ناوه‌ڕۆك
ناساندن
چی ڕوودەدات ئەگەر لەڕادەبەدەر ئاو بخۆیتەوە؟ یان زیادەڕەویکردن لە ئاوخواردنەوە (بە ئینگلیزی: What would happen if you drink too much water، بە عەرەبی: ماذا سيحدث إذا شربت الكثير من الماء؟) هەموو سیستەمە سەرەکییەکانی جەستەت پشت بە ئاو دەبەستن بۆ ئەوەی بەباشی کار بکەن. ئاوی پێویست یارمەتی جەستەت دەدات لە ڕێکخستنی پلەی گەرمی، ڕێگری لە قەبزی، فڕێدانی پاشەڕۆی بەرهەمەکان و بەشێوەیەکی گشتی هەموو ئەرکە سەرەکییەکانی جەستە جێبەجێ دەکەن. نزیکەی ٦٠٪ی لەشی مرۆڤ ئاوە. مێشک و دڵ لە ٧٣٪یان لە ئاو پێکهاتووە و سییەکان نزیکەی ٨٣٪ ئاون. پێست ٦٤٪ ئاوی تێدایە، ماسولکەکان و گورچیلەکان ٧٩٪ و تەنانەت ئێسکەکانیش ٣١٪ی ئاون. ئەم بڕانەش کەمێک دەگۆڕێن بەپێی تەمەن و ڕەگەز و کێش.
بۆیە خواردنەوەی بڕێکی پێویستی ئاو ڕۆژانە زۆر گرنگە. لە کاتێکدا زۆربەی خەڵک ئەو ئامۆژگارییان بیستووە بۆ خواردنەوەی هەشت کوپ ئاو لە ڕۆژێکدا، بەڵام هەندێک حاڵەت هەیە کە تێیدا کەسێک دەتوانێت کەمتر یان زیاتر لەو بڕە بخواتەوە، بۆ نموونە ئەو کەسانەی لە کەشوهەوایەکی گەرم وەرزش دەکەن پێویستییان بە بڕێکی زیاتر لە ئاوە. کەم خواردنەوەی ئاو دەبێتە هۆی وشکبوونەوە، کە دەتوانێت ببێتە هۆی کۆمەڵێک حاڵەت، لەوانە سەرگێژبوون و زیانگەیاندن بە گورچیلەکان، نەمانی وزە، ئازاری ماسولکەکان، برسیبوون و تەنانەت مردنیش. هەروەها بەهەمان شێوە زیادەڕەویکردن لە خواردنەوەی بڕێکی زۆری ئاو کاریگەری مەترسیداری هەیە، چونکە زۆربوونی ئاو لە لەشدا کاریگەری لەسەر هاوسەنگی ئەلیکترۆلایت هەیە. کاتێک کە ئاوی جەستەت لەوە زیاترە کە گورچیلەکانت دەتوانن دەریان بکەن، لەوانەیە ببێتە هۆی ژەهراویبوونی ئاو.
چی ڕوودەدات ئەگەر زۆر ئاو بخۆیتەوە؟
زۆر خواردنەوەی ئاو پەیوەندی هەیە بە حاڵەتێکەوە کە پێی دەوترێت هیپۆناتریمیا، کە ڕوودەدات کاتێک چڕیی خوێ لە لەشدا زۆر کەمە. هەروەها بە "ژەهراویبوونی ئاو" ناودەبرێت. خواردنەوەی بڕێکی زۆر ئاو لە ماوەیەکی کورتدا بڕی ئاو لە خوێندا زیاد دەکات و هاوسەنگی ئەلیکترۆلایتەکان بەتایبەتی سۆدیۆم لە جەستەدا تێکدەدات.
