ناوه‌ڕۆك
ناساندن
چۆن ئەوەی دەیخوێنیتەوە لەبیرت بمێنێتەوە؟ (بە ئینگلیزی: How do you remember what you read؟، بە عەرەبی: كيف تتذكر ما تقرأ؟) هەرگیز خۆت لە خوارەوەی لاپەڕەیەک یان کۆتایی بەشێکدا دۆزیوەتەوە، لەناکاو بۆت کەوتبێت کە هیچ شتێکت بیر نایەتەوە دەربارەی ئەوەی کە خوێندووتەتەوە. هەموومان ئەو شتەمان بەسەر هاتووە خۆشبەختانە هەندێک هەنگاو هەیە کە دەتوانیت بیگریتەبەر بۆ باشترکردنی یادەوەریت و هێشتنەوەی زانیاری زیاتر، جا ئەگەر کتێبی خوێند بخوێنیتەوە یان ڕۆمان بۆ چێژ وەرگرتنی خۆت.
لێرەدا هەموو ئەو ستراتیجیانە باسدەکەین کە دەتوانیت جێبەجێی بکەیت پێش، یان لە کاتی خوێندنەوە و دوای خوێندنەوە بۆ ئەوەی یارمەتیت بدات کە بابەتە گرنگەکان لەبیر بهێڵیتەوە.
ئەو شتانەی پێویستە بیزانیت
- پێش ئەوەی دەست بکەیت بە خوێندنەوە، بزانە ئامانجت چییە بۆ خوێندنەوەی کتێبەکە، هەندێک لێکۆڵینەوە لەسەر بابەتەکە ئەنجام بدە، و بابەتەکە بکۆڵەوە بۆ هەڵبژاردنی خاڵە سەرەکییەکان.
- کاتێک دەیخوێنیتەوە، تێبینی باش وەربگرە، پەیوەندی دروستبکە لە نێوان بابەتە تازەکە و زانیاری پێشووترت، و چەمکە گرنگەکان ببینە.
- دوای خوێندنەوە، بیرەوەری زانیاریەکان بەهێز بکە بە پوختەکردنی لە وشەکانی خۆت، گفتوگۆکردن لەگەڵ ئەوانی تر، و دووبارە خوێندنەوەی بابەتەکە ئەگەر پێویست بکات.
خۆت ئامادە بکە بۆ خوێندنەوە و بیرهاتنەوەی
هەنگاوی یەکەم: بزانە بە چی ئامانجێک دەگەیت بە خوێندنەوەی بابەتەکە
پرسیار لە خۆت بکە: "بۆچی ئەمە دەخوێنمەوە؟" یان "دەبێت چی فێربم لە خوێندنەوەی ئەمە؟" بە تێگەیشتن لە ئامانجەکەت بۆ خوێندنەوەی بابەتەکە، دەتوانیت تیشک بخەیتە سەر بەشە پەیوەندیدارەکانی دەقەکە. ئەمە یارمەتیت دەدات لە هەڵبژاردن و هێشتنەوەی زانیاری گرنگ لە جیاتی هەوڵدان بۆ هێشتنەوەی هەموو وردەکارییەکان.
بۆ نموونە، کاتێک کە کتێبێک دەخوێنیتەوە بۆ ئامادەکردنی خۆت بۆ تاقیکردنەوەی داهاتوو. زانینی ئەمە یارمەتیت دەدات تیشک بخەیتە سەر ڕووداوە گرنگەکان لە جیاتی ئەوەی هەوڵ بدەیت وردەکارییە بچووکەکان لەبەر بکەیت کە لەوانەیە لە هەڵسەنگاندنەکەدا گرنگ نەبن. لە لایەکی ترەوە، ئەگەر ڕۆمانێک دەخوێنیتەوە بۆ چێژ وەرگرتن لە خۆت، لەوانەیە حەز بکەیت تەرکیز بکەیتە سەر بیرکردنەوەی خاڵەکانی چیرۆکەکە، کارەکتەرەکان و بابەتە سەرەکییەکان، بۆ ئەوەی بتوانیت تەواوی مانای دەقەکە ئەزموون بکەیت.
