ناوه‌ڕۆك
ناساندن
چەند پشکنینێکی گرنگ بۆ دەستنیشانکردنی شێرپەنجە پێویستن (بە ئینگلیزی: Important tests are needed to diagnose cancer، بە عەرەبی: هناك حاجة إلى اختبارات مهمة لتشخيص السرطان) تاکە پشکنینێک نییە کە بتوانێت شێرپەنجە دەستنیشان بکات. بۆیە پزیشک لەوانەیە دەست پێ بکات بە پرسیارکردن دەربارەی مێژووی پزیشکی کەسی و خێزانی و ئەنجامدانی پشکنینی جەستەیی. ئەو کات پزیشک دەکرێت داوای پشکنینی تاقیگەیی بکات، پشکنینی وێنەگرتن (سکان)، یان پشکنین و پرۆسەکانی تر. هەروەها لەوانەیە پێویست بە وەرگرتنی نموونەی شانەیی بکات، کە زۆرجار تاکە ڕێگایە بۆ ئەوەی دڵنیا بیت لە ئەگەری بوونی شێرپەنجە.
ئەنجامەکانی پشکنینەکانی تاقیگە، وێنەگرتن و وەرگرتنی نموونەی شانەیی زۆرجار لە پەڕەی پشکنینەکانی نەخۆشەکەدا بڵاودەکرێنەوە پێش ئەوەی پزیشک بتوانێت لەگەڵیان بدوێت. ئەوە ئاساییە کە نەخۆش هەست بە نیگەرانی بکات و یەکسەر بزانێت ئەنجامەکان چین و مانایان چییە. بەڵام پزیشک باشترین کەسە بۆ ڕوونکردنەوەی ئەنجامەکانی هەموو پشکنینەکان و دیاریکردنی ئەوەی مانایان چییە بە گوێرەی دۆخی نەخۆشەکە.
باوترین پشکنینە تاقیگەییەکان
هەندێک جۆری باوی پشکنینی تاقیگەیی کە بەکاردێت بۆ دەستنیشانکردنی شێرپەنجە بریتین لە مانە:
پشکنینی کیمیایی خوێن: بڕی ئەو ماددانە دەپێوێت کە لە لایەن ئەندامەکان و شانەکانی جەستەوە دەچنە ناو خوێنەوە. ئەم ماددانە میتابۆلیت، ئەلیکترۆلیت، چەوری، شەکر و پڕۆتین دەگرێتەوە، هەروەها ئەنزیمەکانیش.
پشکنینی تێکڕای پێکهاتەکانی خوێن: ژمارەی خڕۆکە سوورەکانی خوێن و خڕۆکە سپییەکانی خوێن و پەڕەکانی خوێن لە خوێندا پێوانە دەکات. هەروەها بڕی هیمۆگلۆبین (ئەو پڕۆتینەی ئۆکسجین هەڵدەگرێت) لە خوێندا دەپێوێت، بڕی خوێن کە لە خڕۆکە سوورەکانی خوێن پێکهاتووە و ڕێژەی خوێن دیاریدەکات (هیماتۆکریت)، قەبارەی خڕۆکە سوورەکانی خوێن و بڕی خەستی هیمۆگلۆبین لە خڕۆکە سوورەکانی خوێن هەموو ئەمانەش پێوانە دەکات.
شیکردنەوەی بۆماوەیی خانەیی (Cytogenetic): بەدوای گۆڕانکاری لە کرۆمۆسۆمەکان دەگەڕێت لە نموونەکانی شانە، خوێن، مۆخی ئێسک، یان شلەی دەوری سەراو. گۆڕانی کرۆمۆسۆم لەوانەیە بریتی بێت لە شکان، ونبوون، دووبارە ڕێکخستنەوە، یان وەرگرتنی کرۆمۆسۆمی زیاتر.
