ناوه‌ڕۆك
ناساندن
کارەبا (بە عەرەبی: كهرباء، بە ئینگلیزی: Electricity)، کارەبا جۆرێکە لە وزە کە پێکدێت لە جووڵەی ئەلکترۆنەکان لە نێوان دوو خاڵدا کاتێک جیاوازی پۆتانسێل لە نێوانیاندا هەبێت، ئەمەش وا دەکات بتوانرێت ئەو شتە دروست بکرێت کە بە کارەبا ناسراوە.
چی ڕوودەدات کاتێک سویچی ڕووناکی داگیرسێنین؟
ئەمە سووڕێکی کارەبایی داخراوە، خاڵی یەکەم بە خاڵی دووەمەوە دەبەستێتەوە. ئەلکترۆنەکان لە ڕێگەی وایەری مسی کانزاییەوە دەست دەکەن بە جووڵە و یەکسەر ڕووناکیمان دەست دەکەوێت. سووڕانەوەی ئەلکترۆنەکان لە ڕێگەی وایەری ڕێبەرەوە دەگۆڕێت بۆ ڕووناکی کارەبایی.
کارەبا چۆن بەرهەم دەهێنرێت؟
سەرچاوەی ئەو کارەبایەی لە ژیانی ڕۆژانەماندا بەکاریدەهێنین چییە؟ لە کاتێکدا ڕاستە کارەبا لە سروشتدا هەیە بۆ نموونە وەک با و ڕەشەبا، بەڵام لە ڕاستیدا ئەوەیە کە ئەم جۆرە وزەیە ئەستەمە هەڵبگیرێت و لە کاتی پێویستدا بەکاربهێنرێت. لە ئەنجامدا پێویستمان بە وێستگەی کارەبا هەیە کە بەردەوام ئەو کارەبایە بەرهەم دەهێنن کە بەکاری دەهێنین. بەپێی جۆری ئەو سەرچاوە وزەیانەی کە بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا بەکاردەهێنرێن، دەتوانین بەرهەمهێنانی کارەبا پۆلێن بکەین بۆ دوو گروپی سەرەکی:
بەرهەمهێنانی کارەبای نوێبووەوە
وزەی نوێبووەوە لە سەرچاوەیەکی سروشتی وەک وزەی با، وزەی ئاو، یان گەرمی خۆرەوە سەرچاوە دەگرێت. بۆیە سەرچاوەی وزەی تەواونەکراون و زیاتر دۆستی ژینگەن. هەندێک نموونەی سەرچاوە نوێبووەکان بریتین لە:
- وزەی با: کێڵگە باییەکان بە کەڵکوەرگرتن لە تۆرباینەکانی با، ڕەوتی هەوا بەکاردەهێنن بۆ گۆڕینی وزەی جوڵەی با بۆ کارەبا. سەرچاوەیەکی نەبڕاوە بەڵام تا ڕادەیەک ناجێگیرە چونکە تووشی بارودۆخی بەرگەهەوا دەبێت.
- وزەی خۆری فۆتۆڤۆڵتایک: کاتێک بەدەست دێت کە تیشکی خۆر بەر پانێڵە خۆرەکان دەکەوێت، ئەلکترۆنەکان بەرهەم دەهێنێت کە کاتێک دەجووڵێن ڕەوتی کارەبا دروست دەکەن. لە ئێستادا پانێڵە خۆرەکان زیرەکن و دەتوانن ئاراستە و مەیلی خۆیان بگۆڕن، لە هەموو کاتێکدا ڕێڕەوی خۆر پەیڕەو دەکەن بۆ کارایی زیاتر. هەرچەندە لە وزەی با جێگیرترە بەڵام کەوتۆتە ژێر بارودۆخی ژینگەیشەوە.
- وزەی ئاو: ئەم وزەیە پراکتیزەیەکی تەقلیدی و بەردەوامە، هەر بۆیە بەردەوامە لە یەکێک لە سەرچاوە نوێبووەکان کە زۆرترین داواکاری لەسەرە. بەڵام پێویستی بە ژێرخانی زیاترە لە حاڵەتەکانی پێشوو بەو پێیەی دروستکردنی بەنداوی تێدایە. بە بەکارهێنانی سیستەمێکی تۆرباینەکانی هایدرۆلیکی، هێزی ئاوی جووڵاو بەکاردەهێنرێت بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا.