هەنگاوی دووەم: هەندێک توێژینەوە ئەنجام بدە پێش ئەوەی دەستبکەیت بە خوێندنەوە
گەڕانێکی خێرای ئینتەرنێت بکە بۆ زانینی بابەتەکە و بەدەستهێنانی هەندێک چوارچێوە پێش ئەوەی بخوێنیتەوە. کاتێک پێشتر لە زانیاری باکگراوندی گرنگ تێدەگەیت، باشتر دەتوانیت چەمکە سەرەکییەکان هەڵبژێریت، پەیوەندی گرنگ دروست بکەیت، و ماددەکە پابەند بکەیت بە یادەوەرییەوە.
بۆ نموونە، ئەگەر ڕۆمانێک بۆ بابەتێکی ئینگلیزی بخوێنیتەوە، لێکۆڵینەوە لە باکگراوندی نووسەر بکە، هەروەها بارودۆخی مێژوویی، سیاسی و کولتووری لەو کاتەی کتێبەکە نووسراوە. یان ئەگەر دەربارەی ئیسلام بۆ پۆلی مێژوو دەخوێنیتەوە، لە بزوێنەری گەڕانەکەتدا سەیری "ئیسلام" بکە و خۆت لەگەڵ بنەماکانی بنەڕەتی و کەسایەتییە مێژووییە سەرەکییەکانی ئایینەکە ئاشنا بکە.
هەنگاوی سێیەم: خێرا خوێندنەوە بۆ هەڵبژاردنی خاڵە سەرەکییەکان
پێش خوێندنەوەی تەواوی بابەتەکە، تێبینی سەردێڕەکان، وێنەکان، خشتەکان، هێڵکارییەکان، و کردنەوەی پاراگرافەکان بکە. سەیری خشتەی ناوەڕۆکەکان بکە، وەسفی کتێبەکە لەسەر بەرگی پشتەوە بخوێنەوە، و سەیری تەواوی کتێبەکە بکە.
بەکارهێنانی ئەم خاڵانە یادەوەریت بەهێزتر دەکات، بیرکردنەوەت ئاڕاستە دەکات، و یارمەتیت دەدات وێنەیەکی گەورەتر دروست بکەیت دەربارەی ناوەڕۆکی کتێبەکە. هەروەها یارمەتیت دەدات بزانیت چ زانیارییەک بزانیت و تێبینی بکەیت کاتێک دەیخوێنیتەوە.
هەنگاوی چوارەم: بەشی کورتتر بخوێنەوە بۆ ئەوەی سەرنجت زیادتر بکەیت
ئەگەر سەرنجت کەمە بەڵام هێشتا هەوڵدەدەیت بخوێنیتەوە، بۆ خوێندنەوەی کاریگەر هەوڵبدە بە بەشەکانی کورتتر و بەڕێوەبردنی زیاتر بخوێنیتەوە. هەوڵبدە تەنها یەک بەش لە یەک کاتدا بخوێنیتەوە، یان کات دابنێ بۆ خوێندنەوەی ٣٠ خولەکی.
دوای ئەوەی بەشەکە تەواو دەکەیت (یان کاتژمێرەکەت تەواو دەبێت)، بوەستە و بڕۆ بەسەر ئەو شتانەدا کە تەنها لە مێشکتدا دەیخوێنیتەوە. ئەگەر دەتەوێت، هەروەها دەتوانیت توانای خوێندنەوەت زیاد بکەیت بە زیادکردنی بڕی ئەو کاتەی کە ڕۆژانە دەیخوێنیتەوە. بۆ نموونە، ئەگەر دەست بکەیت بە خوێندنەوە لە بەشە کورتەکان لە ١٥ خولەک لە هەفتەیەکدا، هەوڵ بدە کاتەکە زیاد بکەیت بۆ ٢٥ خولەک لە هەفتەی داهاتوودا.
