توانی بازاڕێکی گەورە بۆ کاڵاکانی لە چین بەدەستبهێنێت و قازانجی زۆر لە بازرگانی ئەفیوون بکات.
دەرەنجامە درێژخایەنەکان
یەکێک لە گرنگترین دەرەنجامەکان، لاوازبوونی سیستەمی کۆنی چین و کەوتنی ئیمپراتۆرییەتی چین بوو کە لە ساڵی ١٩١١ ڕوویدا. هەروەها، ئەم جەنگە بووە هۆی دروستبوونی هەستێکی قووڵی دژە-ڕۆژئاوایی لە نێو چینییەکاندا کە تا ئەمڕۆش کاریگەری هەیە لەسەر پەیوەندییەکانی چین لەگەڵ جیهانی دەرەوە.
لە ئاستی نێودەوڵەتیدا، جەنگی دووەمی ئەفیوون بووە هۆی گۆڕینی هاوسەنگی هێز لە ڕۆژهەڵاتی ئاسیا و بەهێزبوونی دەسەڵاتی وڵاتانی ڕۆژئاوا لە ناوچەکەدا. ئەمەش ڕێگەی خۆشکرد بۆ داگیرکاری و دەستێوەردانی زیاتری وڵاتانی ڕۆژئاوا لە کاروباری وڵاتانی ئاسیادا.