پشکنینی چەشنی بەرگری (Immunophenotyping): دژەتەن بەکاردێنێت بۆ ناسینەوەی خانەکان لەسەر بنەمای جۆری دژەپەیداکەرەکان یان نیشانەکان کە لەسەر ڕووی خانەکان هەن. زۆربەی کات لەسەر نموونەی خوێن یان مۆخی ئێسک ئەنجام دەدرێت. بەڵام دەکرێت لەسەر شلەی لەش یان نموونەی شانەی تر ئەنجام بدرێت.
وەرگرتنی نموونەی شانەیی شل (Liquid biopsy): پشکنینێکە کە لەسەر نموونەی خوێن ئەنجام دەدرێت بۆ گەڕان بەدوای خانە شێرپەنجەییەکان یان پارچەکانی دی ئێن ئەی لە خانەکانی لوو (گرێ) کە هەندێک جار دەردەدرێن بۆ ناو خوێن.
لێکۆڵینەوەی خانەیی بەڵغەم: بەدوای خانە نائاساییەکاندا دەگەڕێت لە بەڵغەمدا، کە لینج و ماددەی دەگرێتەوە لە سییەکانەوە بە کۆکە دەکرێتە دەرەوە.
پشکنینەکان بۆ نیشانەکانی شێرپەنجە و گرێکان: ئەو ماددانە پێوانە دەکەن کە لەلایەن خانە شێرپەنجەییەکان یان خانەکانی تری لەش بەرهەم دەهێنرێن لە وەڵامی شێرپەنجەدا. زۆربەی نیشانەکانی شێرپەنجە لەلایەن خانە ئاساییەکان و خانە شێرپەنجەییەکانەوە دروست دەکرێن. بەڵام لە ئاستێکی زۆر بەرزتردا لەلایەن خانە شێرپەنجەییەکانەوە بەرهەم دەهێنرێن.
شیکاری میز: وەسفی ڕەنگی میزەکە دەکات و پێکهاتەکانی پێوانە دەکات، وەک شەکر، پڕۆتین، خڕۆکە سوورەکانی خوێن و خڕۆکە سپییەکان.
لێکۆڵینەوەی خانەیی بۆ میز: دەکریت نەخۆشی بدۆزێتەوە بە گەڕان بەدوای خانە نائاساییەکان کە لە ڕێڕەوی میزەوە بۆ ناو میزەکە دەڕژێت.
چی ڕوودەدات ئەگەر پشکنینەکان دەریبخەن شێرپەنجە هەیە
ئەگەر نموونەی شانەی وەرگیراو و پشکنینەکانی تر نیشانیان دا کە کەسەکە شێرپەنجەی هەیە، لەوانەیە پشکنینی زیاتر داوا بکرێت بۆ یارمەتیدانی پزیشک لە پلاندانان بۆ دیاریکردنی چارەسەرکردن. بۆ نموونە، پزیشک دەکرێت پشکنینی دیکە ئەنجام بدات بۆ ئەوەی بزانێت ئایا شێرپەنجەکە بڵاو بووەتەوە و تا چەندێک مەترسیدارە. ئەم زانیارییانە گرنگە بۆ زانینی قۆناغی شێرپەنجەکە بۆ هەندێک لە جۆرەکانی شێرپەنجە، شیکاری دیکە بۆ نەخۆشەکە ئەنجام دەدرێت بۆ دۆزینەوەی پلەی گرێکەی. یان نیشانەکانی شێرپەنجە لێکۆڵینەوەیان لەسەر دەکرێت بۆ دۆزینەوەی ئەو گروپە مەترسییەی کە دەکرێت پەرەبسێنن. ئەم زانیاریانە گرنگن بۆ بڕیاردان لەسەر باشترین چارەسەری هەروەها لەوانەیە گرێیەکەت زیاتر پشکنینی لەسەر بکرێت بۆ نیشانەکانی تری گرێ یان نیشانە بایۆلۆجییەکان.