هەنگاوی پێنجەم: لە کاتی خوێندنەوەدا سەرقاڵبوون لاببە
کاتێک بڕیارت دا درێژە بە خوێندنەوەی خۆت بدەیت. خۆت بە تەواوی پابەند بکە بە خوێندنەوەی بابەتەکەوە ئەوکات هەوڵ مەدە فرە ئەرک بکەیت. مۆبایلەکەت بێدەنگ بکە، تەلەفزیۆن بکوژێنەوە و سەرنجی تەواوت بۆ کرداری خوێندنەوە ئاڕاستە بکە. ئەمە یارمەتیت دەدات بە تەواوی خۆت لە بابەتەکەدا نوقم بکەیت، کە دەبێتە هۆی پاراستن و تێگەیشتنێکی باشتر.
هەنگاوی شەشەم: پشوو بدە ئەگەر هەستت بە بێزاری یان ماندوویی کرد
ئەگەر تێبینی ئەوەت کرد کە ناتوانیت لە کاتی خوێندنەوەدا مێشکت بوەستێنیت، لەوانەیە باشتر بێت کە بوەستیت و شتێکی تر بکەیت. مێشکت پێویستی بە پشوو هەیە بۆ ئەوەی شتەکان بە تەواوی لەبیر بهێڵیتەوە. لە ڕاستیدا، توێژینەوەکان ئەوە نیشان دەدەن کە پشوودان مێشک نوێ دەکاتەوە، ئاستی وزەت باشتر دەکات، و یارمەتیت دەدات تیشکی زیاتر بخەیتە سەر بابەتەکان.
بۆ ئەزموونکردنی ئەم سوودانە، دڵنیابە لەوەی کە پشوویەکی بە مەبەست وەردەگریت، پیاسەیەک لە دەرەوە بکە یان درێژ بکەرەوە بۆ بەهێزکردنی وزە بە هەندێک چالاکی جەستەیی. هەروەها دەتوانیت خەوێک وەربگریت بۆ ئەوەی هەندێک پشوو وەربگریت و ماندوویەتیت نەهێڵیت. هەروەها دەتوانیت کاتی پشووەکەت بەکاربهێنیت بۆ ئەنجامدانی ئەرکێکی بەرهەمهێنەری دیکە وەک ڕێکخستن لە دەوروبەری ماڵەکەت، خۆشۆردن، یان ئامادەکردنی ژەمێک بۆ خۆت.
بیرکەوتنەوەی بابەتەکان کاتێک دەیخوێنیتەوە
هەنگاوی یەکەم: تێبینی وەربگرە و زانیاری پەیوەندیدار بنووسە کاتێک دەخوێنیتەوە
ئەمە لایەنێکی گرنگی خوێندنەوەی چالاکە، کە بەشداریکردن و کارلێککردن لەگەڵ ماددەکە دەگرێتەوە، لە جیاتی ئەوەی تەنها بە شێوەیەکی پاسڤ واتا ناڕاستەوخۆ وەریبگرێت. توێژینەوەکان دەریدەخەن کە ئەمە یارمەتیت دەدات بە تەواوی زانیارییەکان وەرگریت و بیهێڵیتەوە. خۆت کتێبەکە بنووسەوە بە نووسینی تێبینیەکانت لە پەراوێزەکان، یان زانیاریەکان لە دەفتەری تێبینی جیاواز.
بۆ نموونە، ئەگەر دەربارەی پێنج بنەماکانی ئیسلام دەخوێنیتەوە، بیاننووسە بۆ ئەوەی زانیاریەکان لە یادەوەریتدا بەهێز بکەیت. هەروەها دەتوانیت بیرۆکە و تێبینییە نوێیەکان بنووسیت کە لە کاتی خوێندنەوەیدا دێنە مێشکت. کرداری هەستپێکراوی نووسین یارمەتیت دەدات کە بابەتەکە باشتر بیر بهێنیتەوە، هەروەها دەتوانیت دواتر تێبینیەکانت بخوێنیتەوە بۆ نوێکردنەوەیەکی خێرا.