کاتێک کەسێک زیاد لە پێویست خواردنەوە دەخواتەوە، ئەگەری ئەوەی هەیە گورچیلەکانی نەتوانێت بەردەوام ئاوی زیادە دەربکات. ئەگەر ئاستی سۆدیۆم لە خوار ١٣٥ میلیمۆل بۆ هەر لیترێک (mmol/l) دابەزێت، پزیشکەکان کێشەکە بە هیپۆناتریمیا ئاماژە دەدەن. سۆدیۆم یارمەتی پاراستنی هاوسەنگی شلەکان دەدات لە ناوەوە و دەرەوەی خانەکان. کاتێک ئاستی سۆدیۆم دادەبەزێت بەهۆی زۆر بەکارهێنانی ئاو، شلەکان لە دەرەوە بۆ ناوەوەی خانەکان دەڕۆن، کە دەبێتە هۆی هەڵئاوسانیان. دکتۆر دەیڤد مێتز، پرۆفیسۆری پزیشکی لە کۆلێژی پزیشکی پێرلمان لە زانکۆی پێنسلڤانیا، دەڵێت: "ئەگەر ئاوی شیرین زۆر بخۆیتەوە، ئەوا تواوەکانی جەستەت پێویستە بەسەر بۆشاییەکی زیاتردا دابەش بن و بەمەش هاوسەنگی ئەلکترۆلایت تێکدەچێت کە دەبێتە هۆی کێشەی گەورە لە مێشکدا و ئەگەری هەیە تووشی جەڵتەی مێشک بیت."
مەترسی و نیشانەکانی ژەهراویبوون بە ئاو
کاتێک کەسێک بڕێکی زۆر ئاو دەخواتەوە و خانەکانی مێشک دەست دەکەن بە هەڵئاوسان، پەستانی ناو کەللەی سەر زیاد دەکات. ئەمەش دەبێتە هۆی نیشانەکانی ژەهراویبوونی ئاو، کە بریتین لە:
حاڵەتە سەختەکانی ژەهراویبوونی ئاو لەوانەیە نیشانەی گەورەتر دروست بکات، وەک:
- خەوداگرتن
- لاوازی و گرژبوونی ماسولکەکان
- بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن
- جووت بینین
- شپرزەیی و سەرگێژخواردن
- نەتوانین بۆ ناسینەوەی زانیاری هەستەوەرەکان
- سەختی هەناسەدان
کۆبوونەوەی بڕێکی زۆر شلە لە کەلێنی کەللەی سەردا پێی دەوترێت ئەدیمای مێشک. ئەمە لەوانەیە زیانی زۆری لەسەر مێشک هەبێت و ببێتە هۆی تێکچوونی کۆئەندامی دەمار. لە حاڵەتە سەختەکاندا، ژەهراویبوونی ئاو دەتوانێت ببێتە هۆی جەڵتەی مێشک، کۆما و تەنانەت مردنیش.
ئەو کەسانە کێن کە ئەگەری ژەهراویبوون بە ئاویان زیاترە؟
ژەهراویبوونی ئاو زۆر دەگمەنە و زۆر زەحمەتە بە ڕێکەوت ئاوێکی هێندە زۆر بخۆیتەوە. لەگەڵ ئەوەشدا دەکرێت ڕووبدات، چەندین ڕاپۆرتی پزیشکی هەبوون لەسەر مردن بەهۆی زۆر بەکارهێنانی ئاو. ژەهراویبوونی ئاو بەزۆری کاریگەری لەسەر ئەو کەسانە دەبێت کە بەشداری لە بۆنە وەرزشییەکان یان ڕاهێنانی بەرگەگرتن دەکەن، یان ئەو کەسانەی کە نەخۆشی دەروونی جۆراوجۆریان هەیە (کە پێی دەوترێ خواردنەوەی ئاوی ناچاری، کە هەروەها پێی دەوترێت سەرچاوەگرتنی دەروونیی پۆلیدیپسیا، دەکرێت نیشانەی نەخۆشی دەروونی جۆراوجۆر بێت. ئەمە زۆر باوە لەنێو ئەو کەسانەی نەخۆشی شیزۆفرینیایان هەیە، بەڵام لەوانەیە لەو کەسانەشدا دەربکەوێت کە دیاردەی دابڕان لە ژیانی ڕاستی، میزانجیبوون و تێکچوونی کەسایەتییان هەیە). هەروەها ئەم نەخۆشییە زیاتر لەو کەسانەدا هەیە کە نەخۆشی گورچیلە و جگەریان هەیە، یان دڵیان لاوازە. ئەو کەسانەی کە ئەگەری تووشبوونیان زیاترە:
- ماراسۆن و ڕاکەرەکان
- پاسکیلسوار
- یاریزانانی ڕاگبی
- یاریزانانی سەوڵلێدان
- ئەندامانی ڕاهێنانی سەربازیی
- شاخەوان
- تووشبووی شیزۆفرینیا
چارەسەرەکانی ژەهراویبوون بە ئاو
چۆنیەتی چارەسەرکردنی پشت دەبەستێت بە سەرچاوەیەکی باوەڕپێکراو لەسەر ئەوەی کە ئایا نیشانەکانی ژەهراویبوونی ئاو لەو کەسەدا هەیە و هۆکاری ئەم حاڵەتە چییە. هەندێک لە چارەسەرەکان بریتین لە: کەمکردنەوەی خواردنەوەی ئاو و شلەمەنییەکان، بەکارهێنانی خواردنەکانی وەک: کەرەوز، شووتی، قاوە، تەماتە، سیر، زەنجەفیل یان دەرمانە میزپێکەرەکان بۆ زیادکردنی بڕی بەرهەمهێنانی میز، چارەسەری ئەو حاڵەتەی کە بووەتە هۆی زۆر خواردنەوەی ئاو، ڕاگرتنی هەر دەرمانێک کە دەبێتە هۆی کێشەکە و لە حاڵەتە سەختەکاندا جێگرەوەی سۆدیۆم چارەسەرە.