باوترین نموونەکانی پشکنینی وەرگرتنی وێنەیی
پشکنینی وەرگرتنی وێنە، وێنەی ئەو ناوچانە دروست دەکات کە لەناو جەستەدا هەیە کە یارمەتی پزیشک دەدات بزانێت ئایا لووەکە بوونی هەیە. ئەم وێنانه دەتوانرێت به چەند شێوه یەک دروست بکرێن.
تۆمۆگرافیای کۆمپیوتەری؛ ئامێرێک تۆمۆگرافیای کۆمپیوتەری بەکاردەهێنێت کە بەستراوەتەوە بە کۆمپیوتەرێکەوە بۆ گرتنی زنجیرەیەک وێنەی ئەندامەکان لە گۆشەی جیاواز. ئەم وێنانە بۆ دروستکردنی وێنەی 3-D لە ناوەوەی جەستە بەکاردێن.
وێنەگرتنی زرنگەی موگناتیسی: شەپۆلێکی موگناتیسی و ڕادیۆیی بەهێز بەکاردەهێنێت بۆ گرتنی وێنەی جەستە بە پارچە پارچە. ئەم پارچانە کۆدەکرێنەوە بۆ دروستکردنی وێنەی وردی ناوەوەی جەستە، کە دەتوانێت ئەو شوێنانە نیشان بدات کە دەکرێت لووەکانی تێدا بێت.
پشکنینی ناوکی: ماددەی تیشکدانەوە بەکاردەهێنێت بۆ گرتنی وێنەی ناوەوەی لەش. ئەم جۆرە پشکنینە لەوانەیە پێی بوترێت سکانکردنی ڕادیۆنوکلید.
وێنەگرتنی ئێسک (Bone scan): جۆرێکە لە پشکنینی ناوکی کە شوێنی نائاسایی یان زیان گەیاندن بە ئێسکەکان دەپشکنێت. لەوانەیە بەکاربهێنرێن بۆ دەستنیشانکردنی شێرپەنجەی ئێسک یان بزانن کە ئایا شێرپەنجە لە شوێنەکانی دیکەی لەشەوە بۆ ئێسکەکان بڵاو بووەتەوە یاخود نا (کە پێی دەوترێت گرێی ئێسکی بڵاوبووەوە).
وێنەگرتنی PET: جۆرێکە لە سکانکردن و وێنەگرتنی ناوکی کە وێنەی وردی 3-D لە ناوچەکانی ناو جەستە دروست دەکات کە گلوکۆز تێیدا بەرز دەبێتەوە. لەبەر ئەوەی خانە شێرپەنجەییەکان زۆرجار گلوکۆزی زیاتر وەردەگرن لە خانە تەندروستەکان، وێنەکان دەتوانرێت بەکاربهێنرێن بۆ دۆزینەوەی شێرپەنجە لە لەشدا.
سۆنەر: پشکنینکردن لە ڕێی سۆنەرەوە شەپۆلی دەنگی وزە بەرز بەکاردەهێنێت کە خەڵک ناتوانن بیبیستن. شەپۆلە دەنگییەکان لە شانەکانی ناو جەستە دەردەکەون. کۆمپیوتەر ئەم ئیکۆیانە یاخود دەنگدانەوانە بەکاردەهێنێت بۆ دروستکردنی وێنەی ناوچەکانی ناو جەستە. ئەم وێنانە پێی دەوترێت سۆنۆگرام یان هێڵکاری سۆنەر.
تیشکی ئێکس: ژەمێکی کەمی تیشکدانەوە بەکاردەهێنێت بۆ دروستکردنی وێنە لەناو جەستەدا. تەکنیککارێکی تیشکی ئێکس لە شوێنێک داتدەنات و کەرەستە پێویستەکانی دەکاتە شوێنی خۆی و تیشکی ئێکس ئاڕاستە دەکات بۆ بەشی ڕاستی جەستە.