هەنگاوی دووەم: ڕوونکردنەوەی چەند چەمکێکی گرنگ
ئەمە یارمەتیت دەدات بۆ هەڵبژاردنی گرنگترین چەمکەکان لەسەر لاپەڕە. بۆ ئەوەی بتوانن بە یادەوەرییان بسپێرن. هەروەها دڵنیا دەبیتەوە لەوەی کە دەزانیت لە کوێ بگەڕێیت بۆ زانیاری سەرەکی ئەگەر پێویستت بە پێداچوونەوەی دواتر بێت. لەبیرت بێت، ئامانجی تۆ ئەوەیە چەمکە سەرەکییەکان هەڵبژێریت و سەرنجی خۆت ئاڕاستەی بابەتە پەیوەندیدارەکان بکەیت، بۆیە هەوڵ بدە تەنها زانیاری گرنگ ڕوون بکەیتەوە.
هەنگاوی سێیەم: شێوەی ئەوە دروست بکە کە دەیخوێنیتەوە
بەم شێوەیە لە جیاتی ئەوەی تەنها بە شێوەیەکی ناڕاستەوخۆ زانیاریەکان بخوێنیتەوە، هەستەکان دروست دەکەیت و بۆچوونەکان دەربارەی ماددەکە پەرەپێدەدەیت. بیرکردنەوە دەربارەی دەقەکە بەم شێوەیە قووڵتر لە مێشکتدا تێکەڵ دەبێت، کە یارمەتیت دەدات زانیاری سەرەکی زیاتر لەبەر بکەیت.
هەنگاوی چوارەم: ئەو ماددانەی کە دەیخوێنیتەوە ببەستەوە بەو شتانەی لە ژیانتدان
کاتێک دەخوێنیتەوە، هەوڵبدە بابەتەکە ببەستیتە بەو زانیارییەوە کە پێشتر فێری بوویت یان ئەو شتانەی لە ژیانی تایبەتی خۆتدا فێری بوویت. بۆ نموونە، ئەگەر تۆماس جێفرسۆن لە هەمان مانگی دایکت لەدایک بووبێت، ئەوا بەستنەوەی ڕۆژی لەدایکبوونی بە دایکتەوە یارمەتیت دەدات کە ڕۆژەکە باشتر لەبەر بکەیت و لە بانکی بیرەوەری درێژخایەندا هەڵیبگریت. یان ئەگەر ڕۆمانێک دەخوێنیتەوە کە خەمێکی گەورەی هەیە، هەوڵبدە بیر لە سەردەمێکی ژیانت بکەیتەوە کاتێک ئەزموونی خەمت کردووە.
هەنگاوی پێنجەم: بابەتەکە بە دەنگی بەرز بخوێنەوە
ئەگەر تۆ فێرخوازێکی بیستنی، هەوڵبدە بابەتە گرنگەکان بە دەنگی بەرز بخوێنیتەوە. قسەکردن و گوێگرتن لە زانیاریەکان یارمەتیت دەدات باشتر بیرت بێتەوە. ئەگەر کاتی پێویستت نییە بۆ خوێندنەوەی تەواوی دەقەکە بە دەنگی بەرز، هەوڵبدە ئەو زانیاریە گرنگانە بخوێنیتەوە کە ئاماژەت پێ کردوون یان تیشکت خستونەتە سەر بۆ بەهێزکردنی ئەم چەمکانە لە یادەوەریتدا.