بەرهەمهێنانی کارەبای نوێنەکراوە
لەبەرانبەردا سەرچاوەی وزەی نوێنەبووەوە سەرچاوە سروشتییە سنووردارەکان بەکاردەهێنن بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا. جگە لەوەش بەگشتی ئەوەندە دەستڕاگەیشتنیان نییە چونکە تەنها لە هەندێک شوێندا دەبینرێن. بەپێی چۆنیەتی دەرهێنانیان دەتوانرێت پۆلێن بکرێن بۆ دوو گروپی جیاواز:
- وزە لە سووتەمەنی بەردینی: ئەم وزەیە لە سووتاندنی سووتەمەنی بەردینی وەک نەوت و خەڵوز و گازی سروشتی دروست دەبێت. هەرچەندە ڕەوتەکە ئەوەیە کە ئێمە کەمتر و کەمتر پشت بەوان ببەستین بۆ ئەوەی پێشبکەوین لە داماڵینی کاربۆن، بەڵام ڕاستیەکە ئەوەیە کە هێشتا ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕن لە تێکەڵەی وزەدا، بەتایبەتی کاتێک باس لە گازی سروشتی دەکرێت بەهۆی کەمبوونەوەی دەردانی کاربۆن.
- وزە لە سووتەمەنی ئەتۆمی: یۆرانیۆم باوترین سووتەمەنی ئەتۆمییە و دەتوانرێت لە سروشتدا لە سێ ئایزۆتۆپی جیاوازدا بدۆزرێتەوە. پرۆسەی دابەشبوونی ئەتۆمی زۆرترین بەکارهێنانی هەیە و بە بەرهەمهێنانی وزەی ئەتۆمی ناسراوە. بەهۆی ئەو کاردانەوەی کە لەم پرۆسەیەدا دروست دەبن، دەتوانرێت بڕێکی زۆر وزە ئازاد بکرێت. بەڵام زیانێکی هەیە کە پاشماوەی ئەتۆمی تیشکدەر دوای پرۆسەکە بەرهەم دەهێنێت.
سوودەکانی کارەبا
- دەستڕاگەیشتن و بەرهەمهێنانی ئاسانە: دەتوانرێت کارەبا لە چەندین سەرچاوەی وزەی جۆراوجۆرەوە بەرهەمبهێنرێت، چ نوێبووەوە و نوێنەکراوە.
- بەڕێوەدەبرێت و ئاسانە بۆ گواستنەوە: دەتوانرێت کارەبا بە مەودای دوور و بە قەبارەیەکی گەورە لە ڕێگەی تۆڕەکانی گواستنەوە و دابەشکردنەوە بگوازرێتەوە.
- هەمەلایەنە و ئاسانە بۆ گۆڕینی: هەروەها دەتوانرێت کارەبا بگۆڕدرێت بۆ جۆرەکانی تری وزە وەک ڕووناکی (ڕووناککردنەوەی گڵۆپ)، گەرمی (ڕووناککردنەوەی ڕادیاتۆرێکی کارەبایی)، یان جوڵە (بە بەکارهێنانی بزوێنەر).
جۆرەکانی کارەبا
- کارەبای داینامیکی: وزەی داینامیکی وەک ناوەکەی دەریدەخات جوڵەی تێدایە، لە حاڵەتی کارەبای داینامیکیدا ئەلکترۆنەکان بە بازنەیەکی داخراودا دەڕۆن بەهۆی بەکارهێنانی ماددە ڕێبەرەکانی وەک وایەری کانزا.
- کارەبای ئیستاتیک: ئەمەش لە کەڵەکەبوونی بارگەی کارەبایی زیادە لەسەر ماددە ناهێڵکارییەکانە. بارگەیەکی کارۆستاتیک بۆ نموونە دوای جیابوونەوەی دوو ڕووبەری بەرکەوتن دروست دەبێت، وەک لە حاڵەتی خۆلێدان لە نێوان قژ و باڵۆنێکدا.
- وزەی کارۆموگناتیسی: ئەم وزەیە لە ڕێگەی شەپۆلەکانەوە لە ڕێگەی بۆشایییەکەوە بڵاو دەبێتەوە کە پێی دەوترێت کێڵگەی کارۆموگناتیسی. وزەی ئەو شەپۆلانەیە کە لە ڕێگەی فڕنی مایکرۆوەیڤ یان تیشکی ئێکسەوە بۆ نموونە دەردەچن.