وەرگرتنی نموونەی شانەیی
لە زۆربەی حاڵەتەکاندا پزیشکەکان پێویستە وەرگرتنی نموونەی شانەیی ئەنجام بدەن بۆ ئەوەی دڵنیابن لەوەی کە شێرپەنجە بوونی هەیە. وەرگرتنی نموونەی بریتییە لە نەشتەرکارییەک کە تێیدا پزیشک نموونەی شانەی نائاسایی لادەبات. پزیشکێکی نەخۆشی لەژێر مایکرۆسکۆپێکدا سەیری شانەکە دەکات و پشکنینی دیکە لەسەر خانەکانی نموونەکە ئەنجام دەدات. پزیشکی نەخۆشیزانی لە ڕاپۆرتێکی نەخۆشیدا باس لە ئەنجامەکان دەکات، کە وردەکاری دەربارەی دەستنیشانکردنەکەی تێدایە. زانیاری لە ڕاپۆرتەکانی نەخۆشیزانی هەروەها دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ نیشاندانی ئەوەی کە چی بژاردەیەکی چارەسەر گونجاوە بۆ کەسەکە.
نموونەی شانە دەتوانرێت بە چەند ڕێگایەک وەربگیرێت لەوانە:
بە دەرزی: پزیشک دەرزیەک بەکاردەهێنێت بۆ لابردنی شانە یان شلە. ئەم ڕێگایە بەکاردێت بۆ مۆخی ئێسک، وەک لێدانی پشت، و هەندێک نموونەی شانەیی مەمک و پرۆستات و جگەر.
لەگەڵ ناوبین: پزیشک بۆڕییەکی تەنک و ڕووناککراو بە ناوی ئێندۆسکۆپ یاخود ناوبین دەخاتە ناو بەشە کراوە سروشتییەکانی جەستە وەک دەم یان کۆم. پزیشک دەتوانێت هەندێک یان هەموو شانە نائاساییەکان لە ڕێگەی ئیندۆسکۆپەوە لاببات.
نموونەی پشکنینەکانی ناوبینی بریتین لە:
- ناوبینی کۆڵۆن: پشکنینی ناوبینی کۆلۆن و ڕیخۆڵە. لەم جۆرە پشکنینەدا، ناوبینێک بەناو کۆمدا تێدەپەڕێت.
- ناوبینی بۆڕی هەوا: کە پشکنینێکە بۆ ڕێڕەوی هەناسەدان، بۆڕییەکانی هەوا، بۆڕیچکەکانی هەوا و سییەکان. لەم جۆرە پشکنینەدا، ناوبینێک بەناو دەم یان لووت و خوارەوەی قوڕگدا دەڕوات.
نەشتەرکاری: نەشتەرکارێک لە کاتی نەشتەرکاریدا خانەی نائاسایی لادەبات. نەشتەرکارییەکە لەوانەیە بە شێوەیەکی تەواوەتی یان بە شێوەیەکی بەشەکی بێت.
- لە وەرگرتنی نموونەی شانەیی تەواوەتیدا، نەشتەرکاریەکە تەواوی ڕووبەری خانە نائاساییەکان لادەبات. هەروەها هەندێک لە شانە ئاساییەکانی دەوروبەری ئەم خانانە لادەبرێن.
- لە نموونەی وەرگرتنی شانەیەکی بەشەکیدا، نەشتەرکاری تەنها بەشێک لە ناوچەی نائاسایی لادەبات.
هەندێک لە کەسەکان لەوانەیە پێویستیان بە ئارامکەرەوە یان بێهۆشکەر هەبێت. دەرمانی ئارامکەرەوە ئەو دەرمانەیە کە یارمەتیت دەدات پشوو بدەیت و زۆر بە بێدەنگی بمێنیتەوە یان لە کاتی ئەنجامدانی پرۆسەکە.