هەروەها دەتوانیت وشەی هاوبەش بەکاربهێنیت بۆ یادکردنەوەی ڕاستییە گرنگەکان. بۆ نموونە، دروستکردنی هێما، گۆرانی، یان کورتکراوە بۆ ئەوەی یارمەتیت بدات کلیلی زانیارییەکان لەبەر بکەیت. نموونەیەکی باوی ئەمە بریتییە لە ڕستەی "دایکە زۆر نایابەکەم تەنها خزمەتی ئێمەی کرد"، (My Very Excellent Mom Just Served Us Noodles) کە یارمەتی خوێندکاران دەدات ڕیزبەندی هەسارەکان لەبەربکەن (مێرکوری، ڤینۆس، زەوی، مەریخ، جوپیتەر، زوحاک، یورانۆس و نیپتۆن).
هەنگاوی شەشەم: پرسیار لە خۆت بکە دەربارەی ئەوەی دەیخوێنیتەوە
پرسیار لە خۆت بکە دەربارەی ئەوەی دەیخوێنیتەوە. پرسیارکردن و وەڵامدانەوەی ناچارت دەکات بەشداری بکەیت لەگەڵ بابەتەکە لە ئاستێکی قووڵتردا، کە ئەمەش یارمەتیت دەدات باشتر وەریگریت و بیهێڵیتەوە.
هەنگاوی حەوتەم: بگەڕێوە سەر بابەتەکانی پێشتر و پیاچوونەوەیان بکە
ئەگەر تێبینی ئەوەت کرد کە بە تەواوی هەست بە ونبوون دەکەیت کاتێک دەربارەی بابەتێک دەخوێنیتەوە، بگەڕێوە و پێداچوونەوە بە بنچینەییەکان بکە. زەحمەتە لە چەمکە قورسەکان تێبگەیت ئەگەر تێگەیشتنێکی باشت نەبێت لە بنەماکانی بنچینەیی. جۆش جۆنس، بەڕێوەبەری جێبەجێکاری تاقیکردنەوەی بێ سنوور، ڕوونی دەکاتەوە کە ئەمە جۆرێکە لە هەوڵدان بۆ دروستکردنی باڵەخانەیەک کە لە نهۆمی پێنجەمەوە دەست پێدەکات. پێویستە لە نهۆمی یەکەمەوە دەست پێ بکەیت و پاشان لەوێوە دروستی بکەیت.
بۆ نموونە، ئەگەر بەشێکی ئاڵۆز لە کتێبێکی زانستی یان بیرکاریدا بخوێنیتەوە، بەڵام زانیاریەکانت بە تەواوی لە بەشەکانی پێشوو لەبیرنەمابێت، لەوانەیە بیرۆکەیەکی باش بێت کە بگەڕێیتەوە و پێداچوونەوە بەو ماددەیە بکەیت. زانیارییە نوێیەکە لەوانەیە لەسەر ئەو چەمکانە بنیات بنرێت کە پێشتر فێری بوویت، بۆیە ناتوانیت بە تەواوی لێی تێبگەیت و بیری لێ بکەیتەوە تا ئەوەت بگەڕێیتەوە و پێداچوونەوەیان بکەیتەوە.
بەهێزکردنی یادەوەریت دوای خوێندنەوە
هەنگاوی یەکەم: کورتکردنەوەی بابەتەکان
دوای ئەوەی بەشێک دەخوێنیتەوە، کورتەی تێگەشتنی خۆت دەربارەی بابەتەکە بنووسەوە. سەیری دواوەی دەقەکە مەکە کاتێک دەنووسیت، تەنها هەوڵ بدە لە یادەوەری خۆت پوختەی بکەیت. ئەمە یارمەتیت دەدات بۆ هەڵسەنگاندنی ئەو زانیارییانەی کە بە سەرکەوتوویی هێشتوتەوە، و لەوانەیە پێویستت بە چ زانیارییەک بێت بۆ گەڕانەوە و پێداچوونەوە. لەبیرت بێت، ئامانج ئەوە نییە کە هەموو ڕێڕەوەکان بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ دووبارە بکەیتەوە. بە کورتی باسی خاڵە سەرەکییەکان بکە. بگەڕێوە بۆ ئەو بەشانەی کە کێشەت هەبوو لە یادکردنەوە یان کورتکردنەوەیان.