چۆن دەتوانیت ڕێگری لە زۆر ئاو خواردنەوە بکەیت؟
گورچیلەی پێگەیشتوو دەتوانێت نزیکەی ١ لیتر یان ٠.٢ گاڵۆن ئاو لە کاتژمێرێکدا لەناو ببات. هەرچەندە هیچ بڕێکی دیاریکراوی خواردنەوەی ئاو نییە، هەمیشە وا باشترە کە زیاتر نەخۆیتەوە لەوەی گورچیلەکانت دەتوانن فڕێی بدەن بکەن. گورچیلەی منداڵان و کەسانی بەتەمەن لەوانەیە کەمتر کارا بن لە لابردنی ئاو، بۆیە پێویستە ڕاوێژ لەگەڵ پزیشکێکی چاودێری سەرەتایی یان پزیشکی منداڵان بکەیت بۆ تێگەیشتن لە بڕی گونجاو. هەندێک لە پزیشکەکان پێشنیاری ئەوە دەکەن کە ژمارەی کوپێک ئاوی ڕۆژانە بۆ منداڵان یەکسان بێت بە تەمەنی. خواردنەوەی ئاو پێش ئەوەی هەست بە تینوویەتی بکەیت ئەگەر لە دەرەوە لە گەرمادا کار دەکەیت، هەموو ١٥ بۆ ٢٠ خولەک جارێک یەک کوپ ئاو بخۆرەوە. خواردنەوەی بڕی کەم کەمی ئاو بە بەردەوامی زیاتر کاریگەرە بۆ شێداربوون لە خواردنەوەی بڕێکی زۆر لەدوای ماوەیەکی زۆر. لە کاتێکدا خواردنەوەی ئاو گرنگە بۆ ئەوەی ئەو ئاوە بەدەست بهێنیتەوە کە بەهۆی ئارەقەوە لەدەست دەچێت، هەروەها گرنگە خواردنی بەردەوام بخۆیت، چونکە لەکاتی ئارەقکردندا بڕێک ئەلکترۆلایتیش لەدەست دەدەیت کە لە ڕێگەی خواردنەوە دەتوانیت بەدەستیان بهێنیتەوە بۆ پاراستنی هاوسەنگییان.
وەرزشوانانی پێشبڕکێکردن دەتوانن مەترسی ژەهراویبوونی ئاو کەم بکەنەوە بە کێشانی خۆیان پێش و پاش پێشبڕکێ. ئەمەش یارمەتیدەر دەبێت بۆ ئەوەی بزانرێت چەند ئاویان لەدەستداوە و چەندێک ئاو بخۆنەوە بەسە. لە کاتێکدا ڕێنمایی جیاواز هەیە، بە شێوەیەکی گشتی پێشنیاری ئەوە دەکەن کە ١٤-٢٢ ئۆنس شلە بخۆیتەوە نزیکەی دوو بۆ سێ کاتژمێر پێش وەرزشکردن یان چالاکی جەستەیی. ئەگەر وەرزش کردن لە کاتژمێرێک زیاتر بێت، خواردنەوە وەرزشییەکانیش بژاردەیەکی باشن. ئەم خواردنەوانە شەکر و ئەلیکترۆلیتی تێدایە وەک سۆدیۆم و پۆتاسیۆم، کە لە ئارەقدا لەدەستی دەدەیت.