هەنگاوی دووەم: بیر لەو شتانە بکەوە کە خوێندووتەتەوە
ئەوەی لە کتێبێکدا ڕوویداوە تەنها پارچەیەکە لە مەتەڵەکە. هەروەها گرنگە بزانیت بیر لە چی دەکەیتەوە دەربارەی بابەتەکە. دوای ئەوەی خوێندنەوەت تەواو کرد، هەندێک کات تەرخان بکە بۆ بیرکردنەوە و نووسینی بیرۆکە نوێیەکان. یان ئەو پرسیارانەی کە کتێبەکە بۆ تۆی داناوە یارمەتیت دەدات لە هێشتنەوەی بابەتەکە لە یادەوەریت.
هەنگاوی سێیەم: گفتوگۆ لەگەڵ کەسێک بکە
دوای خوێندنەوەی شتێک، زانیاری نوێ لەگەڵ هاوڕێیەک، ئەندامێکی خێزان، یان هاوپۆلێک باس بکە. گفتوگۆکردن لەسەر ناوەڕۆکەکە پەیوەندی نوێ دروست دەکات لە یادەوەریتدا.
کە یارمەتیت دەدات زانیاری باشتر بپارێزیت. هەروەها یارمەتیت دەدات بۆ دیاریکردنی ئەو بەشانەی کە لێی تێدەگەیت و هەروەها پێویستت بە چ بەشێک بێت دووبارەیان بکەیتەوە. ئەگەر کێشەت هەبوو لە بیرکەوتنەوەی هەر یەکێک لە زانیاریەکان، بگەڕێوە و ئەو بەشە دووبارە بکەوە. کاتێک تەواو بوویت، دووبارە لەگەڵ هاوڕێیەک یان ئەندامێکی خێزانەکەت گفتوگۆ بکە بۆ ئەوەی لە یادەوەریتدا بیانهێڵیتەوە.
خوێندنەوەی زیاتر
هەنگاوی یەکەم: خوێندنەوەی زیاتر و خوێندنەوەی خێراتر بە دەستبهێنە
فێربوونی خوێندنەوەی خێراتر یارمەتیت دەدات بۆ زیادکردنی ژمارەی ئەو کتێبانەی دەیخوێنیتەوە. هەروەها خوێندنەوەی زیاتر خێرایی خوێندنەوەت زیاد دەکات. ئەمەش لەبەرئەوەی وشەکان خێراتر دەناسیت کاتێک پێشتر ڕووبەڕووت بوونەتەوە، و خوێندنەوەی زیاتر وا دەکات بە وشەی زیاتر ئاشنا بیت. ئەمەی خوارەوە چەند ئامۆژگارییەکە بۆ زیادکردنی خێرایی خوێندنەوە و ڕێژەی خوێندنەوەت:
- ئەوەندە بخوێنەوە کە دەتوانیت. تا زیاتر بخوێنیتەوە، بە شێوەیەکی سروشتی خێراتر دەبیت.
- وشەکان مەخوێنەوە بە دەم. مێشکت دەتوانێت وشەکان زۆر خێراتر بخوێنێتەوە لەوەی دەمت دەتوانێت قسەیان پێ بکات، بۆیە ئەمە تەنها خاوت دەکاتەوە.
- مەترسە لەوەی واز لە کتێبێک بهێنێ. چونکە زۆر بە خێرایی ئەو کتێبانە دەخوێنیتەوە کە چێژی لێ دەبینیت. ئەوە ئاساییە کە واز لە خوێندنەوەی کتێبێک بهێنیت ئەگەر سەرنجت ڕانەکێشێت، بۆ ئەوەی بتوانیت بەرەو کتێبێکی نوێ بڕۆیت.
- ئامانجت لە خوێندنەوە بکە بە شتێکی گشتی. ئەمە یارمەتیت دەدات کە پابەند بیت و دەرفەتی ئەوە دەدات بە خۆشەویستەکانت هانت بدەن.
